De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 158]

Geld of liefde.
Zedenroman
door
Désiré Delcroix.
(Vervolg.)

VI.

Mais vous, pour en parler, vous y connaissez-vous?
Boileau. (Satire III.)
Et la grande raison, c'est que j'en suis l'auteur.
Molière. (Les Femmes Savantes.)

Toen Mevrouw Van Stralen, na vruchteloos geheel het huis doorzocht te hebben, eindelijk in den hof kwam, vond zij Clara diep zuchtend met rood bekretene oogen in een priëel zitten.

- Lieve, wat is er gaande, en waarom weent gij? vroeg de verontruste moeder verwonderd.

Clara wees haar den rol papier, die, van haren schoot gevallen, voor hare voeten op den grond lag, en borst wederom in tranen los. Mevrouw las de verzen en kon nog niet begrijpen, hoe Clara voor een zoo gering iets zooveel verdriet maakte.

- Bemint gij uwen kozijn niet, sprak zij. Wel, kind lief, dat is geene reden om zoo droefgeestig te zijn; gij hoeft het hem slechts te zeggen en spoedig zal hij zich over dat blauwtje getroosten. Gij weet zoo wel als ik, dat zijne lichtzinnigheid hem voor geen verdriet vatbaar laat; daarom wees niet treurig en tracht de geheele zaak in scherts te trekken. Ook zal ik wel bewerken, indien gij het volstrekt wilt, dat hij u dit rijmken van coeur en bonheur, amours en toujours, belle en éternelle niet aanbiedt.

- Wel meisje - wel meisje! voer zij voort, lachend den vinger opstekend, met u is het net als in de verkeerde wereld; van tien jonge meisjes zouden er negen zijn, die zich zeer gevleid vonden op rijm en maat, en dat nog wel in Fransche alexandrijnen, bezongen te worden, en gij weent er om! Wilt gij ooit opgang maken, dan moet gij immers met uwe eeuw voortgaan, kind, en u zoo niet bekommeren en ontstellen om eene nietige zaak als deze.

Buiten verwachting der moeder, bracht deze lachende vermaning weinig bedaren in Clara's gemoed, want snikkend antwoordde zij:

- Om Godswil, moeder, spot niet met mijne tranen; de zaak is ernstiger, dan gij wel denkt: deze verklarlng is slechts de voorbode van een onheil, dat ik reeds lang gevreesd, ja zelfs voorgevoeld heb. Sedert veertien dagen liet Arthur zich menig bedenkelijk woord ontvallen, dat ik alsdan niet begreep, maar welks beteekenis thans voor mij ten volle is opgehelderd. Hij heeft tot vader gesproken; tusschen beiden is, daar valt niet aan te twijfelen, de zaak reeds besloten, en uwe ongelukkige dochter zal het slachtoffer zijn van koude geldelijke berekeningen. Want onder voorwendsel van haar geluk en fortuin te verzekeren, zal men haar opofferen aan eenen man, dien zij nooit lief had en nooit kan noch zal beminnen.

- Dit zal niet gebeuren, Clara, neen, dit zal nooit gebeuren! mijne dochter moet en zal gelukkig zijn, sprak Mevrouw Van Stralen, en zij sloot met krampachtige beweging het meisje tegen hare borst; neen, dit zal niet gebeuren, al wilde het uw vader.

Meer dan hij, heb ik recht over de toekomst mijns kind te waken, en ik wil, dat mijne Clara gelukkiger zij dan hare....

Het laatste woord des volzins wilde haar volstrekt niet over de lippen; een tranenvloed stelde een einde aan hare opgewondenheid. Trouwens zij kende haren echtgenoot maar al te wel, en zij wist, dat wat hij eenmaal wilde, zóó zijn moest, en dat opstand tegen het mannelijke gezag niets anders zou te weeg brengen, dan twist en tweedracht, en misschien nog [e]rgere gevolgen.

Toen Clara haar weenen zag, vergat zij welhaast haren eigen angst, want zij had de laatste woorden harer moeder begrepen en den volzin voltooid.

Het floers der kinderlijke zorgeloosheid ontviel in eens hare oogen, en met verbijsterde zinnen zag zij het verledene in al zijne akeligheid: zij las, om zoo te zeggen, in het hart harer moeder, zij begreep de bleekheid harer wangen, en de rimpelen haars voorhoofds spraken verstaanbaar tot de oogen haars geestes.

En als of een troostende engel haar moed influisterde en hare tranen droogde, sprak zij thans met eene beradenheid, die genoegzaam getuigde, dat niet alleen de stille huiselijke deugden en de minnende ziel der moeder, maar ook de krachtdadigheid des vaders heur zedelijk erfdeel geworden waren:

- Waarom ons toch ook bedroeven in de vrees van een ongeluk, dat ons misschien niet overkomen zal? Kom, beste moeder, vergeten wij dit alles, en wil Arthur mij zijne rijmelarij voorlezen, dat hij het in Godsnaam maar doe....

- Rijmelarij! rijmelarij! dat valt u gemakkelijk te zeggen, juffrouw! donderde eensklaps de verbolgene stentorstem van Van Stralen, die aan de kleine hofdeur uit zijne koets gestapt en onbemerkt genaderd was. - Ik heb die rijmelarij gezien, en zelfs hier en daar, waar het mij noodig scheen, heb ik ze gewijzigd. Het schijnt mij ook voor vrouwen hoogst verwaand zoo lichtzinnig over literarische aangelegenheden te spreken, en vooral met den spotnaam rijmelarij een werk te bestempelen, dat men ter harer inzicht vervaardigde.

Clara verbleekte, zweeg en vertrok, maar Mevrouw Van Stralen bleef, en haar man vervolgde:

- Wat beteekent de dwaze uitval uwer dochter, Mevrouw, en hoe kreeg zij kennis van het voorhanden zijnde feest en van Arthur's bedoeling?

Mevrouw Van Stralen vertelde het gebeurde en haar echtgenoot scheen zich met deze uitleggingen te bevredigen; althans zonder verder ondervragen, haalde hij een dun met der hand beschreven boeksken uit den zak, doorliep het nog eens vluchtig, maakte er eenige kantteekeningen op, en overhandigde het aan zijne vrouw, met de woorden: Lees dit en geef Clara kennis van den inhoud.

Hierop ging hij in huis.

Mevrouw opende het boeksken en viel schier in bezwijming, toen zij het opschrift las. - Arm, arm meisje! snikte zij en wankelend verliet zij den hof.

VII.

Doen begost de oude Man (syn misnoegen verbergende) te glimlachen; ende te segghen (O myn kint), ick en wil u niet benyden ofte misgunnen 't gene dat ghy begeert: ten is niet dan uit medelyden dat ik u soeck op te houden.
Don Francisco de Quevedo. (Seven wonderlyke Gesichten.)

Buitengewone drukte heerschte in de keuken van het kasteel; twee meiden en drie knechten, waaronder onze vriend Stien Wevers, waren gestadig bezig met het bereiden van allerhande keurige spijzen. De oude Anne-Mie had zich als eerste kookster aangesteld en Jan de koetsier was door Mevrouw met den dienst des wijnkelders belast, tot groote spijt van Stien, die, in het belang van Jans oude stijve beenen, voorstelde, zelf in dezen moeilijken post te voorzien; doch, daar gelijk het spreekwoord zegt, aangeboden dienst dikwijls versmaad wordt, werd Stiens aanbod, hoe vriendelijk en hoe belangeloos ook, in den wind geslagen, en Jan in zijne bediening van keldermeester behouden; Stien moest zich dus in die van telloorwasscher, aardappelschiller en houtkliever schikken.

Dat hij er groot verdriet in vond, is juist wel niet waar, doch hij had te wel het besef zijner talenten om niet onder deze gedwongen onderhoorigheid te lijden; hij bevond zich dus in den nijpenden toestand van een onbegrepen genie, en men zal gereedelijk toestemmen, dat deze miskenning alles behalve aangenaam is.

- Pas op, Stien, riep de oude Anne-Mie, die Jan met eene welgevulde mand den trap zag opklimmen, en die, niet alle dagen zoo veel volks onder haar gebied hebbende, nog al gaarne haar tijdelijk gezag misbruikte. - Pas op, jongen, en steek een handeken toe, anders zullen Jan en zijne mand wel een weinig sneller naar beneden terugkeeren dan zij boven kwamen.

- Daar is geen gevaar voor, vrouwmensch, antwoordde Jan; pas gij zelve maar op, anders zullen vleesch en groentens nog aanbranden.

Dit gezegd hebbende, was hij tot boven op den trap geraakt, en hij zette zich brommend en blazend op de mand.

- Ja, Anne-Mie, ging hij voort, toen zijne gekwetste eigenliefde weder op hare plooien gekomen was, gij meent zeker, dat Jan begint te sukkelen omdat hij zeventig jaren oud is; maar het is zoo niet. Ik ben nog zoo flinks te been, en zoo kloek op de borst, als de beste die er zijn, en ware het niet, dat het gebit zoo niet meer meê en wil, als toen ik nog maar vier kruiskens achter den rug had, ik zou bij mijne ziel gelooven, dat ik nu in de tweede jongheid kom.

- Hoort hem daar eens stoffen, zegde Anne-Mie lachend; zou men niet zweren, hij gaat het eene jonkheid te kwaad doen?

- Het is toch altijd zeker, zegde Stien, dat men weinig menschen van Jan's ouderdom vindt, die nog zoo wel te beene zijn en zich nog zoo keersrecht houden.

- Dat is waar, sprak thans een kort, dikgehalsd en kleingeoogd ventje, dat wortelen schrapte, en dat men Pierken den hersenpikker noemde, uit hoofde zijner welbekende spot- en tergingszucht; dat is waar, Jan is kloek en gezond, maar gij hebt nog de voornaamste zijner goede hoedanigheden vergeten.

- Te weten, Pierken? vroeg Stien.

- Ah jongen! dat is zijne goede maag en zijn eetlust. Ik zag Jan altijd dapper in de telloor werken, en de tafel eer aan doen, en dat is item zoo veel voor de gezondheid.

- Daar zijt gij 't mis, Pierken, hervatte Jan, eene goede maag is vast een groot geschenk van God, en dank den Heere, ik had daar nooit over te klagen. Maar, zoo genomen, gij bezit eene maag zooals gij ze wenschen zoudt; als gij u niet in acht neemt, niet regelmatig uwen nooddruft neemt, of u aan slemperij en overdaad, aan genever of allen anderen helschen drank overgeeft, dan is de maag al gauw verknoeid. Ik at altijd wèl, maar nooit te veel, en alzoo werd ik al stillekens een oud man, en blijft het nog te zien, mannekens, hoe verre gij het zult brengen, al hebt gij het air van met mij te lachen.... Ja, kijk maar, Stien, voer hij voort, als gij zoo voortgaat, jongen, met genever te drinken, zult gij geenen ouden top scheren, en ik zal misschien nog met uwe beenen noten klippelen. Daarom mijdt den drank, want hij is een langzaam vergift.

- Ik heb het hem ook al lang gezeid, onderbrak Anne-Mie, maar die jonkheden! Kijkt, spreekt er mij niet van, dat peinst op niets, en zij gaan maar altijd hunnen gang tot zoolang het te laat is.

- Zoo zoo, Stien! gaat het er zoo grof naar toe? vroeg Pierken de hersenpikker: hoeveel glazekens drinkt gij wel daags dan, vriend?

- Een halt dozijn zonder die, welke men niet en ziet, antwoordde lange Trees, die geen goed oog op Stien had, omdat hij, volgens de dorpskronijk, weinig geneigd scheen haar zijne hulde te bieden.

Gedurende deze woordenwisseling was Stien, gelijk men wel denken kan, geenszins op zijn gemak, hij draaide en keerde als wilde hij ergens een ontsluipmiddel vinden, maar er viel aan geene ontsnapping te denken: Pierken bewaakte de eene deur en lange Trees de andere.

Er bleef hem dus niets over, dan moedig de spotbui te trotseeren; doch daartoe was hij de man niet, want, gelijk bijna al de liefhebbers van geestrijke dranken, was hij zeer teergevoelig en uiterst krijschensgeneigd. Het water klom dus hoog, tot Pierkens groot genoegen, die zich reeds de handen wreef in de hoop van een drollig partijtje te zien.

[p. 159]

- Ja, zegde Stien, ge hebt gijlie allen goed te praten; een mensch moet wat doen om zijn verdriet te vergeten, en ik zeg voor mijne reden dat het beter is zijn sagrijn in te drinken, dan het op te kroppen.

- Ja, in wat pompwater of anderen natuurlijken drank, sprak Jan, maar niet in genever. Hoor, Stien, en gij allegader luistert ook: ik ga u eens mijne historie vertellen, en gij zult hooren en zien, dat de genever het beste middel niet is om verdriet af te spoelen.

Ieder, die voor het oogenblik een weinig verpoozing had, schaarde zich met het werktuig van zijn ambt en zijne waardigheid om den ouderling, en Jan begon:

- Toen ik zoo omtrent zeventien of achttien jaar telde, was ik een zoo onnoozel schaap als gij, Stien.

Mijne moeder zaliger, te dien tijde weduwe, had zoo nog al een schoon stuiverken door dagelijkschen arbeid bijeen gescharreld; ik was eenig kind, en voor wat de schoonigheid betreft, ik mocht nog al met mijne soort gaan.

- Ge zijt, gij, nog niet leelijk, Jan, onderbrak Pierken.

- Zwijg, melkbaard, zei Jan, of ik en vertelle niet meer.

Anne-Mie gaf met haren vetten schuimspaan eene duchtige klap op Pierken's bolle kaken, en Jan hernam:

- 'T en is maar, dat ik wil zeggen, dat ik in dien tijd nog al een goed huwelijk had kunnen doen...

- Dat zou misschien nog wel kunnen lukken, is 't niet waar, Anne-Mie? mompelde het onverbeterlijke Pierken.

Allen, Anne-Mie uitgenomen, borsten in luidruchtig gelach uit, en de verbolgene keukenmeid een bezem ontwarende, wapende er zich mede, om alle verdere onderbrekingen staanden voets en zonder genade, gewelddadig te bestraffen.

Jan vervolgde:

- Maar daar woonde nevens ons eene oude groenselvrouw, in de wandeling onder den naam van Ciesca-Trine Paling's bekend. Dit was eigentlijk haar naam niet, zij hiet Francisca Vandenperre, weduwe Debie; maar hare moeder, Katrien genaamd, was de dochter eens zekeren Antonius Jakobs, die in dien tijd schout geweest was bij den hoogbailluw van Deinze. Deze Antonius Jakobs gestorven zijnde, hertrouwde diens weduwe met eenen visscher, wiens naam mij ontvlogen is, en dewijl deze man gemeenlijk met palingen de stad doorliep, wierden hij, zijne vrouw en hare voorkinderen, paling genoemd, en is deze naam tot nu toe, in de wandeling, aan de afstammelingen van Antonius Jakobs gebleven.

Nu tot daar; ik wilde u slechts doen verstaan, dat die vrouw van eene zeer treffelijke familie was, die, door den loop der wereld tot verval geraakt, langen tijd in armoede en ellende verkeerde. De oude Cieska had, na den dood haars zoons en diens vrouw, hunne eenige dochter opgekweekt. Mietje, zoo heette deze dochter, was een meisken van mijne jaren, zeer godvruchtig en uitermate verstandig. Gelijk het onder geburen nog al dikwijls gaat, waren onze twee huishoudens om zoo te zeggen maar één. Ik zat koud en lauw in den groenselwinkel, en Mietje, zoo wel als hare grootmoeder, kwamen ook al somwijlen eens bij ons koffie drinken. Gij begrijpt wel, dat het niet lang duurde, of ik zag Mietje geerne, en ik wierd welhaast gewaar dat, van haren kant, Mietje mij ook wel lijden kon. Om 't kort te maken, toen dat spelleken zoo twee jaren geduurd had, trouwden wij.

Ik zal noch kan u zeggen, hoe gelukkig wij beiden waren. Onze zaakskens gingen goed, en ik had met geenen koning van lot veranderd.

Mijne vrouw was niet alleen een beeld van schoonheid, zij was daarbij nog braaf en deugdzaam, oppassend en werkzaam; het scheen als ware het geluk van geheel de wereld voor mij alleen geschapen.

Hier nam Jan eenen snuif, en wreef zich de oogen als of er tabak ingevlogen ware.

- Een jaar na dien lag zij op het kerkhof, en van al mijn vervlogen geluk bleef er mij niets over dan het kind, dat zijne moeder in het graf had geleid.

- Die duivelsche snuif pikt 'nen mensch in zijne oogen, dat het zeer doet. - Na deze tusschenrede vervolgde hij:

- Die slag viel mij zoo hard, dat ik er bijna zinneloos van werd; ik gevoelde mij een verloren man, en zoo als Stien nu doet, zocht ik troost, niet in den genever maar in den uitzet. Ik schonk en dronk zonder ophouden, doch het was al verloren, er bleef daar toch altijd iets aan mijn hart knagen, en eindelijk werd ik ziek.

Zes maanden lang, lag ik ijlhoofdig in het hospitaal, en, toen ik eindelijk genezen was, vernam ik in eens, dat mijn kind gestorven, en mijn gering vermogen nauwelijks toereikend geweest was, om de kosten der ziekte te dekken.

Doch ik had den dood van te nabij gezien, om in slemperij mijn leven te slijten. Ik wapende mij met moed, zocht dienst, en had het geluk bij den vader van Mevrouw als koetsier te worden aanveerd.

Anne-Mie, die den ouden heer ook heeft gekend, weet hoe braaf hij was: hij kende mijne ongelukken en, mij eerder als eenen broeder dan als eenen knecht aanziende, vond hij troost voor mijne droefheid en balsem voor de wonden mijns harten.

Geduld, gelatenheid en betrouwen op God, zegde hij dikwijls, zijn de beste hulpmiddelen tegen de kwalen der ziel.

Ik aanhoorde zijne redenen, volgde zijne vermaningen, en ben hem de rust en den vrede mijns levens verschuldigd.

Toen Jan geëindigd had, liepen Stien heete tranen langs de wangen, doch Pierken scheen het niet te zien, en Anne-Mie zocht wel vijf minuten lang naar eene muskaatnoot die niet gevallen was.

De ouderling richtte de blikken ten hemel en zoools hij daar zat, met gevouwen handen en vochtige oogen, was hij de volmaakte beeltenis des braven, die aan het einde der loopbaan gekomen, den zwaarbeladen slaaf gelijk, op het laatste der baan eene poos zijnen last neêrlegt, eenen blik terugwerpt op de rozen en doornen des doorloopenen pads en, met eenen traan vol hoop en liefde, het Jerusalem der rust, den dood des Christenen, begroet.

Allen werden uit de spanning getrokken, waarin dit verhaal hen gebracht had, door de binnenkomst van Lodewijk, die Jan wenkende, met hem tot aan het hek des voorhofs ging, en, na aldaar lang met den grijsaard te hebben gesproken, hem de hand reikte en snel verdween.

Als Jan wederom ter keuken kwam, vroegen hem vier verschillige stemmen wat dit alles beteekende en hij antwoordde:

- Mijnheer Lodewijk ziet gij naar alle waarschijnlijkheid nooit weder; hij heeft mij gelast u allen te bedanken voor de genegenheid, die gij hem altijd betoondet.

Meer vermocht de goede Jan niet te zeggen, en als men zich herinnert, dat hij het was, die veertien jaren vroeger op den grooten weg den armen jongeling uit zijn sneeuwgraf had geholpen, zal men licht 's mans aandoening en verdriet begrijpen.

De andere dienstboden waren niet minder door dit onverwacht nieuws geroerd, want Lodewijk's goede en minzame aard had hem bij allen bemind gemaakt, en Stien liet zich, in de bitterheid zijns harten, de volgende woorden ontvallen:

- Ik durf mijn hoofd verwedden dat die vreemde sprinkhaan van B..., hiermede bedoelde hij Arthur, de schuld van alles is. Wist ik het zeker, en kwam ik hem eens tusschen vier oogen tegen, ik zou het hem duur doen betalen.

Meer uitleggingen en veronderstellingen zouden gevolgd zijn, maar, dewijl mevrouw zich in het verschiet vertoonde, hielden alle tongen stil, en vielen alle handen aan het werk.

(Wordt voortgezet.)