De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 145]

[Nummer 19]

[Onze gravures]

P. Paul Alberdingk Thijm,
hoogleeraar aan de Universiteit van Leuven, en lid der Koninkl. Vlaamsche Academie.

p. paul alberdingk thijm.

Petrus Paulus Maria Alberdingk Thijm werd geboren te Amsterdam, den 21 October 1827. Met zijne broeders Josephus en Lambertus ontving hij het eerste letterkundig onderricht van zijnen vader J.F. Alberdingk Thijm, een niet onverdienstelijk letterbeoefenaar, die vele jaren medearbeider van Anton Cramer's spectatoriaal tijdschrift ‘De arke Noach's’ was. De oud-Amsterdamsche naam van Thijm werd in 1835, met machtiging des Konings, door de familie Alberdingk aangenomen. De drie zonen van den ouden heer J.F. Alberdingk Thijm, die in zijne geboorteplaats Amsterdam als welstellend fabrikant en koopman gevestigd was, onderscheidden zich al vroeg op het veld der vaderlandsche letteren. Lambertus echter werd het niet gegeven daarop zooveel befaamdheid als zijne broeders te oogsten: reeds op 31 jarigen leeftijd werd hij aan de zijnen door den dood ontrukt. De oudste der broeders Alberdingk Thijm, Josephus Albertus, thans hoogleeraar aan de Academie van beeldende kunsten in Hollands hoofdstad, is door zijne talrijke schriften van allerlei aard in de geleerde wereld der beide Nederlanden allergunstigst bekend. Zijne drie kinderen, waaronder de ook hier te lande zeer gewaardeerde Jonkvrouw Catharina Alberdingk Thijm, volgen op eene waardige wijze het spoor huns vaders op het litterarisch gebied.

Petrus Paulus, wiens portret wij het genoegen hebben in de rij der leden van onze Koninklijke Vlaamsche Academie te mogen opnemen, studeerde aan het Atheneum van Amsterdam en promoveerde in de letteren te Utrecht. Van 1864 tot 1870 was hij leeraar aan het gymnasium en de Hoogere Burgerschool te Maastricht. Zijne bijzondere bekwaamheden deden hem in laatstgenoemd jaar tot hoogleeraar benoemen aan de Leuvensche Alma-Mater, waar hij, vooral door de Vlaamschminnende studenten, zeer bemind en hooggeschat wordt. Zoo talrijk als verdienstvol zijn de schriften door den heer P.P. Alberdingk Thijm in het licht gegeven. Aanvankelijk legde hij zich op de lichtere litteratuur toe en leverde in dit genre ‘Een studiebeeld in omtrek’ (1852), en Louis en Jan, (1855), maar zijne meer ernstige geaardheid trok hem weldra tot de geschied- en letterkundige studiën, in welk vak zijne veelzijdige en grondige kennissen en zijne groote belezenheid ook beter te stade komen. In 1857 verscheen van hem: ‘Iets over Magn. Aur: Cassiodorus Senator en zijne eeuw;’ welk werk gevolgd werd door de ‘Geschiedenis der Kerk in de Nederlanden als: 1 Willibrordus, apostel der Nederlanden’ (1861) en II ‘Karel de Groote en zijne eeuw’ (1867). In 1870 gaf hij in het licht eene ‘Schets der algemeene geschiedenis, voor scholen, systematisch opgesteld,’ en eene verhandeling: ‘De geschiedschrijver Gfrörer en zijne werken.’ Als hoogleeraar onzer Katholieke Universiteit liet hij verschijnen: ‘Een blik op de aloude Vlaamsche Lettervruchten (1875) en als bestuurlid van het Davidsfonds ‘De vroolijke Historie van Marnix van St. Aldegonde en zijne vrienden, eene zedeschets, opgedragen aan alle zijne bewonderaars’ (1876). Daarna bracht hij ter pers: ‘Iets over Vlaamsche Kunst en Nijverheid’

[p. 146]

(1876) ‘Spiegel van Nederlands the letteren, bijzonder bestemd voor Belgische scholen’ (1877). Met zijn wetenswaardig werk: ‘De gestichten van liefdadigheid in België, van Karel den Groote tot aan de XVIe eeuw werd de geleerde schrijver in 1883 door de Koninkl. Academie te Brussel bekroond. Zijne kunde en werkzaamheid openbaarden zich verder in een aanzienlijk getal artikels van letterkundigen, aesthetischen en historischen aard, die verschenen in de Spektator, Dietsche Warande, Onze Wachter, De Vlaamsche School, het Belfort, in eenige inlandsche, Fransche en in verscheidene buitenlandsche tijdschriften.

De werken van P.P. Alberdingk Thijm onderscheiden zich zoowel door het veelomvattende der stof en dezer geleerde behandeling, als door taalkennis en gespierden stijl. Zijne plaats was van eerst af als aangewezen in onze Koninklijke Vlaamsche Academie, waar hij als bevoegd kunstbeoordeelaar en studierijk historieschrijver, maar vooral als grondig kenner onzer oud-Nederlandsche letterkunde overgroote diensten bewijzen kan.

De schuttersmaaltijd.

‘Het schoonste portretstuk der wereld,’ zooals het meesterlijk paneel van Barth. van der Helst in zijnen tijd niet geheel ten onrechte geheeten werd, is een dier talrijke zoogenaamde schutterstukken, door de Nederlandsche gildebroeders van Rembrandt's eeuw aan voorname kunstschilders besteld, om den naam der gilde, maar meer nog den hunnen en hunne beeltenis tevens te vereeuwigen. Het oudste schuttersgild, waarvan men in Holland melding vindt, is dat van Leiden (1266). Ieder schuttersgild had, toen de boog nog als oorlogswapen werd gebruikt, zijne doelen, waar het zich oefende, en stond onder het bevel van hopmans, die weder onderworpen waren aan den deken. Het zorgde voor de veiligheid der stad, trok ter heervaart en diende tot eerewacht bij den intocht van vorstelijke personen. Bij de invoering der vuurwapenen gingen de schuttersgilden langzamerhand te niet. Dat eene zekere pronkzucht, maar voornamelijk de liefhebberij voor vroolijke partijen en goeden sier het hunne hebben bijgedragen, om de ontbinding der schuttersgilden zoolang mogelijk te verhinderen, wordt ook door de schilderij van Barth. van der Helst voldoende aangetoond.

De beroemde ‘Schuttersmaaltijd,’ welke zich bevindt in het Rijksmuseum te Amsterdam, werd geschilderd ter gelegenheid van het sluiten van den Vrede van Münster in 1648. Dit portretstuk telt 25 figuren, wier namen onder aan het doek geplaatst zijn. Het is allergelukkigst van samenstelling, schier onberispelijk van teekening, levendig van koloriet en breed maar tevens uitvoerig geschilderd. Vooral ook munten de stoffen, zooals kleeding, metaal, drinkglazen, uit door een natuurlijken toon, terwijl het geheel een treffend tafereel oplevert van het voorkomen en het leven der Hollandsche burgerij in de zeventiende eeuw.

Een zusterken en een broertje.

Blonde Bertha heeft zich te goed gedaan aan de zoete, lekkere melksoep, maar er was zoo almachtig veel pap in de groote aarden teil, dat zij geene kans zag om die alleen te ledigen en Jan-Klaas ter hulp geroepen heeft, om van het zoete sop zijn deel te nemen. Het schijnt echter, dat Hansworst onwillig geweest is, om het overschot der pap te nutten. Maar kleine Bertha wist daar wel raad op en dompelde den ongehoorzame geheel in het witte vocht. Daar zit Jan nu in zijn ongezocht bad en steekt in machtelooze woede de vuist uit naar zijne kleine dwingelande, die in ernstige overwegingingen haar slachtoffer staat aan te staren en zelve verbijsterd schijnt over het uitwerksel harer stoutmoedigheid.

Haar broertje Hendrik, die van de meisjesachtige melkpap niet veel hebben moet en zich liever aan groentesoep vergast, wordt in zijn avondmaal gestoord door eene groote vlieg, die zijnen molligen arm tot pleisterplaats heeft uitgekozen. Aandachtig beschouwt de kleine het vlugge insektje en verdiept zich daarbij als een volslagen natuurvorscher zoozeer in bespiegelingen, dat hij zijn lievelingskost geheel en al vergeet.

De kinderwereld is vol van die naïeve, half ernstige, half comische tooneelen. Alleen een eenvoudig gemoed merkt die echter op en schept er behagen in, en enkel een groot kunstenaar als G. Bregenzer gelukt er in die tafereeltjes naar waarheid weer te geven.

Tijl Uilenspiegel.

Wie was toch eigenlijk Tijl Uilenspiegel? Ziedaar de vraag, die ons bij de beschouwing zijner afbeelding in dit nummer allicht voor den geest komt, maar waarop het antwoord niet gemakkelijk te geven is. Evenals Homerus, geniet Tijl Uilenspiegel de eer dat verscheidene steden er zich op beroemen, zijne bakermat te zijn geweest.

Nog kort geleden deed door de bladen een bericht de ronde, volgens hetwelk het uitgemaakt zou wezen, dat hij een Vlaming van geboorte was. Het kan met die ontdekking intusschen wel eveneens gesteld wezen als met die van zijn grafzerk, welke men in het laatst der zeventiende eeuw te Damme meende gevonden te hebben.

Daar lag namelijk sinds eeuwen in de kerk, onder het klokhuis, een afgesleten grafsteen, waarop een scherpzinnig oudhedensnuffelaar een uil meende te herkennen. Na den zerk zorgvuldig afgepoetst te hebben, ontwaarde hij onder den vogel iets, wat volgens hem, niets anders dan een spiegel kon zijn. Een uil op een spiegel dus: het kon niet anders of dit moest het onfeilbaar kenteeken van het graf van Tijl Uilenspiegel wezen. Die gewichtige ontdekking bracht de heele streek in beweging en van alle kanten kwamen de nieuwsgierigen toegeloopen om in de kerk van Damme het graf van den grappenmaker te zien.

De pastoor, wien die onstichtelijke drukte geweldig hinderde, wist met destukken in de hand aan te toonen, dat de zoogenaamde zerk van Tijl Uilenspiegel niets anders dan de grafsteen van Jacob van Maerlant was en dat de gewaande spiegel niets anders dan de afgesleten afbeelding kon wezen van een middeleeuwschen schrijflessenaar. Hij gaf daarover zelfs een boekje in het licht, maar het baatte niets; men bleef volhouden dat te Damme het graf van Tijl Uilenspiegel ontdekt was, tot de pastoor, om aan al die praatjes een einde te maken, den zerk liet wegnemen. Sedert lag de steen meer dan anderhalve eeuw vergeten en omgekeerd in een afgelegen hoek der kerk, tot hij in 1829 met vijf andere aan een steenhouwer werd verkocht. Dit belette intusschen niet dat 23 jaren later nog de Navorscher, den steen te Damme in verband brengende met een anderen te Möllen in Lauenburg, tot het besluit kwam, dat er twee Uilenspiegels, vader en zoon, moesten bestaan hebben.

Volgens eene oude Saksische kroniek, zou hij inderdaad te Möllen en wel reeds voor meer dan vijfhonderd jaren begraven zijn. De kroniek voegt er bij, dat toen men de kist in de groeve afliet, de touwen braken met het gevolg dat de kist overeind kwam staan en Tijl Uilenspiegel dus in staande houding den jongsten dag moet afwachten. Ter eere zijner nagedachtenis werd tegen den kerkmuur een steen aangebracht, waarop als zijn wapen een uil met een spiegel is afgebeeld.

Mag men die kroniek gelooven, dan zou de grappenmaker op het einde der dertiende eeuw te Kneiflingen bij Schöppenstadt in het Brunswijksche zijn geboren. Maar wij dienen er aanstonds bij te voegen dat dit plaatsje in Duitschland ongeveer eene zelfde vermaardheid geniet als Abdera bij de ouden. Misschien werkte dat wel mede om Uilenspiegel tot dien spotboef te maken, als hoedanig hij wereldberoemd is geworden. Hij reisde naar Polen en volgens de kroniek zelfs naar Rome; overal waar de gelegenheid zich aanbood wedstrijden houdende met de befaamdste hofnarren. Vervolgens zwierf hij door een groot gedeelte van Duitschland rond en moet aan de hoogeschool te Erfurt de professoren hebben beschaamd gemaakt door een ezel zoover te brengen, dat hij duidelijk de vocalen I en O kon uitspreken.

De kunstenaar onzer gravure heeft hem dan ook niet ten onrechte als een zwerver voorgesteld. Met den uil op den schouder en den spiegel aan de zijde, stapt de grappenmaker, welgemoed zijn deuntje fluitend, langs den ongebaanden weg.

Het verhaal van Uilenspiegels snakerijen is waarschijnlijk het eerst in Platduitschen tongval uitgegeven en daaruit in het Hoogduitsch vertaald. De oorspronkelijke uitgaaf van 1483 schijnt thans niet meer voorhanden te zijn, zoodat als de oudste bestaande wordt aangemerkt die van Augsburg uit het jaar 1540.

Overigens zijn er in de talen van alle naburige volken overzettingen, bewerkingen of navolgingen van dat verhaal geschreven en nog altijd doet hij met zijne grappen in volks- en kinderboeken de ronde, gelijk hij bij zijn leven als poetsenmaker rondzwierf.