De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 137]

[Nummer 18]

Onze gravures.

Gerard Dou.

gerard dou, naar zijne eigene schilderij.

Onder de groote meesters der Hollandsche schilderschool bekleedt Gerard Dou eene bijzondere plaats. Zijne schilderijen zijn meest van kleine afmeting, maar munten uit door eene fijnheid van behandeling, die aan 't wonderbare grenst. De paneeltjes van Gerard Dou worden door echte liefhebbers nooit anders dan met een vergrootglas bekeken. Zijne binnenhuisjes, meest al gestoffeerd met een enkel figuurtje, dat sterk tegen een donkeren achtergrond of in eene nis uitkomt, zijn kunstjuweeltjes, die tegen fabelachtige prijzen worden opgekocht, omdat zij onovertroffen zijn in de wijze van behandeling, die het toppunt van detailleering en afwerking bereikt. In eene gordijn of een tafelkleed van zijne genrestukjes kan men de draden van het weefsel tellen. Zijn keurig penseel gelijkt op eene graveernaald, zoo gevoelig van toets, zoo fijn is iedere streek. Zijn speelsch tooveren met licht doet hem gelijken op een Rembrandt in het klein, want hij heeft volstrekt de grootsche opvatting van Neerland's schildervorst niet.

Onze gravure, voorstellende het portret van den schilder door hem zelven, kan een denkbeeld geven van zijn werk en zijn persoon. Rust de schilder uit van zijnen inspannenden arbeid? Want al heeft men dien wel eens kunstvaardig knutselwerk eer dan kunst genoemd, met gemak werkte hij in al zijne uitvoerigheid stellig niet.

Gerard Dou werd den 7^en April 1613 te Leiden geboren en aldaar den 9^en Februari 1675 begraven. Leerling van zijn vader en van Pieter Couwenhorn en vooral van Rembrandt, overtrof hij weldra zijne meesters, behalve den grooten koning van het licht, die altijd een grooten invloed op hem bleef uitoefenen. Dou staat aan het hoofd der zoogenaamde Leidsche school, dat is der schilders, die zich onderscheiden door hunne uitvoerig gepenseelde binnenhuisjes, waartoe Van Mieris. Slingelandt, Schalcken, Brekelenkam, Van Staveren en nog veel anderen behooren.

Evenals Rembrandt, heeft ook Dou zijn eigen portret meermalen tot onderwerp van eene schilderij gekozen: zoo bestaat er van zijne hand een alleruitvoerigst paneel waarop hij zich zelf heeft afgebeeld met de hand op een doodshoofd; weer een ander stelt hem voor als een lustig gezel met den drinkbeker in de hand. Hij was gewoon zijne portretten altijd door eenig bijwerk, waaraan hij niet minder zorg besteedde, te omringen. Onze gravure stelt hem voor in zittende houding, het hoofd met eene schildersbarret gedekt en eene pijp in de hand houdende. Men moet erkennen dat al zijne portretten meesterlijk ‘gedaan’ zijn. Het meest afgewerkte van zijne paneelen is eene schilderij, voorstellend Karel II, koning van Engeland, staande voor eene tafel, behangen met een fluweelen, met paarlen geborduurd kleed, waarop de kroon ligt, rijk met edelgesteenten bezet. Er zijn weinig schilders, die hem evenaren in het-

[p. 138]

schilderen van stoffen; zijne fluweel en zijde is smijdig of krakend, zacht of glinsterend; bont of wollen stoffen, alles bootst zijn vaardig penseel onnavolgbaar schoon na. Dou heeft te veel nagelaten om elk zijner stukken te bespreken; de naam dien hij zich heeft verworven in het rijk der kunst is een der eerste te zijn van eene school, die onder de beste en grootste wordt gerangschikt.

‘Ik zal u visschers van menschen maken.’

‘In dien tijde,’ zoo luidt het evangelieverhaal in zijn treffenden eenvoud, ‘wandelde Jezus langs de zee van Galilea, en zag twee broeders: Simon, die Petrus genoemd wordt, en Andreas, diens broeder, het net in zee werpen; want zij waren visschers. Hij zeide hun nu: Volgt mij, en ik zal u visschers van menschen maken. Zij verlieten dan terstond de netten, en volgden Hem. Van daar nu voortgaande, zag Hij twee andere broeders, Jacobus, den zoon van Zebedeus en Joannes, diens broeder, in het schip met hunnen vader, die hunne netten verstelden. Hij riep ze dan, zij verlieten nu terstond de netten en hunnen vader en volgden hem.’ Zoo wordt ons de roeping der apostelen beschreven in het Evangelie van den H. Mattheus, Hoofdst. IV, van vers 18 tot 22, dat op den feestdag van den H. Andreas, den 30 November, wordt voorgelezen. Prof. Zimmermann, geheel doordrongen van den geest en den tekst der H. Schrift, die de beste verklaring is voor zijne schilderij, geeft ons een schoon tafereel te zien. Welk een heilig vertrouwen straalt er uit de blikken dier mannen, die op het eerste woord aan de roepstem des Heeren gehoorzamen en den Heiland volgen. Er ligt treffende waarheid in deze voorstelling.

Eerste kunstproeve.

Zou de knaap, die met zooveel hart en toewijding de laatste hand legt aan een vlieger voor den wedstrijd, niet met evenveel voldoening op zijn werk neerzien als de gevierde schilder, die een tafereel, voor de tentoonstelling bestemd, met eenige laatste penseelstreken voltooit? Ja, voorzeker, want geen meester, in welke kunst ook, kan zijn gewrocht met zooveel ongeveinsde bewondering beschouwd en geprezen zien, als deze decoratieschilder voor eigene rekening. Met hoeveel zorg heeft hij ook de lijnen getrokken, die een gelaat moeten beduiden, maar die eigenlijk meer aan eene volle maan gelijken, waarin we gaarne een guitig of treurig gezicht meenen te zien. Het portret op den vlieger munt niet uit door uitdrukking, maar toch is het in de oogen der drie ondernemers echt kunstwerk, en als de vlieger wil opgaan, dan kan het zelfs ‘hooge kunst’ genoemd worden.