De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

De almanak.

Reeds spoedt het oude jaar met rassche schreden ten einde, en het nieuwe klopt aan de deur, ongeduldig om binnen te treden. De toonbanken der boekhandelaars zijn bedekt met veelkleurige boekjes en kaartjes, van allerlei vorm en grootte, het cijfer van 1888, als een welkomsgroet, in het schild voerende.

Welk een aantrekkelijk boekje is een Almanak, hoe wekt hij de leeslust op van jong en oud! Wie nooit een boek, roman, of dagblad in de hand neemt, weerstaat toch de lust niet een nieuwsgierig kijkje te werpen in den Almanak. Het geringe en nietige schriftje baant zich een' weg tot in het ver afgelegenste hoekje des lands; men vindt het in het paleis des Konings en in de nederige hut des arbeiders.

Het is een voortreffelijk voertuig ter verspreiding van verderfelijke beginselen of van beschavende zedelessen onder het volk. Neen, gewis, men mag met zooveel minachting op den Almanak niet neerzien, zoozeer niet verwaarloozen hem tot een goed einde dienstig te maken.

Want eigenlijk de almanak, kalender of tijdtafel is heden slechts eene vlag om de lading te dekken: gezonde of vergiftige waar, bestaande uit vertellingen, liederen, kluchten, raadgevingen en wat dies meer.

Deze tijdtafels klimmen tot eene hooge oudheid op. Al de beschaafde volkeren der oudheid, de Egyptiërs, de Grieken, de Romeinen hadden Calendariums. Doch het waren bloot dagregisters; maanden, dagen, feesten aanduidende. Slechts in de middeleeuwen eerst werden dezen tijdtafels sterrekundige waarnemingen toegevoegd.

Sommigen leiden het woord Almanak van het Arabisch af, al li manach hetwelk tellen zou beteekenen; anderen beweeren dat het afstamt van het oudduitsch ale monat, zooveel als, al de maanden! Zeer lief, maar deze woord-

[p. 132]

afleiding schijnt mij geweldig bij de haren getrokken en even onwaarschijnlijk als de vorige.

‘adel verplicht’ naar de schilderij van otto fikentscher.

Weinig tijds na de uitvinding der drukkunst verschenen er gedrukte tijdtafels. De eerste gedrukte calendarium, waarvan de geschiedenis gewag maakt, is degene van Georg von Peurbach, die om het jaar 1460, te Weenen eenen almanak liet drukken Pro annis pluribus. In 1474 stelde Johan Regiomontanus, op last van Mathias Corvinus, koning van Hongarië, eenen almanak op, die in de Duitsche en in de Latijnsche taal gedrukt werd. Sinds 1491 gaf de boekdrukker Engel te Weenen regelmatig eenen almanak uit.

Men beweert, dat de oudste gedrukte almanak in Vlaanderen door Jan de Laet, van Borchloon, in 1481, te Oudenaarde werd uitgegeven, onder den zonderlingen titel: Hier zijn volmaect praenosticaten Johannis Laet van Borchloon vutghegheven des jaers XXXI. Gheprendt Taudenaerde.

Volgens eene wetenswaardige tafel, opgemaakt door den geleerden heer Frans de Potter en medegedeeld in het jaarboek van het Davidsfonds 1885, had Leuven zijn gedrukten

[p. 133]

almanak in 1490, Antwerpen in 1491, Gent in 1545, Brugge in 1550 en Luik in 1556.

Sedert dit tijdstip werd de almanak een volksboek, versierd met allerlei weervoorzeggingen, raadgevingen, kronijken en later nog met vertelsels, kluchten en liederen.

de kroning der h. elisabeth van hongarië, naar de schilderij van hermann kaulbach.

Van de zestiende eeuw dagteekenen in ons land de plakalmanakken; ten tijde van Lodewijk XIII verschenen in Frankrijk de geïllustreerde plak- en muuralmanakken. Weldra waren de regeeringen genoodzaakt streng toezicht te houden over de kalenders en alma-

[p. 134]

nakken, waarin meermaals de godsdienst of het staatsbestuur hevig beknibbeld en aangevallen werden.

Ook sedert meer dan eene eeuw speelt de almanak eene voorname rol in de literarische wereld. Vooral in Duitschland en Frankrijk zijn de almanakken wezenlijk jaarboeken voor letterkunde en wetenschap en somtijds wel voertuigen van zedeloosheid, ongodsdienstigheid en oproer.

Men heeft allerlei aanlokkende vormen uitgedacht om deze waar aan den man te brengen.

Heden is vooral de zoogenaamde Scheurof Plukalmanak het meest verspreid; in kantoor en huiskamer vindt men den scheuralmanak tegen den wand. De meeste dezer almanakken komen ons uit Frankrijk toe, en daar, onder ieder dagcijfer, doorgaans eene spreuk, of eene herinnering uit de geschiedenis is aangebracht, dienen zij veeltijds om ongodsdienstige en anti-nationale begrippen onder het volk te verspreiden. Deze Fransche prulschriften, om ze door geen strenger woord te brandmerken, moeten zorgvuldig geweerd worden uit onzen Vlaamschen huiskring.

Het was dus een lofwaardig werk van den onvermoeibaren Westvlaamschen dichter Guido Gezelle eenen scheuralmanak voor den katholieken Vlaming op te stellen.

Deze Almanak mag daarbij geprezen worden als eene schatkamer van zedespreuken en vaderlandsche herinneringen. En wat aan den degelijken inhoud niet schaadt, het is eene voorraadschuur van wetenschap en taalkunde. Wij moeten dus het werkje, dat sierlijk gedrukt is bij Leliaert, Siffer en Co. te Gent, en ook bij onzen uitgever H. Claes verkrijgbaar gesteld is, onvoorwaardelijk bij onze lezers aanbevelen.

Het eigenaardig opschrift van het lieve werkje luidt als volgt:

‘Dit is de nieuwe Vlaamsche duikalmanak ofte plukalmanak, voor 't schrikkeljaar O.H.J.C. 1888.

‘Zegge Duikalmanak, omdat al de bladeren ervan op malkaar liggen, en 't een het andere verbergen, op de wijze van den duik, van den dos, of van den dooboek, in het kaartspel.

‘Zegge Plukalmanak, omdat men van dien duik ieder dag pleegt een bladtjen af te plukken, tot dat geheel 't jaar, geplukt, gepluimd, weg geplunderd, en naar de eeuwigheid is.’

v.R