De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 4

[p. 65]

[Nummer 9]

Onze gravures.

De spoorwegramp in Illinois.

de spoorwegramp te illinois.

De beschouwing der aldus getitelde gravure in dit nummer is wel geschikt om eenigermate een denkbeeld te geven van het hartverscheurend tafereel, dat de noodlottige bergkloof aan den Illinois-spoorweg, over eenige weken aanbood, toen daarin, tijdens een vreeselijken nacht, een geheele pleiziertrein met 950 personen verongelukte. De bijzonderheden dier ontzettende ramp, indertijd door de dagbladen uitvoerig meegedeeld, liggen ieder nog versch in het geheugen. Door het instorten der brug over de bergkloof, die een paar uren voor de trein er aankwam in brand moet geraakt zijn, plofte bijna de geheele trein met de twee locomotieven en 600 passagiers plotseling in de ijzingwekkende diepte. Van de vijftien groote waggons, uit welke de trein bestond, vielen er tien in de kloof op elkander en vormden eene akelige opeenstapeling van brokstukken en dooden en gewonden, die de lucht met hunne afgrijselijke jammerkreten vervulden. En dat geschiedde in het holle van den nacht bij eene dikke duisternis, waarin de vlammen der brandende brug het eenige lichtpunt vormden. Tot overmaat van ramp tastte het vuur ook de torenhoog opgestapelde wagens aan, daar de gloeiende kolen der locomotief weldra de hooger liggende goederen en personenwaggons in vlam zetten.

Onbeschrijfelijk was de verwarring, die de verschrikkingen van dit ontzettend tooneel van ellende nog vermeerderde. Ofschoon er spoedig personen ter hulp toesnelden, was het in de duisternis nagenoeg onmogelijk iets te redden. Aarde was het eenige middel om het vuur te bestrijden. Er was geene spade om mee te graven, geene mand om de aarde in te vervoeren, alles moest met de handen gedaan worden, tot men er eindelijk na harden strijd in slaagde de vlammen uit te dooven.

Eerst toen de dag over dit tooneel van verwoesting opging, kon men zich een juist denkbeeld maken van de uitgestrektheid der ramp: er waren 161 dooden en 377 gewonden, waarvan vele in hopenloozen toestand. De lijken en stervenden werden in de omliggende korenvelden gelegd, waar van twee uren in den morgen af de regen bij stroomen op de ongelukkigen nederviel. Toen bleek het ook hoe in de duisternis en verwarring verscheidene ellendelingen, onder voorwendsel van hulp te brengen, de dooden en gekwetsten schandelijk hadden beroofd en uitgeschud. Er waren lijken, ja zelfs lichamen van stervenden, die niets meer om of aan hadden, waaruit hunne identiteit kon worden opgemaakt; anderen had men de kleederen opengescheurd om zich van geldbeurs of brieventasch meester te maken.

Vreeselijk was het schouwspel der verminkten, der afgescheurde en vermorzelde ledematen, die van onder de brokstukken der verpletterde waggons werden te voorschijn gehaald, en hartverscheurend het gejammer der overlevenden, die in de puinhoopen naar de lichamen hunner dierbare betrekkingen zochten.

[p. 66]

De passagiers in de vijf waggons, die niet in den val van den trein waren meegesleept, zijn ongedeerd gebleven: zij waren nagenoeg de eenigen, die zonder letsel terugkeerden van dezen jammervollen tocht, die eene pleizierreis had moeten zijn!

Bernard Palissy.

Wie kent den naam en het leven niet van Bernard Palissy, den Franschen plateelbakker, die op het gezicht eens bekers van Italiaansch aardewerk de gedachte opvatte van eene nieuwe kunst, die hij wilde uitvinden, en waardoor zijn naam beroemd werd? Het leven van dezen man, die een sprekend voorbeeld is van hetgeen wilskracht en vertrouwen op zich zelven vermogen, is merkwaardig genoeg om, naar aanleiding onzer gravure, in het kort te worden verhaald. Het leven van Palissy was een aanhoudende strijd, gestreden met een heldenmoed, welks grootheid een romanesken glans werpt op zijne lotgevallen.

Hij werd geboren in 1510 te Chapelle Biron, een klein dorpje tusschen de Lot en de Dordogne. Zijn vader was ongetwijfeld een glaswerker, want in dat bedrijf werd Bernard grootgebracht. Zijne ouders waren zeer behoeftig, te arm zelfs om hem maar het minste schoolonderwijs te kunnen laten genieten. Toch leerde hij op glas schilderen en teekenen, en later lezen en schrijven. Op achttienjarigen leeftijd trok hij de wijde wereld in. Hij reisde op zijn ambacht door Frankrijk en Vlaanderen en in Duitschland. Na een jaar of tien trouwde hij en vestigde zich in het stadje Saintes. Daar hij een groot gezin kreeg, had hij veel te kampen met huiselijke zorgen; want zijne verdiensten waren gering, en soms was hij zonder werk. Maar hij voelde zich tot beter in staat dan zijn gewoon handwerk en hij legde er zich op toe eene kunst uit te vinden, die aan zijn handwerk verwant was, de kunst om aardewerk te beschilderen en te emailleeren. Om die kunst te vinden moest nog de eerste schrede gedaan worden. Eerst kon hij niet meer doen dan gissingen maken en moest hij allerlei proeven nemen Hij had zich alle grondstoffen verschaft, die hij noodig meende te hebben. Daarvoor kocht hij gewone aarden potten, sloeg ze aan stukken, en na de scherven met verschillende stoffen, die hij had klaargemaakt, bedekt te hebben, onderwierp hij ze aan de hitte van een oven, dien hij voor dit doel had gebouwd. Hij slaagde niet in zijne proefnemingen, die slechts een hoop gebroken potten en groot verlies van brandhout, chemische preparaten, tijd en werk verwekten. Zijne vrouw was, zooals men begrijpen kan, weinig ingenomen met zijne pogingen, die het luttel geld, dat zoo hoog noodig was voor het huishouden, in rook deden opgaan. Maar zij moest zich wel schikken in haar lot. Palissy handelde onder den drang van een eenmaal opgevat voornemen, dat hij voor niets ter wereld opgaf. Hij moest en zou het geheim van de brandverf vinden. Maanden en jaren lang zette hij zijne proeven voort. Ontevreden over zijn eersten oven, bouwde hij een tweede buiten zijne woning. Daar brandde hij ander hout, verknoeide andere hulpmiddelen en potten en verloor weer zoo veel tijd en geld, dat hij met zijn gezin ter prooi verviel aan de diepste armoede.

In de tusschenpoozen oefende hij zooveel hij kon zijn eerste werk uit; hij schilderde op glas en teekende portretten, wat hem echter bitter weinig opbracht. De kosten van de brandstof waren zoo groot dat hij zijn eigen oven niet meer kon gebruiken. Hij ging voort gebroken potten op te koopen, ze evenals vroeger in stukken te slaan, en ze met de noodige saamgestelde preparaten te vermengen. Daarvoor ging hij naar Saintes om ze in een gewonen oven te doen smelten. Hij bespiedde de uitkomst, maar tot zijn groot verdriet was weder alles vergeefs, nog eens mislukte het. Teleurgesteld, maar onoverwinnelijk besloot hij onmiddellijk alles opnieuw te beginnen. Dat is de onweerstaanbare volharding, waaraan men het genie, den held herkent.

Eerst trachtte hij door onvermoeiden arbeid het noodige geld bijeen te krijgen, om daarna zijn levensdoel weer na te jagen. Maar hoe heet hij zijn oven ook stookte, hoe hij nacht en dag zocht en zwoegde en zweette, hij vond geen spoor van email.

Twee jaren nog zette hij zijne proeven voort zonder eenige uitkomst. Toen zijne hulpmiddelen waren uitgeput en hij weer met armoede werd bedreigd, besloot hij eene uiterste poging te wagen en bracht zooveel mogelijk gebroken potten naar den smeltoven. Vier uren gingen voorbij en hij sloeg met angst en spanning de werking zijner proeven gade. Men opende den oven. Op de driehonderd stukken potscherven was er slechts een gesmolten. Toen hij het koud liet worden werd het wit,... wit en glad! Dit stuk potscherf was inderdaad bedekt met een email dat door Palissy ‘bijzonder schoon’ werd genoemd. En hij moest het wel schoon vinden, nadat hij er zoo lang en met zooveel inspanning naar had gezocht. Hij liep naar huis om het te toonen aan vrouw en kinderen, en hij gevoelde zich zooals hij zelf zegt ‘een ander mensch.’ Toch had hij alle moeielijkheden niet overwonnen, want op dezen goeden uitslag, die hem maar gedeeltelijk bevredigde, volgde nog eene reeks van mislukte proeven en bittere teleurstellingen.

Om in vrijheid en in 't geheim te werken aan de voltooiing van zijne uitvinding, die op een practisch gebruik moest uitloopen, besloot hij om weer voor zich zelven dicht bij zijne woning een oven van ijzer te bouwen, en terstond toog hij eigenhandig aan het werk. Zelf ging hij steenen halen in de bakkerij, droeg ze op zijn rug, legde ze zelf, en was te gelijk metselaar en smid. Nadat hij aldus achttien maanden had doorgebracht, was de oven gereed en kon hij gebruikt worden. In den laatsten tijd had hij met de grootste moeite hout bijeengehaald, zooveel als hij noodig meende te hebben. Het vuur werd aangelegd en de proefneming, die met zorg in gereedheid gebracht was, begon. Palissy verloor zijn oven niet uit het oog.

Zoo bracht hij den dag en den nacht door; hij bleef waken en altijd door wierp hij nieuw voedsel op het vuur. Maar het email smolt nier. Nog eens ging de zon op over zijn werk, zijne vrouw kwam hem eten brengen, - voor niets ter wereld had hij zijn oven verlaten - onophoudelijk wierp hij brandstof op het vuur zonder goeden uitslag. De zon neeg ten Westen, maar Palissy dacht aan geene rust. Een derde dag en derde nacht gingen zoo voorbij, een vierde, een vijfde, een zesde eindelijk... ja, gedurende zes lange dagen en doodelijke nachten, waakte en werkte Palissy, niettegenstaande zijne hoop werd vernietigd en nog smolt het email niet.

Toen kwam de gedachte in hem op, dat hij mogelijk niet slaagde, omdat de vermenging niet goed geschied was, en nog eens begon hij nieuwe grondstoffen klaar te maken om eene andere proef te wagen. Twee of drie weken gingen dus voorbij, maar waar zou hij geld vinden om nieuwe potten te krijgen voor zijn email? Die hij had gemaakt voor de vorige proefneming waren door de langdurige hitte geheel onbruikbaar geworden. Hij moest andere hebben en Palisay had geen geld. Hem bleef maar een middel over: het te leenen. Ofschoon zijne vrouw en zijne kennissen hem beschuldigden dat hij zijn geld in nuttelooze proeven verspilde, genoot hij een goeden naam.

Hij vond dus gemakkelijk de som, die hij noodig had om andere potten te koopen, en weldra was alles voor eene nieuwe proef gereed. Toen de potten goed ingestreken waren met het preparaat en zorgvuldig in den oven geplaatst, werd het vuur opnieuw ontstoken.

De proefneming was inderdaad de laatste, 't was eene wanhopige poging. Palissy zag dus het vuur opflikkeren, maar het email smolt niet. Hij kreeg gebrek aan hout. Hoe tot het einde toe die hel van vuur onderhouden? Palissy kijkt rond zich en zijne blikken vallen op de palissaden van den tuin, droog hout, dat flink brandde. Wat was zoo'n offer in vergelijking met den prijs van de groote ontdekking, wier welslagen van spaanders brandhout afhankelijk was? De palissaden worden afgerukt en in het vuur geworpen. Maar het was te vergeefs. Nog smelt het email niet. Tien minuten lang diezelfde hitte nog zouden mogelijk voldoende zijn! Hout, hout moet hij hebben tot elken prijs. Liever zijne meubelen verbranden, dan ook deze laatste proefneming nog te zien mislukken.

Men hoort een ontzettend leven in huis, en onder het geschrei van vrouw en kinderen, die ernstig gelooven dat Palissy krankzinnig is geworden, komt deze aan beladen met stukken van tafels en gebroken stoelen, die hij in het fornuis werpt. En toch smelt het email nog niet. Er blijven slechts eenige planken over. Wat kunnen hem die planken schelen.

Hamerslagen en het gekraak van houtwerk doen zich opnieuw hooren in zijne woning en weldra volgen die planken de meubelen in het vuur Vrouw en kinderen loopen nu wanhopig het huis uit, overal in de stad rondroepend, dat de arme Palissy krankzinnig is geworden en hij zijn huis verbrandt om zijne potten te bakken.

Palissy intusschen, die in geene maand uit de kleeren was geweest, was geheel uitgeput van vermoeienis, angst, vasten en waken. Tot over de ooren in de schulden, was hij tot den laatsten trap van ellende afgedaald, zou men denken. Welnu, integendeel: hij had het geheim gevonden, de laatste overmatige hitte had het email gesmolten. De grove aarden potten, die bruin en ruw in de oven waren gezet, werden er met een glanzend wit email overtrokken, uitgehaald. Nu mocht Palissy met opgeheven hoofd de verwijten, de beleedigingen en de verachting het hoofd bieden. De geniale man had, dank aan de volharding van zijne inspraak, de overwinning behaald hij had de natuur een harer geheimen ontrukt, en mocht nu rustig betere dagen verwachten, die hem in staat zouden stellen partij te trekken van zijne ontdekking.

Veel deed de werkman, want die naam mag hij dragen, om zijn werk te volmaken. Nog ondervond hij menig ongeluk op zijne loopbaan, maar het groote doel zijns levens was bereikt, wat hij had gezocht, was gevonden en zijne bevinding werd eene weldaad en een sieraad voor de nijverheid.

Legende der H. Odilia
(1287-1887.)

Eene heilige maagdenschaar verliet omtrent de helft der vijfde eeuw het nog bijna heidensch Engeland, om in meer katholieke gewesten haar hemelschen Bruidegom geruster te dienen.

Aan haar hoofd stond de H. Ursula. Hare koninklijke geboorte, schitterende deugd en voorbeeld hadden dezen maagdenstoet om haar heen geschaard. Eene menigte andere personen wilde hen vergezellen en voer tot voor de poorten van Keulen.

Terwijl de H. Ursula zich in de nabijheid van Keulen bevond, had de wreede Attila, de vorst der Hunnen, verwoed over zijne in Frankrijk geleden nederlaag, deze stad omsingeld, haar dreigend met verwoesting en ondergang. Als een rijken buit namen Attila's soldaten deze onschuldigen gevangen. Alle krachten werden ingespannen om hen in hun geloof te doen wankelen of hunne zuiverheid te ontrooven. Maar God versterkte hen en allen ondergingen blijmoedig den dood om in den hemel de kroon der maagden en den palm der martelaren te ontvangen.

Eene der beroemdste onder hen is de H. Odilia, die door de Orde der Kruisheeren als bijzondere patrones wordt vereerd. Volgens oude schrijvers was zij de dochter van een

[p. 67]

Engelsch vorst Maromeus. Om hare maagdelijke reinheid te bewaren, sloot zij zich bij de H. Ursula aan en verkoos liever armoede en ballingschap dan eer en rijkdom. Men verhaalt dat zij, in Attila's handen gevallen, als bruid werd geschonken aan een krijgshoofd der Hunnen, met name Africanus. Daar zij echter voor niets ter wereld hare deugd wilde prijsgeven en liever haar leven wilde verliezen dan haren hemelschen Bruidegom ontrouw worden, viel ook zij evenals hare medezusters onder de pijlen der barbaren, en hare engelreine ziel steeg naar den troon des Heeren om daar de eeuwige belooning te ontvangen. (Zie onze gravure no. 1.)

Kort daarna trokken Attila's soldaten af en snelden de inwoners van Keulen hunne geredde stad uit om de lichamen der HH. Martelaressen eene christelijke begrafenis te bereiden (gravure no. 2). De H. Odilia werd met nog twee andere bloedgetuigen begraven ter plaatse ongeveer, waar later de St.-Gereon's kerk verrees. Vele jaren vloden heen, zonder dat de H. Maagdenschaar de verdiende hulde en vereering ontving. Door de ongelukkige tijden, die volgden, ging zelfs te Keulen de gedachtenis der omstandigheden van hun leven en hunnen dood verloren. God gedoogde echter niet, dat voorbeelden van zulk een geloof en deugd aan de vergetelheid werden prijsgegeven.

Wonderbare mirakelen deden den roem dezer maagden herleven en hunne vereering toenemen, zoodat men tegen het einde der dertiende eeuw den feestdag der H. Ursula en gezellinnen te Keulen plechtig vierde. De vereering dier maagden en de godsvrucht tot hen werd nog vergroot door de vinding der heilige overblijfselen van de H. Odilia.

Omtrent dien tijd (1287) leefde er in het Kruisheeren-klooster te Parijs een godvruchtig en eenvoudig leekebroeder, Joannes de Eppa, ook wel Novelan genoemd. Eens met waken en bidden den nacht doorbrengend, voelde hij zich door vermoeienis gedwongen rust te nemen. Eensklaps verschijnt hem eene maagd van bovenaardsche schoonheid (gravure 3). Eene heerlijke kroon sierde haar hoofd, haar gelaat was vriendelijk, geheel haar wezen straalde van hemelschen luister, en in hare hand droeg zij een vaandel, waarop het Kruis der Orde prijkte. Verrukt over deze verschijning en van eene nederige vrees bevangen, verlangt Joannes de reden van hare komst te vernemen. ‘Ik ben Odilia,’ zoo sprak zij hem toe, ‘dochter van Maromeus, vorst in Engeland. In gezelschap der H. Ursula vluchtte ik en onderging met haar den marteldood... Gij moet mijn lichaam te Keulen opgraven en naar het hoofdklooster uwer orde te Hoey overbrengen. Door God ben ik aangewezen als bijzondere patrones uwer Orde. Ga dan en volbreng mijn verlangen.’ Na deze woorden verdween zij, terwijl een heerlijke geur en een hemelsch licht nog eenigen tijd de arme kloostercel vervulde.

Gelijk te voorzien was, wilde de prior aan deze verschijning geen geloof slaan en wees het verzoek van den broeder met strengheid af. Eene tweede verschijning (zie gravure no. 4) deed hem beloven het vertrek naar Keulen toe te staan als er duidelijker teekenen van den Hemel kwamen. Eindelijk verschijnt Odilia ten derde male (zie gravure no. 6). Eene strenge berisping moest Johannes nu uit haren mond vernemen, en als zij verdween, werd hij zwaar gekastijd. De helsche vijand tuchtigde hem, het scheen dat God hem door deze zware beproeving voor de vinding der H. Overblijfselen meer waardig wilde maken.

Op zijn nederig gebed aanschouwde hij de H. Odilia voor het laatst, de satan vluchtte, en hij ontving van zijn overste, toen deze de bloedige teekenen zag, de verlangde toestemming. In gezelschap van den Eerw. Pater Lodewijk van Kampen verliet hij kort daarop Parijs (zie gravure no. 7), begaf zich naar Hoey bij den Hoogw. Generaal Johannes de Rijck, (grav. no. 8 en 9), verhaalde hem de verschijning en nam onder zijn zegen, begeleid door de heilwenschen zijner medebroeders, de reis naar Keulen aan.

Te Keulen aangekomen, was zijn eerste werk de aangewezen plaats op te zoeken. Deze lag onder een pereboom in den tuin van een voornaam burger, Arnulphus geheeten. Een knaap wees hem diens woning aan, in de nabijheid der St-Gereons-kerk gelegen (zie gravure no. 10). Hij verhaalde den heer des huizes, welke schat er in zijn hof verborgen lag en drong er op aan dezen te mogen opgraven. Arnulphus meende in den beginne hun geen vertrouwen te moeten schenken en beschouwde hen als bedriegers. Doch zijne brave echtgenoote had medelijden met hun kloosterkleed, zij wist haren man te overreden, en nu togen beide kloosterlingen vol vreugde aan hun heiligen arbeid.

Hoe verheugde zich Arnulphus bij de vinding der H. Reliquieën! Eerst delfde Joannes eenige kleinoodiën op, teekenen van de godsvrucht der vroegere Christenen; vervolgens vond hij eene vaas, waarin aarde met bloed vermengd; eindelijk vond men het lichaam zelve der H. Odilia (zie grav. no. 11). Een hemelsche geur verspreidde zich; alle aanwezigen vielen op hunne knieën om God voor deze onverdiende weldaad te bedanken.

Men haastte zich den aartsbisschop Sigfridus van het gebeurde verslag te geven, met verzoek alles kerkelijk te onderzoeken en na rijp beraad de H. Reliquieën te verheffen.

Den 1^sten Sept. van het jaar 1287 was alles beslist. Gevolgd door zijne geestelijkheid en eene geheele schaar volks, begaf zich de aartsbisschop naar Arnulphus' woning, verhief onder lofzangen en gebeden de H. overblijfselen der Maagd uit de aarde (zie grav. no. 12) en bracht deze in plechtige processie over naar de kerk van den H. Petrus. Een stervende, wiens woning niet ver van die van Arnulphus was, bij de H. Reliquieën gebracht, vereert dezelven en voelt zich terstond door de voorspraak van Odilia genezen. Blinden, dooven en lammen herkregen bij deze indrukwekkende ceremoniën het gebruik hunner leden of zintuigen. God wilde door deze gunsten de godsvrucht tot de H. Odilia in het leven roepen en de echtheid der Reliquieën bevestigen. Overeenkomstig de belofte der H. Maagd, had men in haar graf eenige aanteekeningen haar leven en dood betreffende, gevonden. Zij waren geplaatst in eene vaas; waarom men dan ook gewoonlijk naast hare beeltenis eene vaas geplaatst ziet, waarin een perkament met opschrift S. Odilia. Door deze hemelsche gunsten, alsook door de vinding van nog twee andere heilige lichamen, was de geestdrift der Keulenaars zoozeer opgewekt, dat het onmogelijk scheen de H. Reliquieën naar Hoey te vervoeren. Zeker zouden zij het Joannes belet hebben, hadde deze van den bisschop geen verlof bekomen in het geheim te vertrekken (zie grav. no. 13) Beladen met zijne kostbare schatten en voorzien van de authentieken der vinding en verheffing, verliet Joannes tegen het vallen van den nacht de stad en haastte zich naar Hoey. Weldra was hij met zijne gezellen het Cistercienser nonnenklooster Vivignies genaderd. Besloten hier te overnachten, deelde hij aan de godvruchtige zusters de geheele zaak mede. Hoe rijkelijk werd de hun daar bewezene gastvrijheid vergolden! Eene der zusters, die langen tijd aan het ziekbed gekluisterd lag, liet zich vol vertrouwen naar de kapel dragen, waar de H. Overblijfselen waren neergezet. Zij vereert de H. Reliquieën, roept Odilia's voorspraak bij God in en ziet zich eensklaps genezen en gezond (zie grav. no. 13). Met eene heilige blijdschap verlieten de Kruisheeren 's morgens het gastvrije oord, trokken in stilte door Luik en zagen tegen den ondergang der zon de torenspitsen van Hoey.

De Generaal der Orde met de vier definitoren en de overige kloosterlingen, door Lodewijk van Kampen, die zijne gezellen was vooruitgesneld, van hunne aankomst onderricht gingen de H. Overblijfselen in processie te gemoet en plaatsten deze, daar de avond gevallen was, in de kerk van den H. Petrus nabij de Veste.

Den volgenden dag, het feest van Kruisverheffing, sloten zich de minorieten, de reguliere kanunniken, de geestelijken der collegiale kerk, alsmede de stedelijke overheid bij de Kruisheeren aan (zie grav. no. 14). Onder een ontzaglijken toeloop van volk werd het H. Gebeente in plechtige processie naar de toenmaals nog onaanzienlijke kerk van Clair-lieu overgebracht (zie grav. no. 15). Het Generaal-kapittel, dat door den Generaal juist te Hoey bijeengeroepen was, kon in naam der geheele orde de H. Overblijfselen zijner patrones ontvangen, haar de eerste hulde brengen en hare vereering in de orde verbreiden. De vreugde en opgewektheid des volks, (zie grav. no. 15 en 16) laten zich gemakkelijk begrijpen, daar God tijdens deze processie twee groote wonderen verrichtte door de tusschenkomst en voorspraak der H Odilia.

Dagen achtereen stroomden scharen pelgrims naar het altaar der H. Martelares. Weldra bleek de kloosterkerk te klein en werd zij door de mildheid der geloovigen in eene prachtige bedevaartskerk veranderd. Menigvuldige mirakelen deden den toeloop des volks vermeerderen, ook in de andere kerken der orde, waar gedeelten harer overblijfselen werden overgebracht. Zelfs te Aken en te Luik, waar de Kruisheeren zich na de Fransche revolutie niet konden herstellen, wekt de toevloed en de godsvrucht der geloovigen, op den Zondag onder het Octaaf der H. Odilia, verbazing.

De houtgravure, die wij in dit nummer op de helft verkleind weergeven, is zeer oud en verdient daarom te meer onze bijzondere oplettendheid, dewijl zij de geheele geschiedenis der H. Odilia getrouw weergeeft.

De Diergaarde van Amsterdam.
(Slot.)

Artis mag ook roemen op eene welvoorziene en fraaie boekenzaal. Wij verwijlen er eenige stonden en bevinden ons thans weder onder de opene lucht.

Waar nu heen? Vogels en viervoeters van den meest uiteenloopenden aard hebben we reeds achtereenvolgens bezichtigd, en ofschoon we er nog veel meer hebben overgeslagen, die niet minder op onze belangstelling mochten aanspraak maken, wordt het toch tijd, dat we onze wandeling besluiten door nog een bezoek af te leggen aan de kruipende dieren en visschen. Bij deze vluchtige wandelingen alles af te zien, daar is toch geen denken aan: we dienen ons te vergenoegen met het voornaamste of hetgeen bij toeval het meest onze aandacht trekt.

Behalve de waterboa, deze reuzin onder de slangen, treft men in Artis verscheidene Indische pythons en verschillende exemplaren aan van den boa constrictor of afgodslang, waarvan er een, na een achtjarig verblijf in de verzameling niet minder dan 26 levende jongen te gelijk voortbracht.

De overige hokken van de galerij der amphibieën en slangen worden ingenomen door een paar reuzensalamanders, eenige alligators van verschillende grootte, die reeds jaren in dit verblijf leven, een aantal land-, zoetwater- en zeeschildpaden, waaronder de cheloniae, die den fabriekant en kunstenaar het eigenlijk schildpad leveren, en eindelijk eene menigte hagedissen, - de levendigste en aardigste leden van dit geheimzinnig gezelschap, dat meestal doodsch en somber, gluiperig stil in elkaar gedoken ligt.

Aan de galerij der amphibieën en slangen grenst de inrichting voor kunstmatige vischteelt, bestaande uit rijen gootvormige bakken, door middelschotjes in afdeelingen verdeeld, die bestemd zijn om de vischjes in de verschillende tijdperken hunner ontwikkeling te bevatten. Op het oogenblik zijn die bakken droog; want het geschikte tijdstip voor het uitbroeien der eitjes van zalmen en forellen valt op het laatst der wintermaanden. Dan worden de eitjes

[p. 68]

bernard palissy, naar de schilderij van attanasio.

[p. 69]

op glazen roosters aan den zachten stroom van helder water blootgesteld, en na weinige dagen ontwikkelen zich daaruit kleine vischjes, die vrij zwemmende door de roosters heenglippen. In het eerst zijn zij nog aan het kiemblaasje verbonden, en niet voordat het voedsel, daari vervat, is opgeteerd, behoeft in hun onderhoud voorzien te worden. Later moet hun voedsel worden toegediend, bestaande uit fijn verdeelde hersens van kalveren, schapen of geiten, dat langzamerhand door vaster dierlijk aas vervangen wordt.

legende der h. odilia, naar eene oude gravure.

[p. 70]

Daarbij moet natuurlijk gezorgd worden voor behoorlijke temperatuur en toereikende stroomkracht van het water, alsmede voor verschillende andere vereischten, en wordt aan al die voorwaarden voldaan, dan ontwikkelen de jonge vischjes zich betrekkelijk spoedig, Reeds verscheidene malen heeft men in Artis op die wijze jonge zalmen en forellen kunnen telen, waarvan de eerste op zekeren leeftijd in groote rivieren, de andere in helder stroomende beken werden losgelaten.

Willen we de vlugge waterbewoners in al de vrijheid hunner bewegingen gadeslaan, dan hebben we daartoe eene uitstekende gelegenheid in het prachtige Aquarium, waarmede de Diergaarde sinds 1880 verrijkt is. Het is een trotsch gebouw, dat zich aan het uiteinde van den tuin verheft. Is men langs den breeden trap binnengetreden, dan komt men al spoedig in eene ruime zaal, met een twaalftal hooge en breede vensters, die als het ware uitzicht geven in de diepten der zee. Het is als bevond men zich in een onderzeesch paleis, waar de kabeljauwen en tongen, de kreeften en krabben, in plaats van vogels of vlinders, langs de ramen fladderen of met de lange sprieten en scharen tegen het glas krabbelen. Bij nadere beschouwing blijkt het echter niet ééne groote zee te zijn, die deze zaal omgeeft: voor ieder venster aanschouwt men een afgescheiden vak, door grotwerk, steenen en schulpen schilderachtig ingesloten, zoodat de bewoners van het eene ook niet met hunne buren in aanraking kunnen komen. Het zou dan ook voor de vroolijk dartelende goudvischjes bij voorbeeld lang niet gewenscht zijn, als gindsche kolossale snoek hun nu en dan een bezoek kon brengen; en daarbij wonen hier buren naast elkaar, die elk een afzonderlijk element noodig hebben om in te leven. De zoetwatervisschen, zooals het vlugge voorntje of de plompe zeelt, zouden het niet lang uithouden in gezelschap van den platten schol of den zonderling gevormden rog, die alleen in zeewater kunnen ademen.

Het is een verrassend schouwspel, dat deze levendige, dicht bewolkte waterwereld aanbiedt. Wie den zilverblauwen schelvisch of den bruinen roodgestippelden schol, groen getijgerden snoek of den fluweelen glanzenden paling nooit anders gezien heeft dan op de vischmarkt, levenloos en dof van kleur, met uitgedoofde oogen en slap hangende vinnen, kan zich geen denkbeeld maken van de betooverende pracht, die deze geheel nieuwe wereld hem op eens ontsluit. 't Is eene mengeling van goud en zilver, parelmoer, rozerood, ambergeel en parelgrijs in de kleurigste verscheidenheid, met de verrassendste lichtspelingen, telkens afwisselend, naarmate het vlugge watervolkje zich wendt en draait, pijlsnel omhoog schiet of statig voortzweeft, nu kalm tegen het glas ligt te ademen en dan bij heele groepjes toeschiet op de stukjes vleesch, die plotseling van boven als uit de lucht komen gevallen.

Prachtig vooral zijn de kreeften, die wij ons anders niet konden voorstellen dan als gedrochtelijke grauwzwarte beesten, gelijk we ze meermalen voor het raam van een vischwinkel hebben zien woelen en kruipen. Hier prijken ze met alle kleuren van den regenboog en vertoonen in hunne zonderlinge bewegingen eene bevalligheid en fijnheid, waarvan we niet hadden kunnen droomen.

Niet minder belangwekkend zijn de kleine vlugge zeepaardjes, juist levende paardjes van een schaakboord, terwijl het vak met de zeerozen of actinea's ons in den waan brengt, dat we voor een tuinbed van lichte hortensia's of gele theerozen staan, in plaats van voor eene verzameling zeedieren. Deze bewonderenswaardige wezens vormen dan ook om zoo te zeggen den overgang tusschen het dieren- en plantenrijk. Terwijl zij in vorm volkomen op kleurige bloemen gelijken, moeten zij als dieren met vleesch gevoed worden. Op het oogenblik dat wij ze vol bewondering gadeslaan, zien wij op eens als een bliksemstraal, die van de oppervlakte van het water plotseling in het hart van een dier breed ontloken rozen schiet, waarna ze onmiddellijk hare blaadjes sluit. Daar herhaalt zich het verschijnsel bij eene andere, ginds bij eene derde. Het is de oppasser, die door middel van eene pen zijne pleegkinderen de portie vleesch toesteekt, waarop ze een dag of tien kunnen teren.

In een volgend lokaal zien we in verschillende kleine aquariums nog eene menigte waterdiertjes, visschen, kikvorschen en insecten, waarna een tweede trap ons naar een uitgebreid museum voert van alle mogelijke gedroogde of opgezette zee- en zoetwaterdieren, schelpen, koraalgewassen, van de monsterachtige reuzenkrab af tot microscopisch fijne schaaldiertjes toe.

Hier eindigden wij ons overzicht, ten hoogste tevreden over het genotene en vol bewondering voor den doelmatigen aanleg des tuins en de ervarene praktijk in de behandeling der onderscheidene diersoorten.

Met de vernieuwde betuiging der aangename verrassing en belangstelling, die het Aquarium bij mij verwekt had, nam ik afscheid van den kundigen Westerman, wien de stad Amsterdam, evenals Antwerpen zijnen wakkeren Kets deed, wel in de benoeming eener straat dankbaar vereeuwigen mag.

‘Voorzeker,’ zeide ik bij het heengaan tot mijnen Hollandschen lettervriend, ‘wij hebben in onzen Dierentuin veel prachtigs en daarbij menig gebouw en rijke verzameling, die volstrekt voor die der Amsterdamsche Diergaarde niet in de schaduw hoeven te staan; maar onder andere bezitten wij tot nog toe geen Aquarium, en ik hoop wel, dat de Heer Vekemans, onder wiens bestuur in onze Zoölogie reeds zooveel heerlijks tot stand kwam, zijne verdienstelijke loopbaan niet zal voleinden, alvorens ook onzen Dierentuin met een Aquarium verrijkt te hebben.’

Met dien wensch zullen allen instemmen, wien de verfraaiing en de bloei van onzen Dierentuin, een der pronkjuweelen van Antwerpen, ter harte gaan.