De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 3

[p. 294]

De Kouter te Gent.
(Uit het 7e deel van de Geschiedkundige beschrijving der stad Gent.)
Door Frans de Potter.

Den Kouter - wie, Gentenaar, heeft hem niet lief, en wie is er, die niet gaarne alles zal vernemen wat in verband is met de geschiedenis onzer eerste en nog altijd eenigste wandelplaats in het hert onzer gemeente? De Gentenaar toch leert den Kouter liefhebben van zijne eerste kinderjaren af, en voor velen, misschien voor de meesten, is hij 't doel geweest van de eerste wandeling, aan de hand van vader of moeder. Wat ouder geworden, gaat hij er gaarne heen met speel- of schoolmakkers, ‘als 't zomer en zondag is’, en de plaats wemelt van groote en kleine, jonge en oude menschen, versierd als zij dan is met planten en bloemen, die den eerenaam der ‘stad van Flora’ voor Gent moeten staven. Later gebroken door den last des ouderdoms of door krankheid, richt hij nog zijne schreden daarheen om op eene bank wat uit te rusten in de schaduw van 't geboomte, en voor de honderdste maal het elken dag, ja elk uur vernieuwde schouwspel bij te wonen van het woelige, prozaïsche stadsleven........................

De Kouter begon als wandelplaats bijzonderlijk gezocht te worden, tijdens de regeering van Willem I, toen er op bepaalde dagen, door het muziek der bezettingstroepen, volksconcerten werden gegeven..........

Den donderdag noen hield men er gewoonlijk militaire parade en zelfs op de dagen, dat er geen muziek speelde, kwam men er om een avondluchtje te scheppen. Er was toen immers geen Casino, geen Dierentuin, geen Kruidtuin en geen Park, welke tot doel eener wandeling konden dienen. Wel is waar was de gansche stad omringd door schoone, breede vesten, hooge wallen, beplant met rijen weelderige boom en, en van waar men een heerlijk uitzicht genoot op de verder liggende weiden en landdouwen, of op vaarten en rivieren, waar toen gedurig schepen af- en aanvaarden - maar deze liefelijke wandelplaatsen, veraangenaamd door het rusteloos gezang der vogelen en door het gebloemte in het gras, konden het jonge, levenslustige volk niet aanlokken. Statig en ernstig als zij waren door hunne eenzaamheid, door hunne zware muren, torens en bolwerken, zonder andere woning dan hier en daar een molenaarshuisje, beneden den molenberg, deed iets weemoedigs daar het hart des wandelaars aan.

Dáar was gestreden, veel gestreden, dáar had het bloed der burgers gestroomd; op het bolwerk hier had eene galg gestaan, op de tinne van den toren ginder was meer dan eens het bloedig hoofd een gehalsrechten ten toon gesteld geweest.

Water en muren spraken van harde tijden, van volksellende, van vreemden inval en dwang. Een dichter kon er begeestering bekomen bij 't herdenken aan der vaderen heidenkamp; een schilder kon er gezichtspunten vinden, waardig op het doek vereeuwigd te worden; de vrome monnik kon er ongestoord zijne getijden gaan lezen, en de oude, levenszatte mensch, afkeerig geworden van 't gejoel en gewoel der menigte, mocht er gaarne gaan mijmeren aan de gelukkige dagen zijner jeugd, toen hij, aan de hand van de geliefde zijns harten, de schoonste levensplannen ontwierp, die onder den ijskouden, verdoovenden adem der prozaïsche werkelijkheid als eene zeepbel spoorloos werden uitgeblazen - dàt waren geene plaatsen voor het vermaak, hetwelk de menigte zoekt, geene oorden voor muziek en feest. De Kouter alleen was daartoe geschikt.

En wat het plein over een zestigtal jaren was, dàt is het nog heden. De denker kan er nu, gelijk ten tijde van Lodewijk XVIII en van Willem I, opmerken dat behaagziekte het schoone geslacht is ingeboren, de zucht naar genoegen en ijdelheid eigenschappen zijn, die wel bij den enkelen mensch, niet bij het menschdom verouderen. Nog is de Kouter de groote vrijstermarkt van Gent en de paren komen er bijeen onder 't lommer van de boomen, tusschen de prachtige bloemuitstallingen onzer hoveniers, onder de medesleepende tonen eener wals of onder het opwekkend gedommel van een pas-redoublé.

‘Gij ziet er zaamgeschoold de leeggevloeide stad: -
Gij ziet er arm en rijk en oud en jong. De vrouwen,
't Zij om gezien te zijn of anderen te aanschouwen,
't Zij door natuurlijk schoon of 't pronkkleed opgesierd,
Verfraaien, 't heerlijk oord, waar men de blijdschap viert⁽¹⁾.’

Eene plaats, waar zoovele jonge harten aan 't blaken zijn gegaan, waar zoovele zuchten geloosd en zoovele blikken van verlangen en verwachting gewisseld zijn - louter menschenbedrijf dat van week tot week herhaald wordt - is 't wonder, dat het volk ze lief heeft?

De concerten op den Kouter hebben thans plaats gedurende de zomermaanden, den zondag noen, door een muziekkorps der bezetting, en den woensdag avond om 8 uren door eene bezoldigde burgerharmonie. Den zondag komt er meest de burgerij en bemerkt men er vele sierlijke toiletten; den woensdag zijn de blauwe kiel en de katoenen jak der fabriekwerkers er bij menigte. Het muziek speelt op eene fraaie kiosk, over eenige jaren te midden van het plein, aan den zuidkant, gebouwd.

Schoon en eigenaardig is de Kouter den zondag morgen; wij willen er eene kleine schets van ophangen, want misschien zal ons boek de eere genieten van oud te worden en - de lezer van 1986 zal er dan gebruiken en zeden in aangeduid vinden welke hem mogelijk - zoon eener nieuwe beschaving, 't is te hopen! - meer of min vreemd zullen voorkomen. Eéne opmerking: wil men 't geheele schouwspel genieten, men moet trachten van vijf uren klaar te wezen.

Begeven wij ons eenen zondag ochtend om 5 uren naar den Kouter. Veel menschen zijn daar nog niet, natuurlijk, want de bloemenmarkt gelijkt niet aan de kriekenmarkt, waar men in Juli van 4 uren reeds volop aan 't koopen is en waar, om zes uren, de meeste boerenkorven reeds leeg staan.

Te vijf uren dagen op den Kouter de eerste bloemenventers op; het oosten zendt er ons van Ledeberg, Merelbeke, Gentbrugge, Melle en van nog verder; het westen stuurt de ‘hoveniers’ van Akkergem en Rooigem - de laatste, die nog te vinden zijn op de nu voor 't grootste deel bebouwde buitenwijken. Het handwagentje wordt neergezet, de hond uitgespannen, en onder de langzame uitstalling gaan man of vrouw, zuster of broeder beurtelings naar de naastbij gelegene kerk ter vervulling van den zondagsplicht. - Bezoekt den Kouter in het bloemseizoen eenige jaren achtereen en slaat de menschen gade, die er de vrucht hunner zorg en moeite komen te koop bieden; gij zult opmerken dat vlijt en neerstigheid ook onder de armste van die buitenlieden door eenen zekeren welstand, op den duur, worden beloond. Zie die vrouw, daar gekomen met eenen vollen wagen, voortgetrokken door een paar kloeke honden, 't penseel van eenen Stevens niet onwaardig; haar kraam bevat een honderdtal struiken, potten, boompjes, waaronder enkele van zekere waarde. Welnu over vijf, zes jaren verscheen zij op de markt met eenen armen korf, waarin wat kassauwkens, potbloemen, renonkels, een paar stoffelieren en eenige struikjes tijm. Aan hare kleeding was het te zien, dat zij geenen hof had, maar dat zij in de week ging werken bij de boeren van het dorp. Waar haalde zij de bloemen, met welke zij naar Gent kwam? Zij kweekte die aan eenen kant van gracht of haag en op het stukje grond van een paar meters vierkant, vóór hare ellendige hut; misschien ook ging ze 't een en 't ander ‘vragen’ aan buren en vrienden, waar zij arbeidde. Van week tot week vermeerderde hare vracht; de korf werd te klein en moest weldra vervangen worden door eene mand; na de eene mand kwamen er twee, en toen de vracht te zwaar was geworden voor hare schouders en voor de schouders van de jongere zusters, toen deed de wakkere boerin, die 's morgens van drie uren haar dorp verliet om bij tijds hier op de markt te zijn, hare blijde intrede ten Kouter met eenen splinternieuwen kordewagen. Twee jaren zag men haar zoo, van week tot week, bij goed en slecht weder, onder regen en zonnebrand, de steeds belangrijker wordende gewassen en bloemen van eigen kweek te koop bieden en - telkens nagenoeg met ijdel wagentje tusschen 12 en 1 uren naar huis terugtrekken. Nu drie jaren geleden was de moedige vrouw een handwagen rijk, bespannen met de twee honden, die fier schijnen te zijn over den arbeid en den zegen hunner meesteres. - Denkt gij, lezer, dat dit een eenig geval van dien aard zoude zijn? Dan zoudt gij 't mis hebben! onze beste tuinbouwkundigen, gevormd in het begin dezer eeuw en wier namen in geheel de wereld bekend staan, die jaarlijks voor honderdduizend fr. bloemen en struiken verzetten, hadden ofwel zelven, ofwel hunne ouders, geen ander begin. Men vangt aan met enkele potjens en struikjes; men zwoegt en slaaft; men legt eenen glazen bak aan, nadien eene broeikas, later meer, en de simpele kramer wordt een welstellende hovenier, wiens kinderen de hofbouwschool bezoeken en als tuinbouwkundige, hofaanlegger of boomkweeker naam en fortuin maken.

De bloemenmarkt begint eigenlijk voor goed omtrent zeven uren. Eerzame huismoeders, die van de vroegemisse komen, gaan eventjes den Kouter over en zien of niet een of ander potje hun bevalt; arme lieden, die nauwelijks genoeg winnen om hun huisgezin een stuk brood voor te zetten, zelfs dienstmeiden schijnen te Gent zonder bloemen niet te kunnen leven. Wie een ‘achterplaatsje’ heeft ter grootte van eenen voorschoot tracht er toch wat groen te stellen, en komt er eene zonnestraal, hij zal er ook wel eenige bloemen kunnen verkrijgen; zij, die buiten de straat geenen enkelen voet gronds hebben, waarop zij wat versche lucht kunnen ademen - en zóó ‘leven’ er duizenden en tienduizenden te Gent - zij schaffen zich niettemin eenige bloemen aan en zet ten die, 't zij binnen de keuken op de vensterplank, 't zij buiten op den vensterriggel om toch wat kunnen te genieten van het liefelijke groen en van den aangenamen geur, die Gods milde hand ten genoegen der stervelingen en ter verheerlijking Zijner bewonderenswaardige schepping het aanzijn heeft geschonken. Van daar, dat onze bloemenmarkt toeneemt naarmate de bevolking vermeerdert; van daar dat men elken zondag aan de vier zijden van den Kouter, tusschen de boomen, en sedert eenige jaren ook elken vrijdag morgen, bloemenkramen aantreft, die met elkander wedijveren in schoonheid, eigenaardigheid en rijkdom.

De zondagsmarkt verandert van uur tot uur. Eerst, zegden wij, komen de huismoeders en dienstmeiden, die niet veel te verletten hebben; omtrent acht uren verschijnen de mannen, die hunne keus komen doen, en later de jufvrouwen, die natuurlijk eerst hun zondagspak hebben aangetrokken en liefst het houden met eenen kleinen bloemtuil, ja die zelfs met eene enkele roos hunne wekelijksche hulde aan de Gentsche Flora doen.

En terwijl die handel langs de vier binnenzijden des Kouters plaats heeft, is een schouwspel van gansch anderen aard op het noordooster gedeelte waar te nemen.

Ook daar vormden zich, reeds van zes uren, talrijke groepen, met dit onderscheid dat de verkoopers meest ingezetenen zijn en, gelijk de liefhebbers, die er hunne gading zoeken, vooral leden der geringe werkersklasse. Hier is 't geen keur van bloemen en planten; hier zijn 't geene voortbrengselen der milde natuur uit zaad geteeld of opgewassen uit een klein afzetsel, bij tijds door Gods regen bevochtigd en door Zijnen warmen zonneschijn aangejaagd, of door zorgzame menschenhand van de noo-

(1) J.C. van de Kasteele, het 's Gravenhaagsche bosch.

[p. 295]

dige levensbehoeften in de serre voorzien; wat men hier te koop ziet, zijn duiven, gedurende het leenroerig tijdvak eene lievelingsteelt der feodale heeren, die in sommige streken alléén eene duivenpier mochten bouwen, maar in onzen tijd het voorwerp van eene groote liefde, zeggen wij liever van eenen drift, bij den gemeenen stand. Die drift heerscht te Gent op uitgebreide schaal. Arme drommels, die nauwelijks genoeg winnen voor het onderhoud huns gezins, verspillen wekelijks aan duiven eene zekere som, die beter besteed zoude zijn tot de voeding of kleeding van vrouw en kinderen. Zij koopen en vermangelen, zij zenden hunne snelvliegers naar prijskampen en verbeuzelen den eenigen rustdag, welken zij in de week hebben, aan den handel, aan het bezoek der markt, of zij werken aan het op 't dak uitstekende duivenhok, of loeren naar de opgelatene of verwachte luchtrenners, verzuimende de zorg, die het huishouden vergt, en het genoegen waar de huisgenooten na eene week slavens of schoolgaan mogen aanspraak op maken. Romanschrijvers hebben het verkeerde van dien gekken drift doen uitschijnen; andere hebben de duivenmelkers op het tooneel in een bespottelijk licht gesteld, maar verre van te verminderen, verergert de kwaal van jaar tot jaar, tot diep leedwezen van honderden huisvrouwen, tot voortdurende ergernis van honderden kinderen, getuigen van krakeel en twist, die de rijkemansliefhebberij onder de arbeiders veroorzaakt. Zal men 't gelooven? De stad Gent bezit 900 tot 1,000 duivenmelkers, zonder het aanzienlijk getal te rekenen, in de voorgeborchten gevestigd; zij zijn vereenigd in een veertigtal genootschappen, die gedurende de zomermaanden prijsvluchten inrichten, beschikken over meer dan 10,000 snelvliegers en hebben, ter bespreking van hunne belangen, verscheidene hier en elders gedrukte weekbladen, uitsluitelijk aan de kweek en de prijsvlucht der duiven gewijd....

Onze duivenmarkt strekt zich uit van de plaats vóór het Café Montmorency tot de hellt van de Vogelmarkt. Elken zondag telt men er met honderden, gesloten in manden of muiten, en daar de liefhebberij groot is, mag men zeggen dat Anacreon er vele zou vinden, waardig door hem bij voorkeur bezongen te worden. De plaats is bijzonder levendig van 9 tot 12 uren en waarlijk zienswaard, ook voor degenen, die volstrekt van geen duivenmelken houden: 't is een genoegen om de arme sukkels, met den grootsten ernst van de wereld, te hooren praten en twisten over hunne zandvagers en preekheerkens, over roopennekens en witsproetjens, over marotten en smerels, over slagpennen en steert, over kop en vleugel. Men zou zeggen dat al het verstand dier menschen uit hun hoofd naar de duivenpier is overgewaaid en de eenige belangrijke levensvraag voor hen is: zal mijn hertlap de vlucht van Tours en Bordeaux volhouden, op hoeveel uren zal hij in het hok terug zijn?

Op de Vogelmarkt zijn ook viervoetige dieren te koop: konijnen, in manden en korven, geiten en honden. Hier ziet men ook burgers, soms rijke lieden, van den eenen koopman tot den anderen gaan, acht nemende op de honden, voor welke men op liefhebbers wacht. Dat zijn er, die, sedert eenige dagen eenen hond missende, hier komen zien of hij toevallig niet bij den eenen of anderen koopman is verdwaald...

Laten wij duiven- en hondenvrienden aan hunne liefhebberij en zien wij wat er onder de rij boomen aan den noordkant des Kouters intusschen is uitgestald.

Ook hier begon het vroeg, namelijk van zeven uren, want de voorwerpen, welke op de meeste kramen liggen, passen vooral aan de huisvrouwen, die eerst naar den Kouter komen; in allen gevalle - bij den kramer vooral is oppassen de boodschap. Gij raadt, Lezer, wat hier te koop ligt: kousen en kammen, scharen en brillen, naalden en spelden.

Daarnevens is het tafeltje, waar de snoeplustige kleinen zich verzadigen kunnen aan suikerstekken in allerlei vorm, en verder ziet gij den hersteller van gebroken plateelwerk, gereed u den lijm te verkoopen, waarmede gij zelf uwe stukgevallene schotels weer geheel kunt maken. - Lijdt gij ook aan eksteroogen? ga maar voort gij zult wel het tafeltje ontmoeten, waar honderden van die uitgebrande of uitgesnede dingetjes u overtuigen dat gij ‘op een, twee, drie’ van het voetzeer kunt genezen, wanneer gij maar verstand genoeg hebt om het probaat middeltje te koopen, dat u uit ‘pure menschlievendheid,’ voor ‘eene bagatel,’ wordt aangeboden.

Zie, hier zijn we nu aan het boekenkraam.

Tot hoeverre de man, die er bij staat, de kennis van Brunet bezit, is nog in geen almanak gedrukt, maar als gij hem gelooven wilt dan is het reeds oude vlugschrift, waar gij eventjes het oog hebt ingeslagen, eene eerste zeldzaamheid en dubbel zooveel waard als 't pasverschenen boek, dat een ‘onverdienden’ opgang maakt... Wanneer gij echter de veilingen bezoekt, die Vyt of van Goethem hier van tijd tot tijd houden, dan zult gij weten dat de meeste boeken van het huidige kraam in hunne kataloog vermeld geweest zijn onder den eenigen titel - den marktboekman altijd bij uitstek aanlokkelijk: pak varia. Hoe 't ook weze - 't is hier, Lezer, dat de eenvoudige buitenmensch, die den Kouter bezoekt, het eenige schriftje koopt dat hem tot tijdkorting zal dienen; 't is hier dat hij komt vragen naar Cabonus en Peccavia, naar Jaakske met zijn Fluitje, naar de Vier Aymanskinderen, naar de Schoone Griseldis, naar Valentijn en Ourson, naar de Arti amandi, naar de Vroolijke daden van keizer Karel - in 't kort naar al de blauwboekjes, waar de houten perse van wijlen van Paemel onder placht te kraken. 't Is ook hier, dat gij de van Paemel-liedekens kunt bekomen: 't liedeke van Genoveva van Brabant, de dood van Napoleon, de Standvastige Liefde enz. enz., al honderd keeren herdrukt op nog slechter dan zakkenpapier, met letters, gelijkende aan nagelkoppen en bij elk een vignet, verbeeldende.... Ja, wat? dat weet de lieve Heer!

Zouden wij het niet zeggen? de aftrek van de blauwboekjes vermindert van jaar tot jaar; sedert Conscience's lieve en aantrekkelijke zedeverhalen, dank vooral aan de volksbibliotheken, in aller hand zijn gekomen; sedert alleman elken dag zijne gazet leest, waar ‘schoone feuilletons’ in gedrukt staan, is de vraag naar den volmaakten droomboek, naar de Duizend en éen nachten merkelijk verminderd, en wij voorzien het oogenblik dat die boekjes, vroeger zelfs in burgerhuizen te vinden, geheel en al van de markt zullen verdwijnen. Gedurende langen tijd, met de godsdienstige schriften der XVIIe en XVIIIe eeuw, het eenige geestesvoedsel onzer voorouders, meenden wij hen hier den afscheidsgroet niet te mogen weigeren. - Wierden zij nu maar vervangen door eene lezing, die den geest opbeurt, het hart veredelt, het karakter vormt!

De oogslag op het boekenkraam zal ons overzicht van den Kouter sluiten. Wanneer wij op de verouderde schriften wijzen, zoo even vermeld, mogen wij toch niet vergeten te zeggen dat men er ook nieuwe uitgaven aantreft van letterkundige en wetenschappelijke werken, door lieden van verschilligen stand - maar vermoedelijk meest door geldlooze jongelingen - ten huize des boekhandelaars aangeboden. En wij voegen er volgaarne bij, dat niet alleen buitenmenschen er hunne gading komen zoeken: wij, Gentsche schrijvers, zooveel als we zijn - hebben wij de eerste boeken onzer bibliotheek niet op den Kouter met onze spaarpenningen gekocht? Dat althans zouden vader van Goethem en vader de Buck, indien ze nog onder de levenden behoorden, getuigen kunnen, en 't zou hun misschien niet moeilijk vallen in onze eigene verzameling Gessner's Werken, de Hollandsche Natie van Helmers, de Tooneelspelen van Kotzebue enz. te herkennen als aan hun kraam gekocht.