De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 3

[p. 281]

[Nummer 36]

Onze gravures.

Paul Féval.

paul féval. † 8 Maart 1887.

In een land als het onze, waar de Fransche romanlitteratuur voor het minst zooveel lezers vindt als de Vlaamsche, kan Paul Féval gewis geen onbekende zijn. Met Alexander Dumas toch was hij de meest gevierde schrijver dier Fransche romanschool, welke thans in dit land door de realistische letterkunde bevochten en verdrongen wordt.

Féval's werken waren echter nooit zoo wuft als die van Dumas en kenmerkten zich van eerst af door de streving om gezonde en voor ieder genietbare lezing te verschaffen.

Nimmer ook was de eerlijke Bretagner een vijand van de Kerk geweest, maar zijne vurige jeugd en ongebreidelde verbeeldingskracht hadden hem als volgeling en kampioen van de Romantischeschool wel eens tot zekere losse en al te sterke voorstellingen verleid. Op rijper leeftijd, na zware beproevingen tot nadenken gekomen, woog die lichtzinnigheid loodzwaar opzijn edel gemoed. Hij gevoelde nu eerst al de verantwoordelijkheid, die rust op den romanschrijver, en gedachtig aan de onberekenbare gevolgen der minste verergernis, had hij den zedelijken moed zijner overtuiging en werkte al de boeken om, die hij had geschreven, telkens opofferend wat te sterk gekleurd, of te weelderig geschilderd was, want werkelijk verderfelijke boeken, zooals zoovele zijner medestanders had hij niet te herroepen of te vernietigen. Zijne bekeering waarover hij zijn heerlijk boek Les Etapes d'une conversion schreef, was dus eer eene nauwere aansluiting aan de Kerk en eene meer openlijke hulde aan den godsdienst, dan een terugkeer. Hij heeft dus hersteld en veranderd, wat hij noodig oordeelde en zijne werken, door hem na 1874 bij Victor Palmé te Parijs uitgegeven, zijn geschikt om in ieders handen te komen.

Bij voorkeur beschreef de begaafde Bretagner zijn dichterlijk geboorteland. De eenvoud en gemoedelijkheid, het naïeve geloof en de heldenmoed van dien ouden onvervalschten stam ziedaar het geliefkoosd onderwerp van den vurigen landsman. Féval was door en door bekend met de ontelbare legenden en overleveringen van zijne sagerijke landstreek die hij ons zoo boeiend voortoovert met zijne fantastische verbeelding dat hij, die ooit zijne boeken ter hand nam, ze nogmaals lezen wil, want onweerstaanbaar aantrekkelijk maakt hij ridders, jonkvrouwen en trouwe knapen. Ook zijne spookkasteelen en boosdoeners pleiten voor zijn onwaardeerbaren verhaal trant. Hij is beurtelings ironisch, tintelend van fijn vernuft of vlijmend scherp en beschikt over een humor, die dieper gaat dan men oppervlakkig denkt. Frisch en edel is zijne opvatting, en nooit heeft hij de geschiedenis verminkt in zijne verdichte verhalen. Vooral na zijne bekeering was Paul Féval in de eerste plaats een schrijver met hart en gewe ten; vurig en schitterend van vorm en verbeelding, maar getemperd door christelijke moraal, die door menig kunstenaar roekeloos wordt ontkend, om te dweepen met een verbasterd schoonheidsbegrip, dat spot met zedelijk gevoel.

Paul Féval werd te Rennes geboren. Op zeer jeugdigen leeftijd reeds advokaat, volgde hij weldra zijne onweerstaanbare roeping tot de letterkunde. Al spoedig maakte hij

[p. 282]

naam en verwierf hij eenig fortuin. Tot tweemaal toe verloor hij zijn vermogen, omdat hij, die zelf goed was en vei trouwen verdiende, ook geloofde aan de eerlijkheid van anderen. Bekend is zijne weldadigheid: voor de kerk van het H. Hart op den Montmartre bestemde hij 80.000 frs., de opbrengst van een zijner boeken, voor dit doel geschreven.

Paul Féval stierf den 8en Maart, algemeen geacht en bemind. Zijne laatste levensdagen bracht hij door bij de broeders van Joannes de Deo; de dood vond hem niet onvoorbereid en zonder wroeging over het misbruik zijner talenten. Hij heeft het schitterend bewijs geleverd, dat geloof en onderwerping aan de Kerk vereenigbaar zijn met kunst, want juist die twee eigenschappen hebben zijn werk geadeld. Daarom aan Paul Féval alle eer.

De eerste schoone lentedag.

Hoe geheel anders is de geest, die ons in dit tweede tafereel tegenwaait! Ditmaal zien we ons in het katholieke Duitschland der middeleeuwen verplaatst, op dit schoone tijdstip des jaars, dat wij met den dichter der natuur kunnen toezingen:

Breekt uw banden, frissche bloemen!

Kleedt den boomgaard, kleedt den grond!

Komt, en wierookt duizend geuren,
Bij uw duizenden van kleuren!

Viert des jaarkrings morgenstond!

Misschien beschouwen wij de feestelijk gestemde schare wel op een ongewoon zonnigen Paaschmorgen, wijl zij, na eerst in de kerk het blijde Alleluja te hebben medegezongen, zich buiten de stadspoort in Gods vrije natuur komt vermeien, als om na de verrijzenis des Heeren de opstanding der Lente te vieren.

Heerlijk is de aanblik van het landschap.

De verjeugdigde aarde heeft het feestkleed aangetrokken; boomen en struiken prijken met geurige knoppen en bloesems; het jonge gras weeft een mollig tapijt over het veld en de vogeltjes kwinkeleeren in de groenende twijgen. Bloemen plukkend en takken zwaaiend huppelt de dartele jeugd vooruit; dan volgen knapen en meisjes, ernstige mai nen en bezorgde huismoeders, allen in blijde stemming, van harte meejubelend met het Alleluja der geheele natuur.

Een oud-Russisch paaschgebruik.

In onze moderne maatschappij, die alles wat aan het Christendom herinnert, wel naar de museums van middeleeuwsche oudheden zou willen verbannen, raken de oude volksgebruiken, die met de christelijke feestdagen in verband stonden, meer en meer in onbruik of worden zoodanig verbasterd, dat de oorspronkelijke vorm er niet meer in te herkennen is.

Om de oude Kers-, Paasch- en Pinkstergebruiken terug te vinden, dient men zich naar afgelegen christene streken te begeven, waar de moderne vooruitgang nog niet is doorgedrongen en de eenvoudige landelijke bevolking de overleveringen van het vrome voorgeslacht nog eerbiedig in eere houdt. Ook in Rusland zijn nog vele van die oude volksgebruiken bewaard gebleven, maar zij missen er natuurlijk die poëzie, welke hen in de katholieke landen kenmerkt, waar een zuiverder ontwikkeld godsdienstig gevoel ook tot zachtere zeden geleid heeft. Overeenkomstig den ruwen volksaard en de harde schismatieke orthodoxie hebben ook die gebruiken iets half barbaarsch.

Onze gravure levert er een staaltje van. Wie in sommige streken van Rusland op Paaschmorgen niet ter vroegmis geweest is, en dus gerekend kan worden zich verslapen te hebben, wordt openlijk op straat door het begieten met eenen emmer ijswater van zijne slaperigheid opgefrischt. Men kan zich voorstellen of zulk stortbad voor den doopeling eene aangename gewaarwording moet wezen. Dat de omstanders overigens de plechtigheid niet onaardig vinden, heeft de teekenaar voldoende op zijn tafereeltje doen uitkomen.

Gethsemané.

Onder de heilige plaatsen te Jeruzalem, die het voorwerp eener godsdienstige vereering zijn, behoort ook de hof Gethsemané, aan de oostzijde der stad op ongeveer 700 schreden buiten de poort van den H. Stephanus, aan den voet van den Olijfberg gelegen. Het Cedrondal, in hetwelk men onmiddellijk buiten de poort afdaalt, scheidt den hof van de stad, en een oud brugje over de bijna altijd droge beek Cedron geeft toegang tot de plaats van den hof. Er is wel geene plaats in of buiten Jeruzalem die de herinnering bewaart van Jezus levens- en lijdensgeschiedenis, waar men met meer zekerheid kan zeggen: Ik sta op dezelfde plek waar onze Heiland stond; ja, ik betreed dezelfde rots, dezelfde aarde, die door Zijne voetstappen geheiligd is; want hoewel de plattegrond van geheel Jeruzalem, door het puin der verwoestingen veranderde, komt hier de oorspronkelijke rotsbodem te voorschijn en is de oppervlakte dezelfde gebleven.

De echtheid der plaats blijkt duidelijk uit het Evangelie. De evangelist Joannes toch schrijft:

‘Als Jezus dit gesproken had, ging Hij uit met Zijne discipelen over de beek Cedron, waar een hof was,’ en de evangelisten, Matheus en Marcus noemen den hof Gethsemané.

De helling van den Olijfberg is nog met vele olijfboomen beplant, doch slechts acht dier planten in den hof zelven, zijn de eerbiedwaardige nakomelingen van die boomen, onder welke de Heer met Zijne leerlingen zoo dikwijls vertoefde, en menige oogenblikken in het gebed doorbracht. Deze acht grijze gewassen staan hoog in eere en worden zorgvuldig verpleegd; zelfs de Mohamedanen zouden niet dulden, dat daaraan iets werd beschadigd.

Zij hebben, hoewel slechts uitspruitsels der wortelen van de boomen ten tijde van Christus, ook reeds eene hooge oudheid, wijl de Minoriet Boucher in 1610 ze al vermeldt als oude sterke boomen, en Chateaubriand zegt, dat ze in de helft der dertiende eeuw reeds bestonden. Deze kostbare relieken zijn al sedert eeuwen het eigendom der paters Franciscanen, die, nu 30 jaren geleden, een hoogen muur tot beschutting daaromheen bouwden, en de ruimte daarbinnen tot een waren lusttuin maakten, in welken zich die eeuwenoude stammen verheffen. Het is eene heerlijke plek, als eene oase, te midden van die sombere omgeving. Welig tieren hier in de aarde de roos, de lelie, de anemoon enz. De passiebloem kronkelt zich met andere klimplanten langs de hekken, waarmede het geheele vierkant, dat ongeveer 50 meters lang en 45 meters breed is nog in vier deelen is gescheiden. Beschut door de schaduw der olijven tegen de brandende stralen der Oostersche zon, vervullen die bloemen met hunne zoete geuren den geheelen omtrek.

Rondom langs den muur zijn de statiën van den kruisweg aangebracht en onder een kleinen koepel is een schoon relief in marmer geplaatst: Christus in Gethsemané voorstellende, een kunstwerk van Forelli, den meester van den beroemden Canova. Ten Oosten van dit ommuurd vierkant wordt eene rots aangewezen, als de plaats waar de Apostelen sliepen, en niet ver Zuidwaarts daarvan, vlak tegen de ommuurde ruimte, is de plaats waar Judas zijn Meester den verraderlijken kus gaf, en die ook met een muur is omgeven.

De grot van den doodsangst bevindt zich ten Noorden van deze plaatsen ‘een steenworp’ van de rots, waar de leerlingen sliepen, en is eene natuurlijke grot van onregelmatigen langwerpig vierkanten vorm, nagenoeg 20 meters lang en 15 meters breed, waarin men met acht treden afdaalt. Hier verscheen, volgens den evangelist Lucas, den Heere een engel, die Hem sterkte ‘En in doodsangst zijnde, bad Hij te meer.’ Het is zeker niet zonder ontroering dat men de plaats onder het altaar vereert, waarbij vermeld staat: ‘Hic factus est sudor ejus sicut guttae sanguinis decurrentis in terram.’ ‘Hier werd Zijn zweet als bloeddroppelen, die op de aarde nedervielen.’

De grot heeft eenige natuurlijke pijlers, aan een van welk een eikenhouten kruis is geplaatst van een meter hoogte, waarop te lezen is:

‘Tot Gods lof, uit liefde tot Jezus, heeft Joseph Merö, Hongaar uit Baja, 60 jaren oud, dit kruis hierheen gedragen en opgericht in het jaar 1860.’

Op last van den aartshertog Maximiliaan van Oostenrijk werd bij de grot een stuk rots uitgehouwen voor den eersten steen der kerk van den H. Verlosser te Weenen.