De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 3

[p. 153]

[Nummer 20]

Onze gravures.

Alma Tadema.

Antwerpen is niet alleen sinds eeuwen eene milde kunstmoeder voor hare Vlaamsche zonen geweest, ook uit den vreemde kwam menig nog onontwikkeld talent zijnen kunstdorst aan haar laven.

Een dezer was de nu beroemd geworden Alma Tadema, die zich sinds ettelijke jaren te Londen gevestigd heeft, waar de Engelsche kunstwereld trotsch is, hem in haar midden te bezitten en de koninklijke Academie hem tot hare grootste sieraden rekent. Het bekende kunsttijdschrift The Art Annual wijdde onlangs een geheel nummer aan de bespreking van het leven en de werken van dezen kunstenaar.

Aan dat tijdschrift ontleenen wij de volgende belangwekkende levensbijzonderheden van den grooten historieschilder, op wien onze Antwerpsche schilderschool als op een harer luisterrijkste leerlingen wijzen mag.

Laurens Alma Tadema werd den 8^en Januari 1836 in het kleine Friesche dorpje Dronrijp bij Leeuwarden geboren. Evenals de Hobbema's zijn de Tadema's een oud Friesch geslacht, welks naam reeds voorkomt in de legenden betreffende het ontstaan der Zuiderzee. Den voornaam Alma ontving de schilder van zijn peetoom en hij voegde dien bij den zijne ter onderscheiding van andere leden zijner familie.

Zijn vader, Pieter Tadema, was een notaris en schijnt een man van groote schranderheid te zijn geweest. De moeder was eene vrouw van zeldzame wilskracht en verstand. Vroeg als weduwe met een groot gezin van kleine kinderen - twee van haar zelve en de overige uit haars mans eerste huwelijk - achtergelaten, hield de wakkere vrouw, schoon zwak van lichaam en arm aan geld, flink het hoofd boven water en wist kalm allen moeilijkheden het hoofd te bieden. Laurens was pas vier jaar oud, toen zijn vader stierf. Hij was op één na de jongste van het gezin, moeders lieveling, en daar het zijnen jeugdigen oogen niet ontging hoe zij te worstelen had, drongen hare lessen hem diep in de ziel.

De vroegste indrukken zijn het sterkst, daarom is het van belang te weten in welke omgeving de kindsheid van den toekomstigen schilder verliep. Alma Tadema's ouderhuis lag in een der vlakste en eentonigste gedeelten van Nederland, waar, althans in zijn jongenstijd, al de vrouwen nog de bekende Friesche kap droegen, die zulk een eigenaardig karakter geeft zoowel aan de bewoners als aan het landschap, waarin zij zich bewegen. Ook verdient het opmerking dat de streek, waar de schilder zijne jongensjaren doorbracht, rijk is aan opgegraven Merovingsche oudheden, daar later juist het tijdperk der Merovingen hem in de geschiedenis het eerst aantrok. Het schijnt dat de oude Franken, in dit aan overstroomingen blootgestelde land, de graven hunner hoofden aanlegden op kunstmatige hoogten en op zulk een terp stond de kerk van Dronrijp.

alma tadema.

Van zijne eerste jongensjaren gaf Alma Tadema onmiskenbare blijken van zijne neiging voor de kunst, maar hij zou nog heel wat moeilijkheden hebben te overkomen, alvorens hij zich met hart en ziel aan haar zou kunnen wijden. De moeder en de voogden van den knaap beschouwden het schilderen niet als een vak, geschikt om mee door de wereld te komen. In hunne omstandigheden vonden zij het geraden dat hij een beroep zou kiezen, waarmee hij zijn brood zou kunnen verdienen, en er werd dus besloten dat hij evenals zijn vader in de rechten zou studeeren. Tot dat einde werd de knaap eerst naar de openbare school te Leeuwarden gezonden, waar hij het nochtans in het Grieksch en Latijn nooit verder bracht dan de verbuigingen, en zich gewoonlijk onder de les vermaakte met het uitteekenen der klassieke goden. De Romeinsche geschiedenis trok hem echter aan, een feit dat insgelijks opmerking verdient in verband met zijne schilderijen: want Tadema is altijd meer Romeinsch dan Grieksch en zijne Grieken zijn over het algemeen eenigszins geromaniseerd.

Maar de studie kon het kunstenaars-instinct van den jongeling niet bevredigen en elk oogenblik, dat van zijne geregelde werkzaamheden kon afgenomen worden, werd aan teekenen en schetsen besteed.

Dat de knaap niet geheel zonder vrucht gewerkt had, al was het ook zonder de hulp van een meester, kan hieruit blijken dat hij reeds in 1851 een portret van zijne zuster schilderde, dat op eene tentoonstelling geëxposeerd werd. Omstreeks dien tijd vervaardigde hij ook een portret van zich zelf, dat nog in zijn bezit is en waarin reeds verschillende hoedanigheden doorschemeren, die zijn later werk onderscheiden.

Dit eerste tijdperk van zijn leven was voor Tadema intusschen alles behalve gemakkelijk; want tusschen het verlangen om zich naar de wenschen zijner moeder te schikken en zijne eigene onweerstaanbare begeerte om zich aan de kunst te wijden, had hij dien harden strijd te voeren, waarin de jongeling òf zich vormt tot man òf bezwijkt.

In Tadema's geval maakte die strijd hem tot man. Maar de worsteling tusschen neiging en wat hij zijn plicht achtte, viel den knaap te zwaar. Wel was de geest er tegen bestand, maar lichamelijk ging hij er zoodanig onder gebukt, dat hij, naar de geneesheeren verklaarden, het niet lang meer maken zou. De wenschen van een tot een vroegen dood gedoemd jongmensch te dwarsboomen kwam den voogden al te erg voor, en zoodoende werd het denkbeeld eener toekomstige rechtsgeleerde loopbaan opgegeven en mocht Laurens ongestoord het penseel ter hand nemen, ongeveer gelijk men een hopeloozen zieke veroorlooft te eten al waar hij trek in heeft. Doch nu de geestelijke dwang was weggenomen, week spoedig ook de lichamelijke krankheid, hetgeen volstrekt niet bewijst dat de geneesheeren ongelijk hadden; want waar de drang van het genie zoo sterk is als bij Tadema, staat het dwarsboomen daarvan gelijk met het toebrengen van den dood.

[p. 154]

Deze ziekte vormde het keerpunt in het leven des kunstenaars en het gelukkigste wat hem had kunnen overkomen; want aan haar had hij te danken wat meer dan het leven waard is - ontheffing van zedelijken dwang, persoonlijke vrijheid.

Na van zijne moeder en voogden het verlof bekomen te hebben om zich op de kunst toe te leggen, had hij allereerst te beslissen waar hij zijne studiën zou maken. In zijn vaderland kon hij, hoe vreemd het klinke, tot geene enkele academie of kunstschool toegang verkrijgen; misschien zagen de waardige bestuurders dier inrichtingen in den Frieschen buitenjongen te weinig talent. Daarom besloot hij naar Antwerpen te gaan, welke stad hij koos, omdat de zoon van een vriend der familie daar ook studeerde en zij tevens het dubbel voordeel aanbood van niet ver van huis gelegen en tevens een der artistieke middelpunten van Europa te zijn. Antwerpen was toen het strijdveld van twee geheel tegenovergestelde kunstrichtingen: de Fransche pseudo-classieke school, door Louis David geïnspireerd, en de Vlaamsche school, die zich ten doel stelde de overleveringen der oude nationale kunst uit haar besten tijd weer in eere te brengen. Niemand, die ooit een stuk van Tadema gezien heeft, kan twijfelen voor welke school de jonkman partij koos, en zijn eerste werk na aankomst te Antwerpen was zich te doen aannemen bij de kunst-academie en onder Wappers, den leider van hetgeen men de nationale beweging mag noemen, zijne studiën te beginnen. Dat de jonge Tadema, die ondanks alle bezwaren zijne kunst was trouw gebleven, thans in gelukkiger omstandigheden een verdubbelden ijver aan den dag legde, spreekt vanzelf. ‘Hij werkte niet,’ zegt een vriend van den schilder, ‘hij sloofde zich af in zijn streven om den kostbaren tijd, dien hij verloren had, in te halen.’

De onderwerpen dezer eerste werken waren voor het meerendeel uit half-mystieke, half-historische tijden gekozen; maar van al die proeven is niets overgebleven. Met zeldzaam inzicht en nog zeldzamer moed vernietigde de jonge schilder onverbiddelijk alle stukken, die in zijn critisch oog te ver beneden het ideaal van den maker bleven. Tot op dit oogenblik onderwerpt Tadema zijne doeken aan dezelfde strenge critiek. Alles wat niet strikt volmaakt is, ook de kleinste oudheidkundige bijzonderheid, waarop misschien geen half dozijn opmerkers zouden letten, schildert hij telkens over tot hij zelf tevreden is. En is dit inderdaad niet het kenmerk van elken waren kunstenaar, dat hij werkt om zich zelven, om de behoefte zijner ziel voldoening te geven? Zij die Tadema's doeken in eene kunstgalerij beschouwen, zien daar het resultaat van ongeloofelijk zwaren en ernstigen arbeid; doch weinigen weten hoe achter die schilderij eene andere is verborgen, die door den schilder is uitgewischt.

Maar zoo Tadema aan de Antwerpsche academie hard werkte en niet weinig leerde, elders toch vond hij den meester, wiens invloed op zijn arbeid het diepst en duurzaamst zou zijn. Van de academie trad hij in het atelier van onzen beroemden historieschilder Leys en vond in hem juist wat hij behoefde. Aan dien meester heeft hij veel te danken wat zijn werk onderscheidt: zijne historische nauwkeurigheid en zijne aandacht voor de details. Zijne eerste voortbrengselen weerspiegelen natuurlijk eenigszins de manier van den meester; maar in de practijk was Leys' invloed toch van korten duur: Tadema was te zelfstandig voor plagiaat, hetzij dan bewust of onbewust.

In 1859 vergunde Leys zijnen leerling hem behulpzaam te zijn bij het schilderen zijner fresco's voor het Antwerpsche stadhuis.

Intusschen kwamen Tadema's moeder en zuster, op zijn aandringen, zich uit Leeuwarden bij hem te Antwerpen vestigen, waar hij zelfs in een zoo ondankbaar vak als dat van schilder toonde zijnen weg te zullen maken. Vier jaren later werd de aangebeden moeder, aan wie de zoon zooveel te danken had, van zijne zijde weggerukt, helaas, vóór haar jongen zich nog een grooten naam gemaakt had, doch gelukkig niet zonder eenige groote werken door hem voltooid te zien, waaronder zijne Opvoeding der kinderen van Clovis, dat in 1861 te Antwerpen werd tentoongesteld en dat het eerst van hem deed spreken. Zij mocht ook beleven dat hij in 1862 zijne eerste gouden medalie te Amsterdam behaalde.

De twee volgende jaren werden in Antwerpen doorgebracht. In 1863 huwde hij eene Fransche dame en vertrok twee jaar later naar Brussel, waar hij bleef tot den dood zijner vrouw in 1869, toen hij zich te Londen vestigde, welke overgang gezegd kan worden een tijdperk zijner kunstenaarsloopbaan af te sluiten. Het Engelsche leven beviel den Fries, die in 1873 van koningin Victoria brieven van naturalisatie ontving, nadat hij in 1871 eene Engelsche dame, Laura Teresa Epps, gehuwd had, wier trekken men op menig stuk van haar echtgenoot herkent, terwijl van haar talent hare eigene schilderijen getuigenis afleggen.

Maar ofschoon Tadema reeds zoo lang ver van zijn vaderland leeft, is hij toch in menig opzicht Nederlander gebleven.

Ook wordt door hem trouw op schier alle Hollandsche en Vlaamsche tentoonstellingen geëxposeerd en al de roem, waarmee men hem in Engeland overlaadt, heeft hem niet onverschillig kunnen maken voor een woord van waardeering en bewondering uit het lieve vaderland of uit zijne studiestad, het kunstrijk Antwerpen.

Eene werkstaking.

De schilder Robert Köhler voert ons met zijn tafereel in een der drukste nijverheidsdistricten van het Walenland, ten tijde eener werkstaking. Misnoegd en opgewonden hebben de arbeiders de fabriek verlaten, waar zij, waarschijnlijk om een verschil met de patroons nopens den werktijd of het dagloon, hunne taak gestaakt hebben. Wij zien thans een gedeelte hunner voor de bureelen des bestuurs vergaderd, terwijl andere achternakomende groepen deze voorhoede weldra tot eene talrijke bende zullen doen aangroeien. Op het eerste bericht der werkstaking hebben de aanwezige bestuurders op den trap van het kantoor post gevat, zoowel om den verbitterden fabriekwerkers het binnendringen te beletten, als om daar hunne klachten te aanhooren en te beantwoorden. De grieven der werkstakers moeten wel erg krenkend zijn, want de woordvoerder van den troep drukt zich met nijdig gelaat en hevige gebaren uit, terwijl op de wezens van schier al zijne gezellen ingehoudene of uitbarstende woede merkbaar is. Een der arbeiders, die zich door de gramschap verder vervoeren laat dan de andere, raapt zelfs reeds eenen steen op om tot gewelddadigheid over te gaan.

Bij dit veelbewogen tooneel mogen natuurlijk de vrouwen niet ontbreken. Daar hier echter van geene koolmijners-werkstaking kwestie is, treden zij niet talrijk en ook niet aandrijvend op. Wij bemerken slechts een paar vrouwen, die eerder als verzoensters dan als aanhitsters tusschenkomen. Eene derde, eene jonge moeder met een paar havelooze kinderen, staat daar als een waarschuwend beeld, zoowel voor de meesters, om hun te herinneren dat het armoedige lot van de fabriekwerkers-huisgezinnen al hunne toegenegene aandacht vergt, als voor de arbeiders zelven, om hen terug te houden van door strafbare buitensporigheden vrouw en kroost in net onheil te storten.

Het geheel vormt een flink gegroepeerd, en goed getypeerd tafereel, vol leven en ook, jammer genoeg, vol waarheid en voortdurende actualiteit.

Hopen wij intusschen, dat de verslagen der onlangs ingerichte Werkkommissiën, en de daaruit vloeiende besprekingen in de Wetgevende Kamers ten bate zullen strekken aan de arbeiders onzer fabrieken en mijnen, en dat eene duurzame verstandhouding tusschen meester en knecht met den tijd zal kunnen bewerkt worden.

Een dageraad in het woud.

Een bange tijd is het thans voor de edele bewoners der vorstelijke parken. Niet alleen zien zij hun uitgestrekt domein, waarin zij nog kort geleden als onbeperkte gebieders vrijelijk ronddartelden, door de felle najaarswinden van zijn dichten bladertooi beroofd, zoodat hun de laatste schuilplaats ontnomen wordt; maar wat erger is, zij zien den jager met het geweer op den schouder en door zijn stoet van honden vergezeld, als een woeste overweldiger hun gebied binnendringen, om hen op te jagen van den eenen schuilhoek naar den anderen, hun de wilde brakken op de hielen te zenden en hun eindelijk het moordend lood in het lichaam te jagen.

Op de prachtige schilderij van Brozowski, waarnaar onze gravure vervaardigd is, begroet de hert met zijne familie nog de opkomende zon. Wie weet echter of zij die zelfde zon nog wel zullen zien ondergaan?

De Bulgaarsche sobranje.

Gansch Europa houdt op dezen stond het oog op Bulgarië gericht.

Dit kleine land is de twistappel, die nog altoos dreigt ons werelddeel in vuur en vlam te zetten.

Men oorlogt immers nog in de vooruitstrevende negentiende eeuw om het bezit van een lapje grond!

De nooit verzadigde kolos, die reeds de helft schier der kaart van Europa beslaat, schijnt niet te kunnen rusten, vooraleer hij dit onbeduidende brokje bij al zijnen overvloed voorgoed het zijne kan noemen.

Het is echter wezenlijk vernederend voor den grooten menscheneter, wat al kleine middelen hij reeds in het werk gesteld heeft ter bemachtiging zijner prooi, want openlijk geweld acht hij niet geraadzaam ter oorzake zijner machtige en afgunstige buren.

Door Rusland's invloed en bemiddeling werd prins Alexander van Battenberg tot vorst van Bulgarië uitgeroepen. Toen de czaar echter zag dat het fiere karakter van den nieuwgekroonde zich niet willig naar zijne inzichten plooien liet en de Battenberger den rol van gedwee vassaal van Rusland voor dien van een onafhankelijk vorst ruilen wilde, werd Servië tegen hem afgezonden Buiten verwachting weiden echter de overweldigers overweldigden en vorst Alexander klom in de oogen van zijn volk en in die van geheel Europa tot een held. Thans werd tot verraad en kuiperij toevlucht genomen: de lieveling der Bulgaren werd door Russischgezinde samenzweerders verrast, overvallen en onder een bewakend geleide over de grenzen gevoerd. Die aanslag was echter al te grof gesponnen en leek wel een slecht overlegd komplot uit een Fransch opéra. Had men een oogenblik gemeend dat de Bulgaren die ongerijmde grap voor lief zouden genomen hebben, dan had men zich deerlijk vergist. Geheel Bulgarië eischte zijnen vorst, den roemrijken held zijner jongste zegepralen, terug en vorst Alexander, - wien het niet beviel in de oogen van Europa voor een schandelijk onttroonden prins door te gaan en die daarenboven de groote mogendheden klaar in den opzettelijk verwarden toestand zijns lands verlangde te doen zien, - keerde naar Bulgarië terug. Na met een onbeschrijfelijken geestdrift door de Bulgaarsche bevolking feestelijk ontvangen te zijn geworden, legde vorst Alexander, thans tot welzijn van zijn land, vrijwillig de kroon neer en vertrok, geheel de Bulgaarsche natie in rouw om zijne grootsche en edelmoedige daad achterlatende. Nu werd het bestuur van het land in handen genomen door een regentschap, tegen hetwelk Rusland vruchteloos zijn militairen vertegenwoordiger, den beruchten Kaulbars, afzond. Gesteund door de openbare meening van bijna al de Europeesche volkeren bood dit voorloopig bestuur met eene zeldzame vaderlandsliefde moedig het hoofd aan de be-

[p. 155]

dreigingen en het geweld van den afgezant des Russischen keizers.

Tegen den 31^en October werd door het Bulgaarsche regentschap de Sobranje of groote Nationale vergadering tot de keuze van een vorst te Tirnova, de oude hoofdstad van Bulgarië, bijeengeroepen. Oogenschijnlijk was hare taak zeer gemakkelijk, daar het Berlijnsche tractaat duidelijk voorschrijft, dat de vorst van Bulgarië vrijelijk door de bevolking moet worden gekozen, om vervolgens met goedvinden der Mogendheden door de Porte in zijne waardigheid bevestigd te worden. Met strikte inachtneming van die bepaling was de Sobranje samengekomen, welker leden opzettelijk voor deze gelegenheid verkozen waren. De zitting werd geopend met eene boodschap van het regentschap, die door den heer Stamboelof, omringd van al de ministers en een groot aantal officieren, rondom den troon geschaard, werd voorgelezen.

Nagenoeg al de afgevaardigden - 550 in getal - waren aanwezig en boden een bont geschakeerd en allesbehalve parlementair schouwspel aan. Vele heeren kamerleden toch zijn niet meer dan gewone boeren, meer andere eenvoudige burgers; eene derde categorie wordt gevormd door de priesters, terwijl vooral het Turksche contingent - omstreks zestig in getal - in zijne Oostersche kleederdracht eene opzichtige vertooning maakt.

Bij het voorlezen der tegenwoordigheidslijst werden de namen der afgevaardigden, die te Dabnitza vermoord zijn, begroet met den algemeenen kreet: ‘Hunne zielen rusten in vrede!’ De heer Stamboelof besloot zijne toespraak met den uitroep: ‘Lang leve het vrije en onafhankelijke Bulgarië!’ Nadat die woorden luidruchtig waren toegejuicht, zetten de afgevaardigden zich aan hunne gewichtige taak, die den 10^en November tot uitslag had, dat prins Waldemar van Denemarken met algemeene stemmen tot vorst van Bulgarië gekozen werd, - eene eer, waarvoor hij, gelijk wij weten, heeft bedankt.

De namen van verscheidene nieuwe kandidaten voor den Bulgaarschen troon werden daarop vooruitgezet, zonder echter tot nog toe tot eene bepaalde keuze te hebben kunnen leiden.

Als burgers van een klein land, wiens vrijheid en onafhankelijkheid in ruimere mate nog dan aan Bulgarië door de groote mogendheden gewaarborgd is, kunnen wij niet nalaten hier met den broederlijken wensch te besluiten dat het Bulgaarsche volk weldra zijne innigste wenschen moge verwezenlijkt zien.