De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 3

Naar Rome!
Reisherinneringen van J.R. van der Lans.
(Vervolg.)

IX.

Pompeï. - De straten. - De inrichting der huizen. - Het museum. - Eene bladzijde uit de verwoesting van Pompeï. - Het forum. - Den Vesuvius op. - De kabelspoorweg. - De krater.

Een der leden van het comiteit, die ons daags vóór het uitstapje naar Pompeï en den Vesuvius een vermoeienden dag voorspeld had, bleek het volkomen bij het rechte eind gehad te hebben; want die dag heeft ons menig zweetdroppeltje gekost, dat echter niemand zich beklagen zal. Wie zou er niet gaarne wat vermoeienis voor over hebben, om eene stad van vóór twee duizend jaar te betreden, die juist aan hare verwoesting het voorrecht dankt tot op onze dagen bewaard te zijn gebleven in denzelfden toestand, als waarin zij door de ontzettende ramp getroffen werd?

Onvermoeid dribbelden wij dan ook, in groepjes van tien tot twintig man, de gidsen na over het hobbelig plaveisel, huis in huis uit, trap op trap af, tusschen de ruinen van tempels en paleizen, langs trotsche zuilengangen en door smalle steegjes, over steenen en allerlei brokstukken struikelend, allerlei vragen doende en gretig naar de uitleggingen van den gids luisterende - en dat alles op het midden van den dag, onder een brandenden hemel, die de steenen onder onze voeten blakerde en waartegen geen dak ons beschutte; want de verwoeste huizen liggen alle open en bloot; slechts enkele belangwekkende gebouwen, waarin fraaie muurschilderingen of merkwaardige mozaïeken voorkomen, zijn door een houten dak tegen weer en wind beveiligd.

Het is jammer dat men ze niet alle aldus heeft trachten te bewaren: dan had men de gevonden voorwerpen, die thans naar de verzameling te Napels of het museum aan den ingang zijn overgebracht, op hunne plaats kunnen laten, zoodat de beschouwer een zoo volledig mogelijk beeld van het oud-Romeinsche leven voor zich had gehad. Thans moet men in hooge mate de verbeelding te hulp roepen om zich voor te stellen hoe Pompeï er in zijne goede dagen uitzag.

Al aanstonds zoekt men naar punten van vergelijking tusschen deze stad der oudheid en die uit onze dagen. Zoo bemerkt men dat de trottoirs of verhoogde voetpaden, welke in vele onzer kleine steden nog eene nieuwigheid van de laatste jaren zijn, in Pompeï reeds goed bekend waren en daar voor voetgangers nog wel zoo practisch waren ingericht als tegenwoorig hier en daar het geval is. Vooreerst toch zijn ze zoo breed, dat er slechts eene smalle ruimte van de straat voor voertuigen overschiet en ten andere is er voor gezorgd dat de voetgangers bij vuil weer droogvoets de straat konden oversteken: er ligt namelijk hier en daar midden in de straat een groote steen, waarop men den voet kan zetten, om van het eene trottoir op het andere over te stappen.

Voor rijtuigen zijn echter die straten bijzonder slecht ingericht en geene hedendaagsche equipage zou zich straffeloos op deze hobbelige bonken van keien wagen. De rijke Romeinen hielden echter geen paard en rijtuig, maar lieten zich in draagkoetsen brengen, waar zij wezen wilden, zoodat zij van het slechte plaveisel weinig last hadden. De voertuigen, die men in Pompeï zag, waren uitsluitend vrachtwagens of karren, en dat die hier druk gereden hebben, kan men gemakkelijk uit de diepe sporen opmaken, die zij in de bedrijvigste straten hebben achtergelaten. Dat moet indertijd een gehots en geratel gegeven hebben van belang over die groote, onregelmatige steenklompen, en het was maar zeer wijs van de Pompeïanen dat zij hunne huizen aan de straatzijde van geene vensters voorzagen, zoodat het geraas en gewoel der straat niet tot hen konden doordringen. Voor velen onzer tegenwoordige stedelingen moet het eene onuitstaanbare gedachte wezen, aldus verstoken te zijn van het genot, achter een blindeken de voorbijgangers te bespieden en zoodoende steeds rijke stof te hebben voor de conversatie. Maar het staat te bezien of dit genoegen kan opwegen tegen het voorrecht, zich geheel vrij en zonder hinder van boven- of benedenburen te bewegen in een huis, zoo ruim, zoo frisch, zoo geriefelijk (met het oog op het klimaat altijd), zoo bevallig van aanleg, zoo smaakvol van versiering als deze huizen der oude Romeinen, welke onbewust reeds de Engelsche zinspreuk in toepassing brachten: my house is my castle.

Al de huizen van Pompeï zijn nagenoeg volgens één model ingericht en bestaan uit eene aaneenschakeling van binnenplaatsen en daaromheen gelegen vertrekken gelijkvloers; slechts een paar zijn er, die eene verdieping moeten gehad hebben, en een daarvan is kenbaar aan eene houten balkon, die in de straat uitsteekt en geheel overeenkomstig haren vroegeren toestand gerestaureerd is.

Treedt men zulk een huis van de straat binnen, dan komt men eerst in een vierkant portaal, vestibulum of prothyrum, waar de mozaïek vloer gewoonlijk de eene of andere figuur, eene godheid of een dier te zien geeft, dat aan het huis zijn naam geeft. Zoo spreekt men van het huis van den beer, van het wilde zwijn, van den hond enz. In het laatstgenoemde is aan de afbeelding van den hond voor ongenoode gasten de waarschuwing cave canem, pas op den hond! toegevoegd, terwijl in een ander huis daarentegen de groet salve u reeds van den vloer der vestibule verwelkomt.

Door de vestibule komt men al aanstonds op eene soort van binnenplaats, het atrium, waarvan het dak eene groote vierkante opening had, die het hemelwater gelegenheid gaf rechtstreeks den marmeren regenbak te vullen, welke er vlak onder was aangebracht en die met de beelden der huisgoden prijkte. Aan weerszijden van het atrium heeft men de slaapkamertjes voor de leden van het gezin, cubicula, en in groote huizen een paar zalen, alae genaamd, terwijl men van het atrium recht in het tablinum of de ontvangstzaal loopt, die aan de voorzijde door gordijnen werd afgesloten.

Langs het tablinum voert aan weerskanten een smal gangetje, fauces, verder het huis in, waar men al aanstonds weer eene binnenplaats heeft, door een rondloopende, op kolommen rustende portiek omringd en daarom peristylum genoemd. Rondom deze ruimte zijn weer eenige zalen gebouwd, zooals het triclinum, dat is de eetzaal, en de exedra of groote gezelschapszaal, terwijl daarachter de tuin of viridarium zich uitstrekt.

Stel u al die binnenplaatsen voor, met marmer geplaveid, met fonteinen en beelden versierd, die zalen en vertrekken met mozaïeken bevloerd en de wanden met bevallige muurschilderingen bedekt; verbeeld u den blauwen Italiaanschen hemel uitgespannen boven de open ruimte van atrium en peristylum: het zonlicht spelende tusschen de marmeren kolommen en de blanke beelden, of gebroken in het glinsterend kristal van de waterstralen der ruischende fonteinen; een zoel windje suizende langs die portieken en colonnaden, die overal schaduw bieden zonder de vrije doorstrooming der lucht te belemmeren, en zeg dan of het in zulk een huis geen heerlijk wonen moet geweest zijn.

De Romeinen, die hier den zomer kwamen doorbrengen, hebben zich blijkbaar in genot gebaad; alles getuigt hier van verfijnde weelde, zoo niet van wulpsche dartelheid, te oordeelen althans naar de onderwerpen van muurschilderingen en mozaïeken, meestal mythologische voorstellingen, waarvan vele nog op dit oogenblik de volle frischheid harer kleuren bewaard hebben en door de bevallige schakeering of de zuiverheid der lijnen getuigenis afleggen, hoe de kunst zelfs het gewone dagelijksche leven der Romeinen doordrong.

Doch keeren wij naar de straat terug. Met hare blinde muren aan weerszijden moet zij er wel wat eentonig hebben uitgezien, althans waar zij niet door winkels verlevendigd werd. Die winkels blijken, evenals thans nog in de Italiaansche steden het geval is, aan de voorzijde slechts eene breede deuropening vertoond te hebben, die met schuifdeuren gesloten werd, gelijk men uit de sleuven in de drempels kan opmaken. Nu eens zijn die winkels geheel afzonderlijk, zoodat zij blijkbaar door den eigenaar van het huis aan winkeliers verhuurd werden, gelijk men dit nog tegenwoordig opmerkt in de Italiaansche steden, waar soms de benedenverdieping van paleizen door uitstallingen van paraplu's, laarzen of ellewaren ontsierd wordt; en dan weer staan zij met de vestibule der huizen in verband, waaruit blijkt dat de eigenaar zelf handel deed.

De gaarkeukens zijn kenbaar aan de gemetselde fornuizen voor aan de straat, en elders werd ons de oven eener bakkerij gewezen, waarin nog brooden gevonden zijn, die in het museum aan den ingang bewaard worden. Daar kan men ook, behalve eene menigte opgegraven voorwerpen, als huisraad, kandelaars, lampen, kruiken, huisaltaren, sieraden enz. verschillende afgietsels zien van lijken, die zoodanig in de verharde asch zaten geklemd, dat hunne vormen daarin geheel waren afgedrukt, zoodat er gemakkelijk een model in pleister naar genomen kon worden. De houding en de gewrongen gelaatstrekken dier slachtoffers verraden hunne akelige worsteling met den dood, die hen te midden van hun bedrijf overviel, hen in den slaap verraste of op de vlucht achterhaalde. Zoo vond men onder de bouwvallen van een wijnhuis het lijk van iemand, die blijkbaar in staat van dronkenschap door den dood werd getroffen; op de plaats, waar eene kazerne gestaan heeft, werden niet minder dan zestig geraamten opgedolven, en in het genoemde museum aanschouwt men niet zonder huivering het lijk eener vrouw, die kennelijk haar kind, een mager, misschien ziek schepseltje heeft willen redden.

De aanblik dier moeder, welke in radeloozen angst haar kind aan het hart geklemd houdt, brengt ons den brief van den jongen Plinius te binnen, die zich met zijne moeder uit de vreeselijke ramp wist te redden en volgenderwijze aan Tacitus verhaalt, hoe hij met de oude vrouw wist te ontkomen aan den aschregen, die als eene ontzaglijke wolk de heele stad overdekte:

‘De wolk werpt zich op de aarde, verbergt het eiland Capri, dat zij omhult, voor onze oogen en doet ons het voorgebergte van Misenum uit het gezicht verliezen. Daarop bezweert, dringt en beveelt mijne moeder mij, op welke wijze dan ook te vluchten, mij voorhoudende dat dit op mijn leeftijd gemakkelijk viel, maar dat het haar, onder den last der jaren gebukt en door zwaarlijvigheid belemmerd, niet mogelijk was; dat zij tevreden zou sterven, als zij maar de oorzaak niet was van mijn dood. Maar ik verklaarde haar dat er voor mij geene redding zou zijn dan met haar; ik neem haar bij de hand en dwing haar mij te vergezellen. Zij

[p. 76]

naar haar dienst in de stad, naar r. lagve.

batavia: het hoog-gerechtshof en het groote huis op het waterloo-plein.

[p. 77]

Een pijpje troost.
twee oudjes, naar schilderijen van kotschenreiter.

Goed nieuws.
twee oudjes, naar schilderijen van kotschenreiter.

batavia: De school der Eerw. Zusters Ursulinen:

[p. 78]

volgt mij met moeite en verwijt zich, mij op te houden.

‘Reeds begon de asch op ons neer te regenen, hoewel in kleine hoeveelheid. Ik wend het hoofd om en zie achter ons een dikken rook, die ons volgde en zich als een stortvloed over de aarde uitbreidde. Verlaten wij den grooten weg, terwijl wij nog zien kunnen, zeg ik tot moeder, anders raken wij tusschen de menigte verstikt.

‘Nauwelijks waren wij van den weg af, of de duisternis nam dermate toe, dat men in een donkeren nacht zonder maanlicht of in eene kamer, waar alle licht is uitgedoofd, waande te zijn. Men hoorde niets dan het gejammer der vrouwen, het geschrei der kinderen en de kreten der mannen. De een riep zijn vader, de ander zijn zoon, een derde zijne vrouw, en zij herkenden elkaar slechts aan de stem.

‘Er waren er, die uit vrees voor den dood, den dood zelf inriepen. Verscheidenen smeekten de hulp der goden af, anderen meenden dat er geene meer waren en dachten dat deze nacht de laatste, de eeuwige nacht was, die het heelal moest verzwelgen!....

‘En ik getroostte mij te sterven, terwijl ik uitriep: het heelal vergaat.

‘In deze algemeene verschrikking vergaten de stervelingen hunne hartstochten; zij wendden hunne angstige blikken naar den donkeren sluier des hemels, die een doodskleed scheen, over het lijk der wereld uitgebreid.’

Het doodskleed van asch en lava bedekte Pompeï tot in het jaar 1748, toen men met de opgravingen begon, welke nog op het oogenblik worden voortgezet, daar men in het geheel niet alles schijnt gevonden te hebben wat er te vinden is, ofschoon de thans blootgelegde stad uitgestrekt genoeg is om een uur of drie voor hare bezichtiging te vorderen. Dat is zeker veel voor eene stad van 12000 inwoners, als het oude Pompeï telde, maar men bedenke dat die stad was wat men tegenwoordig eene ville de luxe noemt, waar alles op een grooten voet was ingericht. Dit blijkt uit den breeden aanleg der huizen, maar vooral uit de vorstelijke pracht der openbare gebouwen. Als men op het forum staat, met zijn trotsch rondloopend portiek, zijne talrijke marmeren voetstukken, die eenmaal de standbeelden der verdienstelijkste burgers droegen, kan men zich eenigszins een denkbeeld maken van den grootschen aanblik, dien dit plein moet opgeleverd hebben in den tijd, dat de bevolking van het oude Pompeï hier bijeenkwam om de openbare zaken te bespreken, de rechtsgedingen bij te wonen, die in de uitgestrekte basilica afgehandeld werden, handelszaken te regelen of de kansen te berekenen der candidaten voor de verkiezingen, wier namen men hier en daar nog op de hoeken der straten leest, evenals tegenwoordig de aanbevolen candidaten door aanplakking ter algemeene kennis worden gebracht.

Pompeï kon verder bogen op prachtige tempels, wier rijen van marmeren kolommen thans nog ontzag afdwingen; op rijk aangelegde openbare baden, een amphitheater, een overdekten en een ruimen, open schouwburg, terwijl eindelijk ook de reeks van monumenten in de ‘straat der graven’ buiten de stad bewijst dat Pompeï bij voorkeur door patricische familiën tot woonplaats gekozen werd.

En thans is er van al die pracht, al dien rijkdom niets overgebleven dan kale steenhoopen, omvergeworpen kolommen en geknotte zuilen, waar tusschen hagedissen en allerlei ongedierte huizen. Dat heeft de vuurberg gedaan, die ginds uit de verte zoo kalm op deze verwoesting neerziet, alsof hij er volstrekt geen deel aan heeft, en bedaard zijne rookwolken in de blauwe lucht blaast.

Wij zouden den ouden Vesuvius, den meedoogenlooze, die reeds zooveel jammer en ellende op zijn geweten heeft, eens een bezoek gaan brengen. Aan het logement, waardoor men toegang krijgt tot de bouwvallen van Pompeï, wachtten ons de rijtuigen, waarmede wij gekomen waren en die ons thans naar de vulkaan zouden brengen, welke van het eerste oogenblik af, dat we hare rookpluim in het gezicht hadden gekregen, onweerstaanbaar onze blikken getrokken had.

Na een rit van een uur of drie door een stofboel, welke maar weinig van een aschregen verschilde, zoodat wij er allen uitzagen of we door eene aschbelt waren rondgewenteld, begonnen we langzamerhand te klimmen langs den weg, die zich in honderd kronkels tegen den berg opslingert. Van den top gezien, gelijkt die weg sprekend op eene kabeltouw, die in de grilligste bochten losjes op den grond is uitgeworpen. Maar eer we zoover waren, zouden wij nog wat ondervinden! Onze arme paarden zwoegden en zweetten, en van tijd tot tijd scheen het alsof ze ons midden op den berg zouden laten zitten, doch dan bracht de zweepslag van den koetsier ze weer in een sukkeldrafje, dat echter spoedig tot den ouden slentergang vertraagde. Ondertusschen hadden wij de beste gelegenheid om de verschillende lagen van lava op te nemen, waarmee het bovengedeelte van den berg bedekt is, en die aan de afwisselende donkerheid der kleur te onderkennen zijn. Over het algemeen is die kleur donkerbruin, tegen het zwart aan, en de harde, hobbelige oppervlakte, in allerlei bobbels, kronkels en rimpels gewrongen, doet de massa op versteenden bagger gelijken. De gestolde vuurstroom heeft geheele lappen uit het groene kleed van den berg gescheurd; een dier groote, zwarte plekken bedekt twee dorpen, welke in het jaar 1875 door de gloeiende lavagolven verzwolgen werden, hetgeen echter de nijvere landbouwende bevolking zoo weinig afschrikt, dat nu reeds vlak aan den rand der zwarte plek een aantal witte stipjes de aanwezigheid van nieuwe huizen verraden.

Wij reden het observatorium van professor Palmieri voorbij, grootendeels uit lavasteen opgetrokken, dronken onderweg aan een landelijke herberg een glas lacryma Christi en bereikten eindelijk de standplaats van den kabelspoorweg, die langs den zwarten, berookten kegel recht naar den top van den vuurberg voert. In de verte hadden wij dien spoorweg reeds lang gezien als een kort, lijnrecht streepje, op de helling van den berg getrokken; doch van naderbij zag hij er zoo onschuldig niet uit en menigeen van het gezelschap aarzelde eenige oogenblikken, alvorens plaats te nemen in den schuinen waggon, die aan de sterke ijzeren kabel tegen den berg werd opgetrokken, terwijl zij door den afdalenden waggon in evenwicht werd gehouden. Het was inderdaad een ijzig gezicht, die schuine kast, waarin de zitplaatsen amphitheatersgewijze omhoogliepen, vol menschen gepakt, bijna loodrecht naar boven te zien gaan, vooral daar de wagen slechts op ééne rail liep en dus elk oogenblik overzij scheen te zullen kantelen. Maar nadat de eerste bezending ongedeerd den top bereikt had, aarzelde niemand meer, op zijne beurt den tocht te wagen, en als de opgaande en de afdalende waggon elkaar op het midden der baan voorbijliepen, werden de luidruchtigste en vroolijkste groeten gewisseld.

De rit of liever het ophijschen duurde zoowat tien minuten: hadden we den weg te voet moeten afleggen, het zou minstens twee uren hebben geduurd; doch aan de bovenstatie gekomen, waren we nog lang niet aan den krater. Thans begon de zwaarste taak eerst, want nu moest den ijzerharden, hobbeligen, puntigen, rijk met scheuren, gaten en kloven voorzienen rand van den krater beklauterd worden. Het geleek de warme, hard gebakken korst eener reusachtige pastei; maar wat het ergste was, uit al die spleten en scheuren stegen verstikkende rookwalmen en zwaveldampen op, die de borst beklemden en het oog benevelden, zoodat men nu en dan niet wist waar men den voet zette en zich de zolen onder de laarzen voelde wegschroeien. Het geschreeuw en getier der kerels, die zich met alle geweld als gidsen opdrongen, strekte niet om den tocht te vergemakkelijken; op het laatst raakte men geheel de kluts kwijt en leverde zich in vredesnaam aan die onmenschen over, die u eene touw in de hand gaven, vervolgens het andere eind over hunne schouders wierpen en u zoo over punten, kloven en gaten heensleurden, dat ge bij wijlen geen grond meer onder de voeten voeldet of een andermaal maar al te gevoelig met den steenigen bodem in aanraking kwaamt. Een ander stelsel bestond hierin dat de gids u in den rug duwde en zoo voorwaarts dreef, met het gevolg dat ge elk oogenblik gevaar liept languit met den neus in de kokende lava te vallen, die uit de scheuren opborrelde. Er waren ook draagstoelen voor degenen, die naar boven gedragen wenschten te worden, maar daarvoor deden zich begrijpelijkerwijze in het geheel geene liefhebbers op.

Eindelijk waren we op den rand van den krater aangekomen en konden een oogenblik neerblikken in den reusachtigen ketel, waaruit door twee groote gaten twee kolossale vlammen opstegen, in dikke rookwolken uitloopend, die den heelen omtrek verduisterden. Het was of een reusachtige stoommachine daar in de donkere diepte stond te zwoegen en te zuchten, terwijl nu en dan met een knal als van losdonderend geschut een kolossale steenblok omhoog geworpen werd, die weer ploffend in den krater terugviel. Slechts een oogenblik kon men in die Cyclopen-werkplaats neerblikken, telkens het hoofd omwendend om weer lucht te scheppen en niet door den verstikkenden zwaveldamp bedwelmd te worden. De minste duizeling kon hier noodlottig worden: eenmaal in den zwarten kolk vol pestwalm neergestort, zou men reddeloos verloren zijn. Gelukkig kwam het zoover niet en het eenige ongeluk, dat de toeristen te beklagen hadden, was het verlies van een.... parasol, dien een der reizigers van ontsteltenis in den krater had laten vallen

Bij het afdalen van den berg zagen we het heerlijke Napels met zijne onvergelijkelijke golf en al de steden en dorpen, die we voorbij gereden waren, als eene prachtig gekleurde landkaart en relief voor onze voeten uitgespreid liggen, en nog denzelfden avond rustten wij in het hotel aan de kade van alle vermoeienissen uit, met eene overvloedige tafel voor ons, vervroolijkt door een gezelschap zangers, die op de tonen der gitaar de zaal deden weergalmen van het opwekkende Napolitaansche volkslied:

Sul mare lucica
L'astro d'argento.
Placida è l'onda,
Prospero il vento.
Venite all' agile
Barchetta mia.
Santa Lucia,
Santa Lucia.

(Wordt vervolgd.)