De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

Geschiedenis des Vaderlands.
door L. van Ruckelingen.
Tweede inval der Franschen. - Beloken tijd. - Boerenkrijg. - Kerkvervolging.
1794-1799.
(Vervolg.)

De jongelingen tot den krijgsdienst opgeroepen, moesten eerst ten einde van October binnenkomen; doch de verbittering liep zoo hoog, dat reeds voor het midden der maand, de plattenlandsche bevolking, in vele plaatsen, de oproervaan uitstak. Het sein des opstands in het Vlaamsche land ging van Overmeire uit, een dorpken gelegen tusschen Gent en Dendermonde. Den 12^en October liepen er oproerig een talrijke hoop jonge boeren bijeen, gewapend met jachtgeweren, stokken, vorken, gaffels, zeissen; braken gewelddadig de geslotene kerkdeuren open en stormden de noodklok. Zoodra de overheid kennis had van den volksoploop, deed zij door eene bende ruiterij, uit Gent afgezonden, de opstandelingen uiteendrijven.

Door deze gewelddadige onderdrukking was de brand niet uitgedoofd. Bijna gansch het land van Waas, vooral langs henen de Schelde, geraakte in beweging. Rupelmonde, Haesdonck en omliggende dorpen geraakten in opstand; vliegende kolommen van gendarmen liepen de landstreken af, herstelden de rust en schoten of sabelden menig weerloos burger neer. Want de opstandelingen stoven bij de nadering der krijgsmacht uiteen, om elders den brand des oproers aan te steken. Doch de kleine hoop jonge boeren groeide van dag tot dag aan, als een voortrollende sneeuwklomp. De jongelingen van Haesdonck, Burcht, Kruibeke, Melsele, Bazel en Zwijndrecht, twee of drie duizend man sterk, liepen naar Beveren, woonplaats van den kantonnalen commissaris De Rever, een man ongemeen gehaat bij de bevolking om zijne republikeinsche dweepzucht, en plunderden zijn huis ledig. De Fransche wapenschilden werden verbrijzeld en de vrijheidsstaak neergeworpen. Bij het vernemen dezer wanordelijkheden, kwamen drie honderd Fransche soldaten van verscheidene kanten toegeloopen en bemeesterden het dorp na een hardnekkig gevecht. Drie en twintig patriotten sneuvelden in deze schermutseling.

Terwijl deze gebeurtenissen plaats grepen, was een talrijke hoop oproerlingen te Sint-Pauwels bijeen getrokken. Eene sterke bende zakte op Zeeuwsch-Vlaanderen af, en trachtte de monding der Schelde te bereiken, alsof men hoopte aan die zijde de Engelsche vloot ter hulpe te zien opdagen. Hulst en het Sas van Gent, versterkte steden, maar zonder bezetting, vielen beurtelings in hunne handen. Op hunnen doorweg plunderden de boeren de schatkisten der tolkantoren. Veel erger nog: eene andere bende vermoordde te Assenede den kantonnalen commissaris De Neve, verslaafd handlanger des vreemdelings, en berucht voor zijne republikeinsche dweepzucht.

Denzelfden dag dat de oproerige boeren Zeeuwsch Vlaanderen binnenvielen, rukte eene tweede bende uit Sint-Pauwels naar Sint-Nicolaas op; doch de stad werd goed verdedigd en men kon den aanval afweren; maar 's anderendaags met meer geweld aangevallen moest de plaats zich overgeven. Deze zegepraal was van korten duur; reeds den 21^en October werd de stad opnieuw door de Franschen bemeesterd en de patriotten werden op de vlucht gedreven. Zoo woedde de opstand bijna gansch den oostelijken hoek van Vlaanderen rond; Oudenaarde, Ronsse geraakten in opstand en eindelijk kwamen Thielt, Iseghem en vele andere plaatsen van West-Vlaanderen in beweging. Twintig oproeren borsten bijna te gelijker tijd binnen het tijdverloop van eenige dagen en aan verschillende kanten uit, maar werden even spoedig als een stroovuur uitgedoofd.

Er was geene samentrekking van krachten, geene de minste eenheid van werking, nog veel minder eene richting in den oproer. De jongelingen voor den krijgsdienst opgeroepen, bijgestaan door vrienden en aanverwanten, liepen onstuimig te wapen, uitgelokt door de nieuwstijdingen, die van elders kwamen; zij braken de geslotene kerken open, luidden de klokken, plunderden de kassen der staatsontvangerijen ledig, verscheurden de naamlijsten der bevolking, de rollen der belastingen, rukten alle Fransche kleuren en kenteekenen af en wierpen de vrijheidsboomen uit, en vluchtten ijlings bij de nadering van eene wacht gendarmen of soldaten.

Ernstiger waren de onlusten in Brabant; de plattenlandsche bevolking ging daar insgelijks overal aan het woelen; weinige dienstplichtige jongelingen lieten zich inschrijven voor den krijgsdienst; de weerstand was bijna algemeen; en de opstand breidde zich snel uit, vooral langs henen de Schelde en den Rupel en in de meeste dorpen van de Kempen.

Middelerwijl de krijgsmacht met moeite den opstand in de departementen der Schelde, der Dijle, der Leie en der twee Nethen onderdrukte, was de oproer uitgeborsten op de zuid-oostelijke grens van het land, in het departement der Wouden, in het hart van Luxemburg. Omtrent half October schoolden ongeveer tweehonderd jongelingen, tot den krijgsdienst opgeroepen, te Wolverdingen te zamen, verscheurden de Fransche driekleurige vlaggen, wierpen de vrijheidsboomen neder en liepen gewapend gansch de landstreek af, de noodklok kleppende en de bevolking aanhitsende tegen de republikeinsche regeering. Den 17^en October vertoonden zich de oproerlingen te Echternach en te Remich, luidkeels roepende: ‘Leve de koning!’ Het was echter veeleer een godsdienststrijd dan eene dynastiek-worsteling voor de herstelling van de vroegere regeering. De opstandelingen droegen op hoed of borst een kruisteeken als kenmerk, en noemden zich soldaten van het leger van Jezus-Christus. Eenige der municipale agenten begunstigden onderduims de volksbeweging en de opstand breidde zich dreigend voor de Franschen uit. Men zond in allerijl uit Luik en van elders eenige vliegende kolommen krijgsvolk naar Echternach af, om den oproer te dempen. Doch intusschentijd was eene bende opstandelingen, meer dan vijfhonderd man sterk, naar het departement der Ourthe afgezakt en zij verbrandden te Saint-Vith en in de omliggende dorpen de gemeente-archieven, kapten de vrijheidsboomen af, plantten kruisbeelden in de plaats, braken de gesloten kerken open, en deden door onbeëedigde priesters de mis zingen onder een grooten toeloop van juichend volk. Te Malmedy werden de gendarmen door drie duizend boeren op de vlucht gedreven, die insgelijks Stavelot bemeesterden. De krijgsmacht der Franschen was in den beginne onvoldoende om den oproer te beteugelen; voor het einde van October was gansch het departement der Wouden in woeling geraakt De steden Luxemburg, Aarlen, Grevenich, Echternach, Neufchateau werden in krijgsbeleg verklaard en Generaal Morand werd met krijgsmacht tegen de opstandelingen afgezonden. Gewapend met stokken, vorken en oude jachtgeweeren waren deze niet bestand tegen de welgewapende Fransche soldaten. De slachting onder de wederspannelingen was verschrikkelijk; de opstand werd gesmoord in het bloed der moedige jongelingen, die al biddend en strijdend met honderden vielen voor hunnen godsdienst en hun vaderland!

Terwijl deze gebeurtenissen in het Luxemburgsche plaats grepen, waren tusschen Antwerpen en Mechelen eene groote menigte gewapende boeren saamgeschoold en zij trachtten alle gemeenschap met Brussel af te snijden. Om dit ontwerp te verijdelen trok generaal Béguinot met al de beschikbare krijgsmacht naar Mechelen op. Den 22^en October verlieten de Franschen de stad met het krieken des dageraads, om eene verkenning te doen en de brug van Waalhem te bezetten. De opstandelingen, welke zich schuil gehouden hadden, liepen onmiddellijk naar de stad, welke zonder verdediging gelaten was, drongen langs de openstaande poorten binnen, bemeesterden tien stukken geschut en een grooten krijgsvoorraad. Zegevierend braken zij de gevangenhuizen open en stelden de gekerkerde priesters in vrijheid; zij stormden het stadhuis binnen en verscheurden de registers der geboorteakten, de rollen der belastingen, vele officiëele oorkonden en smeten de Fransche wapenschilden en driekleurige vlaggen in 't slijk.

Zoodra Béguinot bericht kreeg van deze onverwachte overrompeling der stad, keerde hij onverwijld en met verhaasten tred met zijne krijgsmacht naar Mechelen terug. Wanneer hij zich voor de stadspoorten vertoonde, vluchtten de boeren de stad uit; doch niet zoo snel of een en veertig achterblijvers vielen in de handen der Franschen. 's Anderendaags beproefden de patriotten opnieuw een aanval tegen de stad, en streden met zooveel koenheid dat zij zegepralend vooruit drongen. Ongelukkiglijk kwam op dit oogenblik generaal Mazengant met een deel der krijgsbezetting van Antwerpen aangerukt en viel het patriotische legerken in den rug. De opstandelingen, langs twee zijden aangetast, lichten den voet en stuiven langs alle richtingen uiteen.

De republikeinen vierden volgens hunne gewoonte hunne zegepraal door een bloedbad. Reeds denzelfden avond van de inname der stad werden de krijgsgevangen patriotten voor

[p. 380]

den krijgsraad gebracht en ter dood veroordeeld. Onmiddellijk werden zij in het midden der groote markt door den kop geschoten. Uit de naamlijst dezer slachtoffers van de weerwraak der Franschen, blijkt dat mannen van allen stand en van allen ouderdom aan den strijd hadden deelgenomen; de oudste hunner was een zeventigjarige grijzaard, terwijl de jongste nauwelijks achttien jaren bereikt had.

goede kameraden, naar karl böker.

de badplaats wildungen.

Als het uitvoerend Directoire te Parijs bericht kreeg over de uitbreiding van den opstand in België, beval het krachtdadig den oproer te beteugelen. De nationale wachten uit de Fransche Noorderdepartementen zouden vliegende kolommen van manschappen ten dienste stellen van den bevelvoerder der 24^e krijgsdivisie, generaal Bounad, welke te Brugge was gelegerd. De oproerlingen met de wapens in de vuist zouden streng door een krijgsraad gevonnist worden, en de bloedige kastijding der wederspannelingen te Mechelen werd als een voorbeeld overal bekend gemaakt. Het middenbestuur der twee Nethen nam nog strengere maatregels. In iedere gemeente waar een republikein zou vermoord worden, moesten onmiddellijk twee der voornaamste inwoners als gijzelaars in hechtenis worden genomen en in de citadel

[p. 381]

de uitbarsting van den etna.

zeelieden aan den wal, naar v. demont breton.

[p. 382]

van Antwerpen opgesloten, totdat de plichtigen aangeduid en gestraft waren; zoo insgelijks werd door het algemeen bestuur iedere gemeente verantwoordelijk gemaakt voor den moord op een republikein gepleegd. Maar al deze dwangmaatregelen tegen de Brigands, zooals de republikeinen de patriotten noemden, zouden de volkswoelingen niet onderdrukken.

Te Halle en te Edingen niet verre van Brussel, vertoonden zich rond den 25^en en 26^en October een groote hoop gewapende boeren; na verschillende bloedige gevechten tegen de krijgsmacht, uit de hoofdstad afgezonden, werden de patriotten teenemaal verslagen en vele zochten eene wijkplaats in het Soniënbosch, dien schuilhoek van weggeloopene krijgslieden en muitelingen sinds den Franschen inval.

Intusschentijd waren twee tot drie duizend man te Diest bijeengeloopen. Pieter Corbeels, een boekdrukker van Turnhout, koen en schrander man, trachtte den toomloozen hoop tot een legerken in te richten. In de stad zelve werd de municipaliteit door de oude leden van het gemeentebestuur vervangen; belastingen en krijgsschattingen werden tot onderstand van de opstandelingen geheven. Uit Diest waagden de patriotten een aanval op Leuven maar werden door generaal Durutt, aan het hoofd eener vliegende kolom krijgsvolk, gemakkelijk afgeweerd. Gedurende dezen uittocht der patriotten werd Diest, zonder verdediging gelaten, zonder slag of stoot door de republikeinen ingenomen en bezet.

Na hun mislukten aanval op Leuven waren de patriotten, omtrent 2300 man in getal, in het stedeken Herenthals bijeengetrokken en hadden de plaats sterk verschanst. Eene vliegende kolom van zes compagnieën voetvolk, een escadron jagers en twee stukken geschut, uit Breda naar Antwerpen opgerukt, viel den 28^en October Herenthals aan. Voor de eerste maal hielden de boeren stand tegenover een talrijken vijand. Het gevecht was even hardnekkig als langdurig. Aangemoedigd door hunne voornaamste aanleiders, als Van Gansen, Staelmans, Meulemans en Corbeels, allen mannen uit het volk zonder eenige kennis der krijgskunst, verdedigden zij gedurende vier uren de plaats tegen de aanvallers. Men streed van huis tot huis, van straat tot straat, totdat de Franschen in hunne woede de stad begonnen te beschieten en eindelijk in brand staken.

Honderd tachtig huizen werden in asch gelegd en tachtig patriotten sneuvelden in dit bloedig gevecht.

Na hunne uitdrijving te Herenthals hadden zich de opstandelingen in alle richtingen verspreid; het grootste gedeelte vluchtte naar Lier. Deze kleine stad, op vier uren afstand van Antwerpen en tamelijk goed versterkt, was twee dagen te voren door eene bende patriotten bezet geworden, onder de toejuiching der inwoners.

Zoo bleven de beroerten nu al drie weken in gansch het Vlaamsche land voortduren en zonder dat men de rust door krijgsgeweld kon herstellen. De toestand was dreigend voor de Franschen. Terwijl vliegende kolommen op eene plaats den oproer onderdrukten, borst hij aan een anderen kant met meer geweld uit. Tot hiertoe was de bevolking der groote steden nog stil gebleven; doch reeds begon de burgerij te Antwerpen en te Brussel luidop te morren tegen de dwingelandij der Franschen. Ongetwijfeld had eene gedeeltelijke zegepraal der patriotten vele steden in opschudding gebracht. De boerenjongens, zooals men in Brabant de patriotten noemden, werden meer geoefend in den wapenhandel; zij trokken meer en meer te zamen onder dezelfde opperhoofden, en alhoewel strijdende hier onder eene witte, ginder onder eene roode vlag, hier versierd met eene oranjekokarde, daar met de zwarte kleur der Oostenrijkers, was echter het doeleinde en het ordewoord aan allen gemeen: ‘Geene krijgsloting, geene belastingen en de katholieke godsdienst’¹⁾.

1) Wie eene omstandige beschrijving van den Boerenkrijg wil lezen, raadplege voornamentlijk de werken van Auguste Orts: La guerre des Paysans, Bruxelles 1863; en van Augustin Thys: Les conscrits Belges, Anvers 1885.