De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 345]

[Nummer 44]

Onze gravures.

De gouden bul.

keizer karel iv onderteekent de gouden bul op den rijksdag te metz, naar h. merté.

Nauwelijks had de Duitsche keizer Karel IV, die van 1346 tot 1378 regeerde, den gebruikelijken tocht naar Rome volbracht, en was hij ten jare 1355 in de stad der zeven heuvelen tot keizer van het Heilige Roomsche Rijk gekroond, of hij sloeg de hand aan het werk om de diepgeschokte rechtstoestanden in het Duitsche rijk naar zijn beste vermogen te ordenen en te verbeteren. Vooral stelde hij zich voor eene Rijksgrondwet tot stand te brengen, die de keuze en kroning van den Roomsch-koning, den aangewezen opvolger des keizers, alsmede den rang en het kiesrecht der keurvorsten nauwkeurig regelen, de rechten der Rijksregeering omschrijven en daardoor het land in het vervolg voor de telkens terugkeerende dubbele keuzen en de hieruit voortvloeiende oorlogen behoeden moest.

Hij begaf zich daarom, kort na zijn terugkeer uit Italië, naar den Rijksdag, die in 1356 te Neurenberg was saamgeroepen; hier en te Metz, waar nog in hetzelfde jaar de afkondiging volgde, vaardigde hij de beroemde Rıjksgrondwet uit, welke wegens het daaraan hangende gouden majesteitszegel onder den naam van gouden bul bekend is en later voor Duitschland zoo noodlottig moest worden.

Onze gravure op de eerste bladzijde van dit nummer stelt het gewichtig oogenblik voor, waarop Karel IV, door de grooten des rijks en de afgevaardigden der steden omringd, de gouden bul onderteekent, welke plechtige handeling op eersten Kersdag van het jaar 1356 te Metz plaats had.

Het gewichtige document telde dertig hoofdstukken in twee afdeelingen, van welke de eerste bepalingen vaststelde omtrent de keizerskeuze en de keurvorsten, terwijl de tweede eenige wetten ter beteugeling van het vuistrecht bevatte. Zij staat te lezen in de Neue Erläuterungen der goldenen Bulle door Olenschlager (1706), en schrijft hoofdzakelijk het volgende voor: Binnen verloop van eene maand na het openvallen van den troon moest de keurvorst van Mainz de zes andere keurvorsten uitnoodigen binnen drie maanden naar Frankfort aan

[p. 346]

den Main te komen ter keuze van een nieuwen keizer. Daar moesten de vergaderden zweren dat zij naar hun beste weten en zonder bijoogmerken den meest geschikten persoon zouden kiezen, en zij mochten de verkiezingsstad niet verlaten voor en aleer de meerderheid tot het doen eener keuze vergaderd was. Evenzoo werd de rangorde der zeven keurvorsten, die ‘zeven luchters, waardoor het Heilige Roomsche Rijk in de eenheid des Heiligen Geestes verlicht moest worden,’ in dier voege geregeld, dat van de geestelijke keurvorsten die van Mainz de eerste, die van Trier de tweede en die van Keulen de derde plaats zou innemen. Van de wereldlijke keurvorsten kwam eerst de koning van Bohemen, dan volgde de paltsgraaf van den Rijn, vervolgens de hertog van Saksen en eindelijk de Markgraaf van Brandenburg.

Aan de keurvorstelijke waardigheid waren van oudsher ook de vier aartsambten van opperschenker, opperhofmeester, oppermaarschalk en opperkamerheer verbonden, terwijl de drie geestelijke keurvorsten, de bisschoppen van Mainz, Trier en Keulen als zegelbewaarders optraden en voor den keizer het gebed verrichtten. Aan de keurvorsten werden verder belangrijke voorrechten toegekend, doch daartegenover waren zij gehouden eenmaal 's jaars te vergaderen om met den keizer over de aangelegenheden des rijks te beraadslagen. Bij overlijden des keizers moesten de keurvorst van de Palts in het Zuiden en die van Saksen in het Noorden van Duitschland de heerschappij voeren tot tijd en wijle dat er een nieuw Rijks-opperhoofd zou gekozen zijn. Nog gewichtiger voor de toekomst was de paragraaf, welke den keurvorsten het rechtsgebied over hunne landen verleende, zoodat zij in hun gebied geheel met den keizer gelijkstonden.

Het tweede gedeelte was minder belangrijk, aangezien het vuistrecht niet werd afgeschaft; het bevatte slechts het verbod van strijd voeren, tenzij de veete drie dagen te voren was aangezegd, alsmede het verbod van samenspanningen, die gevaar opleverden voor de algemeene rust.

Deze bul, door de keizerlijke kanseliers in het Latijn opgesteld, werd plechtig afgekondigd en, voorzien van eene gouden doos met zegel, aan de zeven keurvorsten in even zoovele afschriften uitgereikt.

Hoe goed gemeend deze nieuwe Rijksgrondwet intusschen was, bewerkte zij toch juist het tegendeel van hetgeen de keizer er mee beoogd had. Zij werkte namelijk het sinds lang bestaande streven der keurvorsten naar oppermacht in de hand, maakte den naijver en den nijd der minder begunstigde vorsten, inzonderheid der Habsburgers gaande, beleedigde de lagere ridderschap door het vaststellen van den landvrede, waardoor zij zich in hun ‘recht om onrecht te plegen’ beperkt zagen, verbitterde door het verbod van alle ‘vereenigingen, samenspanningen en eedgenoodschappen zonder keizerlijke goedkeuring’ de steden en veroorzaakte door de botsing van al deze elementen de schromelijkste twisten, die het Rijk tot in zijne grondslagen schokten en langzamerhand den val er van voorbereidden.

Noord-Amerikaansche steden.

Groote steden zijn te allen tijde de middelpunten van ontwikkeling en beschaving geweest. Die beschaving echter is niet altijd de ware en oefent dikwijls een verlammenden invloed op de zedelijke kracht van een volk uit. Intusschen verandert dit de waarheid onzer stelling niet en een feit is en blijft het dat men de brandpunten van ontwikkeling en beschaving vooral in groote steden moet gaan zoeken. Of was Athene in vroegere jaren niet het middelpunt der Grieksche beschaving? Was het niet daar vooral, dat kunsten en wetenschappen ten toppunt van bloei stegen en wel dermate dat de Romeinsche dichter zong: Graiis dedit ingenium, Graiis dedit ore rotundo Musa loqui. Aan de Grieken heeft de Muze het vernuft gegeven, aan de Grieken heeft zij het gegeven met een ronden mond te spreken. Later werd Rome het brandpunt der wereldbeschaving of liever de Grieksche beschaving werd naar Rome overgeplant om zich van daaruit over het gansche wereldrond te verspreiden.

Doch bepalen wij ons liever tot de nieuwere tijden en werpen we een blik op Europa!

Aan de blauwe wateren der Seine ligt in hare vorstelijke pracht de stad der moderne beschaving bij uitnemendheid, het éénige Parijs.

Verplaatst u een oogenblik in de woelige straten van Londen en ook daar zult ge een brandpunt van ontwikkeling en beschaving vinden, al hebben de jongste onthullingen ook getoond dat de vruchten dier moderne beschaving al te dikwijls zeer wrang zijn en dat een groot deel der bevolking tot het laagste peil van zedeloosheid en verdierlijking is afgedaald.

Doch leveren de hoofdsteden van Europa reeds een treffend bewijs voor de waarheid onzer stelling, nog meer doorslaande mogen de bewijzen heeten, welke de geschiedenis der steden van de Vereenigde Staten ons aan de hand doet. De ontwikkeling der Vereenigde Staten op stoffelijk gebied is in de nieuwere geschiedenis zonder weerga en geen enkele staat van zoo groote uitgestrektheid kan er op bogen, binnen een zoo kort tijdsbestek den trap van ontwikkeling en beschaving te hebben bereikt, waartoe de Vereenigde Staten zijn opgeklommen.

Het Mississippi-bekken, dat voor negentig jaren nog een onvruchtbaar gebied onder Fransche heerschappij besproeide, doorsnijdt thans eene rijke en vruchtbare streek en het verre Westen is in weinige jaren, om zoo te zeggen, eene mijngroeve geworden, die ongeevenaarde schatten verbergt. Over eene uitgestrektheid van meer dan 150.000 kilometers doorkruisen spoorwegen allerwegen het land en met de vele kanalen en de tallooze stroomen, welke als een reusachtig net over die streken liggen uitgespreid, vormen zij een onberispelijk stelsel voor binnen- en buitenlandsch verkeer.

De Amerikanen overvleugelen in nijverheid schier het Engelsche moederland en het jaarlijksche handelsverkeer der Vereenigde Staten gaat de som van zes duizend millioen franks te boven.

De bevolking bedroeg ten jare 1790 vier millioen zielen; ten jare 1850 was zij reeds tot drie en twintig millioen aangegroeid en heden ten dage is het bevolkingscijfer ruim vijftig millioen.

De ontwikkeling der Noord-Amerikaansche steden hield daarmede gelijken tred. Ten jare 1790 vond men er nog slechts ééne stad met vijf en zeventigduizend inwoners.

En thans telt New-York één millioen driehonderd, Philadelphia achthonderd vijftigduizend, Brooklijn en Chicago ruim zeshonderdduizend, Boston, St. Louis en Baltimore ruim vierhonderdduizend. San Francisco, Cincinnati en New-Orleans tweehonderdduizend en nog elf andere steden honderdduizend inwoners.

Nog merkwaardiger voorbeeld van snelle ontwikkeling levert de stad Denver, waarvan onze gravure een heerlijk panorama ontvouwt. Denver is de hoofdstad van den staat Colorado, die ten jare 1874 in het leven werd geroepen. Voor vijf en twintig jaren nog eene onbekende strook lands, heeft Colorado enkel aan de ontdekking van uitgestrekte goud- en zilvermijnen zijn ontstaan en zijne snelle ontwikkeling te danken.

Reeds in 1858 werd Denver gesticht, doch in 1870 telde het nog slechts 4750 inwoners, terwijl het er thans reeds meer dan zestigduizend telt. Vooral dus, na het ontstaan van den staat Colorado, is Denver met reuzenschreden vooruitgegaan, en dat kan ons ook volstrekt niet verwonderen. Immers, het klimaat van Colorado is buitengewoon gezond; er heerscht eene zachte temperatuur en de lucht is er zuiver en verkwikkend. Het regent er zelden en koorts is er schier onbekend.

Het uiterlijk der steden van de Vereenigde Staten vertoont vier eigenaardige kenteekenen.

Rechte volgens één plan aangelegde straten, de over het algemeen beperkte grootte der woningen, en dientengevolg hun groot aantal, scherpe afscheiding van woonstraten en ambachtsbuurten en vooral het levendige verkeer op de straten, ziedaar even zoovele eigenaardigheden, waardoor de steden der Unie zich over het algemeen onderscheiden.

Schier alle Amerikaansche steden zijn op denzelfden eenvormigen leest geschoeid; zelfs de straten, welke op eenige oudheid mogen bogen, verraden nog iets van die zucht naar regelmatigheid, welke de praktische Amerikanen kenmerkt.

In geene enkele Amerikaansche stad ontbreekt de lange, rechte hoofdstraat, welke evenals de Broadway te New-York het middelpunt vormt voor het verkeer. Daar verheffen zich reusachtige, schier uitsluitend voor handel en nijverheid ingerichte paleizen, met vier à vijf verdiepingen, en groote, uitgestrekte bazars, die zoowel de wenschen van den eenvoudigen werkman als die van de pronkzieke modedame kunnen bevredigen. Daar ook bevinden zich de aanzienlijke hotels.

Marmeren en granieten voorgevels, schitterende, in levendige kleuren gemaalde glasschilderingen en aankondigingen van allerlei aard, ziedaar even zoovele dingen, welke daar bovendien de aandacht van den bezoeker tot zich trekken. Boven de gebouwen hangt een dicht netwerk van telegraaf- en telephoondraden, terwijl het plaveisel der straten met stoomen paardentramlijnen als doorsneden is.

De woningen zijn evenals de steden volgens hetzelfde eenvormig systeem gebouwd. Wij hebben daarbij natuurlijk slechts het vrij algemeene gebruik voor oogen, zoodat het gelijk zich begrijpen laat vooral in groote steden niet aan in het oog opringende uitzonderingen ontbreekt. De gewone, eenvoudige woningen vertoonen doorgaans een recht onbeduidend voorkomen.

Gelijk niet te verwonderen is, volgt men in Amerika een geheel ander systeem bij het bouwen van woonhuizen, dan hier te lande. De aannemer koopt in de fabriek de balken, vensters en deuren kant en klaar. Nadat de grondslagen zijn gelegd en de kelder gemetseld is, worden de achtermuur en de beide zijwanden opgetrokken tot die hoogte waar de eerste balkenrij moet worden aangebracht. Is men daarmede gereed, dan worden die drie muren verder tot het dak voortgezet.

Eerst nu wordt een begin gemaakt met het binnenste der woning. De timmerman verschijnt met een wagen pasgemaakt houtwerk, en begint met de woning door middel van beschotten in verschillende vertrekken te verdeelen. De grond wordt bevloerd; deuren en ramen worden aangebracht en ook de trap, welke tot het bovenhuis toegang moet verleenen, wordt niet vergeten. Intusschen steekt de steenhouwer den tot nog toe onbekleeden voorgevel in een kleedje van rooden zandsteen, marmer of graniet, iets wat geheel en al afhangt van de som, welke de eigenaar daarvoor besteden wil.

Eindelijk verschijnt de plafoneerder, die om de kroon op het werk te zetten, het gansche huis op waarlijk handige wijze bepleistert, zoodat het om zoo te zeggen, slechts één massief geheel vertoont en als het ware uit één stuk vervaardigd schijnt. Dikwijls is ook de gansche voorgevel van woningen uit ijzer gegoten.

Doch vertoonen deze huizen doorgaans een onbeduidend uiterlijk, binnen hebben zij alle gemakken, welke de bewoner maar wenschen kan. In alle vertrekken is voor goed helder licht en voor eene gemakkelijke luchtverversching zorg gedragen en nergens, zelfs in de kleinste woningen, ontbreekt de badkamer. Zoowel daar als in de keuken en de slaapvertrekken kan men door middel van eene kraan naar verkiezing koud of warm water verkrijgen. De vertrekken, voor huishoudelijke bezigheden bestemd, zijn van de woonvertrekken op doel matige wijze gescheiden.

Hierbij voegen zich nog eene reeks van voortreffelijke inrichtingen, waardoor de stad het leven harer burgers tracht te veraangenamen.

Telephonische verbindingen zijn daar niet alleen en uitsluitend in het bezit van de rijken,

[p. 347]

doch ook vele woningen der beschaafde middelklassen mogen tegenwoordig reeds op het bezit van een eigen telephoon bogen. Welk een uitgestrekt veld het electrische licht in 't laatste tiental jaren veroverd heeft is, gelooven wij, genoegzaam bekend.

Wijders is het een karakteristiek kenmerk van den Yankee, dat kunstzin en schoonheidsgevoel slechts in zeer geringe mate bij hem ontwikkeld zijn, zoodat men, zoowel bij de prachtige privaatwoningen als bij de openbare gebouwen, die algeheele afwezigheid van bepaalden bouwtrant vindt, welke onze oogen, aan vormen vol kunstzin gewoon, zoo onaangenaam aandoet.

Naar Amerika!

Nog altijd bezit de naam der Nieuwe Wereld eene wondere tooverkracht voor de volkeren van het oude vasteland. Amerika blijft het land der hoop voor vele bewoners onzer streken, die onder vrijheidsdwang zuchten of de fortuin slechts tot stiefmoeder hebben. Ginds, aan de overzijde van den Oceaan, schijnt die grillige dame niets dan troetelkinderen te hebben en de zon der vrijheid steeds onbewolkt te blaken. De ondervinding moge dan ook duizenden malen bewezen hebben dat dit vermetel betrouwen niet altijd naar wensch verwezenlijkt wordt, toch hebben al die teleurstellingen de faam van het wonderland niet kunnen verduisteren. Naar Amerika! blijft in vele gewesten van Europa een kreet, die zijne toovermacht zelfs aan de kinderen mededeelt. Dit getuigt onze gravure. De visscherskinderen, die wij daarop afgebeeld zien, hebben van hun strand reeds zoovele uitwijkelingen naar dat Beloofde Land zien vertrekken, zij hebben reeds zooveel van dat rijke en schoone oord hooren vertellen, dat zij den lust niet langer hebben kunnen wederstaan ook eens - al is het dan slechts in verbeelding - een tocht naar dat land hunner droomen te maken. Het is recht aardig om zien hoe ernstig zij dat spel opnemen. In een boot, in zijnen aard niet veel beter dan de karveelen van Columbus, wordt de avontuurreis aangevangen. Vooraan fungeert, evenals de beroemde ontdekker in zijnen tijd, de kleine schippersknaap te gelijk als kapitein en stuurman, en schijnt van zijne onderneming voor het minst even groote verwachtingen te koesteren als weleer de groote Genuees van zijn stouten ontdekkingstocht. Maar ook even als bij deze blijken de passagiers niet onvoorwaardelijk dit vaste vertrouwen te deelen: de gezichtjes der drie zittende meisjes althans duiden wel min of meer aan dat zij over den afloop van het spel niet heel en gansch gerust zijn. Alleen het neergeknielde zusterken wacht spelend en onbezorgd, de hond met wijsgeerige onverschilligheid de aanlanding af. Wij denken dan ook niet dat deze zich nog lang zal laten te gemoet zien: de nieuwe Columbus zal waarschijnlijk weldra het een of ander vooruitstekend landpunt benuttigen om het als zijn Amerika te begroeten en er met zijn volk voet aan wal te zetten.

Aan den zoom des wouds.

Hier is het goed om zijn. Op den worteltronk, naast den rustenden herdersknaap, zouden wij ons willen nederzetten om met hem, ons in het genot te vermeien van het stille en majestatische avondlandschap. In rozengloor verdwijnt de zonne in het Westen; haar laatste lichtgetoover verguldt de boorden der wolkjes aan de kim, overstroomt de oppervlakte der kronkelende rivier met ontelbare, tintelende lichtpuntjes en speelt met onnavolgbaren kleurenrijkdom tusschen het welige loover der woudreuzen. Alles ademt hier eene plechtige en tot mijmering stemmende rust, die wij ons slechts afgebroken voorstellen door het kabbelende vlieten der rivier, het geklep der bedeklok in de verte en het zoete gekweel des nachtegaals in het geboomte. Hier, in die indrukwekkende omgeving, die onze ziele nader bij haren Schepper voert, is het goed om zijn.

De faizant.

Deze prachtvogel is evenals de pauw, het parelhoen en de kalkoen van uitheemsche afkomst: de zilverfaizant behoort oorspronkelijk in Japan, China en Mongolië thuis, terwijl de goudfaizant uit het Hemelsche Rijk afkomstig is.

Allen zijn het slanke, sierlijke vogels, wien men het niet zou aanzien dat zij tot het geslacht behooren van het gewone hoen. Daarvan onderscheiden zij zich echter door een gekuifden of gladden kop, die gedeeltelijk naakt is, en door een prachtigen staart, die uit zestien of achttien spits toeloopende en bij wijze van dakpannen over elkaar gelegde veeren bestaat. De mannetjes prijken daarbij met een fraaien kleurentooi, terwijl daarentegen de wijfjes, zooals dat in de vogelenwereld meermalen het geval is, bescheiden donkere veeren dragen. Een meer mannelijk sieraad der mannetjes zijn de sporen, die zij aan de pooten dragen, en die bij de wijfjes ontbreken.

In den wilden staat bewonen de faizanten, in troepen van eenige hennen met een haan, meestal den zoom der wouden of houden zich in elk geval in boschachtige streken op, schoon zij maar zelden vliegen of zich in de takken der boomen neerzetten, daar zij meestal laag bij den grond blijven en zich in het kreupelhout verbergen. Zij loopen snel, scharrelen veel in den lossen grond, en wanneer zij eene enkele maal vliegen, doen zij dit alles behalve vlug en slechts bij enkele tusschenpoozingen. Zoo zij niet gestoord worden, zijn zij niet schuw en laten zich gemakkelijk tam maken. In dien staat planten zij zich ook gemakkelijk voort en vormen dikwijls bastaarden met aanverwante vogelsoorten. De hennen maken een kunstloos nest op den grond, waarin zij van tien tot veertien eieren leggen, en zorgen uitstekend voor hunne jongkens. Het voedsel der faizanten bestaat uit graankorrels, plantenzaad en vruchten, maar zij zoeken ook ijverig naar slakken, insekten en wormen.

Men onderscheidt voornamelijk drie soorten van faizanten; de gewone, de zilverlakensche en de goudlakensche faizant. De gewone heeft een hoornachtigen snavel, roode kringen om de oogen, een donkergroenen kop en een hals met een paarschen weerschijn, terwijl de borst en de zijden van den buik schitterend rood, de vleugels geelachtig bruin en de dekveeren roodachtig bruin zijn met purpere randen. De staart heeft eene dergelijke kleur met zwarte dwarsstrepen en de pooten zijn grijsachtig bruin. Het wijfje is grijsachtig bruin en draagt zwartachtige vederen met lichte randen, terwijl hals en borst met witte veeren getooid zijn. Deze soort, wier vleesch voor eene keurige spijs wordt gehouden, vindt men in het Oosten en Zuiden van Europa, in Bohemen, Thuringen, aan den Donau en den Rijn, terwijl zij in Middel-Azië tot aan den Caucasus voorkomt. In Middel-Europa moet men ze zoeken in de daarvoor opzettelijk aangelegde parken, faizantentuinen genaamd, waartoe bij voorkeur eene uitgestrektheid gronds genomen wordt, die uit bosch, weide en bouwland bestaat. Ook de eieren dezer vogels worden zeer op prijs gesteld; zij zijn zoo groot als henneneieren en lichtgeel van kleur, terwijl de zachte faizanten-vederen, tot bundels vereenigd, uitstekende plumeaux leveren.

De zilverfaizant is wat grooter dan de gewone en wordt wel een meter lang, hoewel de helft daarvan door den staart wordt ingenomen. Zij heeft haar naam te danken aan de glinsterend witte kleur van haar bovenlijf, dat prachtig bij het zwart of donkerblauw van den buik afsteekt; ook de lancetvormige borstvederen zijn aan de benedenzijde zwart en aan de bovenzijde wit, terwijl de snavel lichtgeel en de pooten rood zijn. Het wijfje is van boven geelachtig bruin en van onder grijsachtig bruin met donkere, gebroken dwarslijnen.

Rijker nog dan de zilverfaizant is de goudfaizant getooid. Ook deze is een meter lang, waarvan een derde gedeelte aan den staart behoort. Keel en wangen zijn bruinachtig vleeschkleurig; van onder aan den rug is zij fraai geel, zij draagt eene kuif en een oranjekleurigen kraag, met half-cirkelvormige, indigo blauwe dwarslijnen. De rugvederen zijn schitterend groen met donkere randen, de benedenzijde en de dekvederen van den staart zijn vuurrood, de staart zelf lichtbruin met zwarte dwarsstrepen en een gedeelte der slagveeren indigo-blauw. Het wijfje is ook hier stiefmoederlijk bedeeld, daar zij slechts een eenvoudig lichtbruin kleedje met zwarte banden draagt.

Aan den lezer blijft het nu overgelaten te oordeelen, welke der drie faizantensoorten op onze gravure is afgebeeld.