De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 281]

[Nummer 36]

Onze gravures.

De oorlog der Vendee.

voor god en koning! naar c.a. coëssin de la fosse.

In het departement Vendée, eene landstreek, welke voor 1790 Neder-Poitou genoemd werd, woonde langs de zee, tusschen de Loire, Frankrijks reuzenstroom, en de bochtige Charente een braaf en arbeidzaam volk, dat met hart en ziel aan godsdienst en koning verkleefd was. De heillooze theoriën van Voltaire en Diderot, die eene reeks van jammeren over Frankrijk gebracht hebben, waren niet doorgedrongen tot die stille eenzame heuvelen, waar adel, geestelijkheid en volk op recht aartsvaderlijke wijze samenwoonden.

Rustiger dan eenig ander gedeelte van Frankrijk was dat afgelegen gewest bij de eerste schokken der omwenteling gebleven.

De landman, die daar de landerijen van zijn heer voor de helft der natuurlijke opbrengst bebouwde, had van het zoogenaamde ‘nieuwe recht’ weinig voordeel te wachten en hij was te eervol en rechtschapen om in naam der ‘vrijheid’ tegen zijn heer op te staan en geweldenarijen te plegen.

De heeren dier landstreek hadden hunne onderhoorigen altijd op vaderlijke wijze behandeld en vandaar was het in de oogen van dat brave landvolk een gruwel, het juk dat zij zoo gaarne torschten, af te werpen en de rechten hunner heeren te vernietigen.

Veeleer rekenden zij het zich ten plicht, die rechten tegen den heerschenden geest der omwenteling te verdedigen en vandaar dat de meeste landelijke gemeenten hunne heeren verzochten de nieuwe posten van maire en bevelhebber der nationale garde aan te nemen.

Zoo leefden de bewoners der Vendée en omstreken nog eenigen tijd rustig, maar toen hunne brave geestelijken, die denzelfden tongval spraken en leefden als zij, door zoogenaamde beëedigde priesters uit andere gewesten werden vervangen, omdat ze weigerden den revolutionnairen burgereed af te leggen; toen de landlieden genoodzaakt werden hunne godsdienstoefeningen heimelijk in de bosschen en het vrije veld te houden, toen eindelijk alle bijeenkomsten, die een godsdienstig karakter hadden, met de wet in strijd verklaard en door de gewapende macht belemmerd werden, toen de geestelijken

[p. 282]

van hunne geringe jaarwedde beroofd en de koning afgezet in den Tempeltoren werd gevangen gehouden, toen ontwaakte de geestdrift voor God en koning in die onbedorven moedige harten en als een machtig lied donderde de leuze: ‘Voor God en koning’ over hunne anders zoo stille en eenzame heuvelen.

Nog in dezelfde maand, welke den koning de gevangenis zag betreden, in Augustus 1792, behaalde het ‘katholieke, koninklijke leger’ zijn eerste zegepraal op de republikeinen. Chatillon zag den witten standaard der Bourbons met de lauweren der overwinning getooid; jammer dat die overwinning zoo spoedig door eene nederlaag bij Bressaire werd verduisterd.

Nu ontstond er een tijdperk van schijnbare rust. De Vendée was een vulkaan gelijk; rustig en beweegloos was hare oppervlakte, maar in hare ingewanden gloeide het vuur der verontwaardiging.

Zelfs de dood des konings bracht geene uitwendige schokken te weeg, ofschoon iederen zoon der Vendée bij het hooren alleen van die gruweldaad eene kille huivering door de leden voer.

Daar verschijnt het edict van 23 Februari 1793; het gebiedt eene lichting van 300.000 man.

Dat was te erg! De nuttigste leden der kluizenaarsfamiliën uit de Vendée en omstreken zouden nu hun dierbaren geboortegrond en al hunne betrekkingen moeten verlaten om in den vreemde te strijden voor beginselen, welke zij haatten en verafschuwden uit alle krachten hunner ziel. En slechts één middel bleef hun over om dat onwettelijk bevel te ontkomen. Hun bloed werd opgeëischt; welnu, ze zouden het bloed, dat anders voor de republikeinsche dwingelanden gestort werd, tegen hen ten offer brengen en wederom daverde de leuze: ‘Voor God en koning!’ vol en krachtig over hunne heuvelen.

Binnen eenige weken stond de koningsgezinde Vendée onder haar witten standaard om de wapenen te keeren tegen de onderdrukkers van het vaderland, om troon en altaar tegen de overweldigers te verdedigen.

Het leger der Vendée stond in naam van den dauphin Lodewijk XVII, die in den Tempeltoren te Parijs zuchtte, onder de bevelen van een krijgsraad, te Chatillon gevestigd.

Gigot d'Elbée was opperbevelhebber; onder zijne bevelen stonden Bonchamp, Lescure en La Rochejacquelin uit de hoogere kringen en Chathelineau, Charette en Stofflet uit de lagere standen der maatschappij.

De gesteldheid van de landstreek, ongenaakbaar als ze was wegens hare holle wegen en bergpassen, hare talrijke rivieren en moerassen, was den Vendeërs gunstig, en de republikeinsche troepen, door de Nationale Conventie onder aanvoering van Marsey, Houlard en Berruyer tegen de ‘dweepzieke vijanden der vrijheid’ uitgezonden, hadden met heel wat moeielijkheden te kampen. Zoolang de Vendeërs slechts verdedigenderwijs te werk gingen en het tooneel van den oorlog niet buiten hun land verplaatsten, was de overwinning aan hunne zijde. Fontenay, Saumur en Angers zagen het ‘katholieke, koninklijke leger’ achtereenvolgens zegevierend, en de steden aan de Loire, met uitzondering van Nantes, openden hunne poorten voor de koningsgezinde Vendeërs.

Thans verscheen de republikeinsche generaal Westermann in het hart der Vendée; door overrompeling maakte hij zich meester van Chatillon, den hoofdzetel van de krijgsmacht der Vendeërs en ternauwernood mocht Lescure er in slagen te midden der algemeene verwarring te ontsnappen.

Maar bloedig werd deze overwinning reeds een paar dagen later op de republikeinen gewroken; Westermann's leger werd door La Rochejacquelin schier geheel en al vernietigd en Chatillon kwam wederom in het bezit der Vendeërs. Niet gelukkiger was de republikeinsche generaal La Barrolière, die van Saumur uit trachtte voort te dringen, maar bij Vihiers door Charette met zijne gansche legermacht werd verslagen.

Acht dagen later brachten de republikeinen Charette eene nederlaag toe bij Luçon, maar kort daarop vereenigde hij zich met d'Elbée en La Rochejacquelin en behaalde bij Chataunay eene schitterende overwinning op de republikeinen.

Bij het vernemen van die overwinningen sloeg den Jacobijnen de schrik om het hart: ‘Vernietigt de Vendée,’ schreeuwde Barrère in de Nationale Conventie, ‘vernietigt de Vendee, die politieke pestbuil, welke het hart der Fransche republiek wegvreet.’

Dat geschiedde; als bij tooverslag zagen de Vendeërs zich door eene viermaal sterkere legermacht van alle kanten aangevallen. Reeds tien dagen daarna werden zij na een bloedigen strijd, die twee dagen duurde, geheel en al verslagen en Chatillon in een puinhoop herschapen.

De verwoesting was allerverschrikkelijkst; men hoorde niets meer dan het jankende gehuil der honden, die zich te goed deden aan de lijken, welke daar als opeengestapeld lagen.

De Vendeërs trokken zich naar Mortagne en Cholet terug.

Daar werden ze aangevallen door de hoofdmacht der republikeinen onder l'Echelle en Baupui en na een der bloedigste gevechten, welke dat bloedige tijdperk aanschouwde, leden ze eene volslagene nederlaag.

Lescure en d'Elbée werden doodelijk gewond, Beauchamp viel en de Vendeërs moesten de laatste sterke plaats in hun eigen land verliezen. De republikeinen hadden op hun zegetocht alles te vuur en te zwaard verwoest; de bevolking trachtte zich nog te redden door zich bij het leger te voegen, maar om den hongerdood te ontgaan werd ze genoodzaakt het tooneel van den oorlog naar andere nog niet verwoeste streken te verplaatsen.

Ze zoude beproeven tot de kusten door te dringen en zich in gemeenschap te stellen met Engeland. St. Florent werd tot algemeene verzamelplaats gekozen. Drie dagen achtereen trokken de vluchtelingen der Vendée, bestaande uit vrouwen, kinderen en grijsaards over de Loire; ze telden te zamen meer dan 100,000 hoofden.

Hun toestand was inderdaad hopeloos; zonder wapenen en levensmiddelen in een onbekend land en achtervolgd door het zegevierend leger der vijanden. Eene uitgestrekte landstreek scheidde hen nog van de kust waarop al hunne hoop gevestigd was; en er bestond dus alle vrees, dat ze in handen zouden vallen hunner verbitterde vijanden vooraleer zij de plaats hunner bestemming konden bereiken.

Barrère gaf na ontvangst der snoevende zegeberichten van l'Echelle in de Nationale Vergadering verslag van den oorlog der Vendée.

De republikeinen hadden er op eene allerwreedaardigste wijze huisgehouden, zoodat generaal Westermann kon getuigen dat hij ‘alle dorpen, gehuchten, hofsteden en molens in asch gelegd en mannen, kinderen en dieren had medegesleurd.’

‘Alles gaat hier naar wensch,’ voegden Lequinio en Laignelot er pochende bij; ‘het revolutionnair gerechtshof, dat wij hebben opgericht, zal de aristocraten wel uit de wereld helpen en hunne hoofden op de rechte plaats zetten.’

Die berichten waren intusschen wel wat voorbarig, want al spoedig veranderde het tooneel.

Varades, Ingrande en Segré vielen den Vendeërs in handen: het republikeinsche leger, dat slechts vluchtelingen waande te vervolgen, moest al spoedig ervaren, dat het nog te doen had met dappere strijders.

Na den bloedigen slag bij Château Goutier, waarin het republikeinsche leger geheel verslagen en l'Echelle zelf doodelijk gewond werd, ging ook uit het ‘land van graniet bedekt met eiken,’ ging ook uit Bretagne de leuze op: ‘Voor God en koning!’

De zonen van Bretagne, wier geloof krachtig was als de granietzuilen, die he schiereiland omringen, reikten hunnen broeders de vriendenhand, om eene laatste poging tegen de omwenteling te beproeven. Het ‘katholieke, koninklijke leger’ behaalde nu weer overwinning op overwinning, en de oorlog, welke reeds geëindigd scheen, had bij tooverslag een dreigender omvang aangenomen.

Thans ontstond er verdeeldheid onder de aanvoerders der koningsgezinden; sommigen wilden naar Bretagne terugkeeren, anderen echter naar Parijs oprukken, maar het stoutste plan behield de overhand. Voorloopig werd evenwel besloten om door bemachtiging van eenige sterke plaatsen aan de kusten de gemeenschap met Engeland te verzekeren.

Het ‘katholieke, koninklijke leger’ splitste zich in twee deelen en terwijl het eene in Bretagne achterbleef, drong het ander verder en verder door tot de kusten.

De republikeinen begonnen in te zien dat het tijd werd, met meer kracht op te treden; Marceau en Rossignol kwamen van Rennes opgerukt om de andere republikeinsche veldheeren te helpen en ofschoon de Vendeërs hen na een hevig gevecht dwongen den aftocht te blazen begon toch hun moed te zinken.

De pogingen om tot de kust door te dringen waren mislukt; de hulp, welke zij uit Engeland te gemoet zagen, bleef uit, de troepen weken naar de Loire terug en de honger, meer te duchten dan het wrekende staal der vijanden, begon zich met al zijne verschrikkingen onder het ‘katholieke, koninklijke leger’ te openbarén.

Door honger en gebrek uitgeput kwamen zij te Mans aan, maar plotseling zagen ze zich van alle kanten door den vijand ingesloten. Generaal Westermann leidde den aanval; woedend werd er gestreden; het bloed vloeide bij stroomen en de Vendeërs vielen bij duizenden. Na twee dagen was de strijd beslecht; 18,000 Vendeërs bleven op het slagveld. La Rochejacquelin mocht er in slagen met de overblijfselen van zijn leger te ontvluchten.

Het eiland Noirmoutier werd door de republikeinen heroverd; generaal d'Elbee gevangen genomen en ter dood gebracht, terwijl Charette bij Machecoult eene volslagene nederlaag onderging.

Charette wist zich nog een tijd lang te handhaven en zette onder afwisselend geluk den krijg voort. Twee nieuwe legers vormden zich in Opper-Poitou onder La Rochejacquelin, die van zijne wonden hersteld was, en den onverschrokken Stofflet, maar na verscheidene gelukkige ondernemingen vond eerstgenoemde den dood, welken hij door zijn overmoed opzettelijk scheen te zoeken.

Zijne troepen vereenigden zich met Stofflet, doch zijn verlies deed zich dubbel gevoelen.

Charette, die in de Bocage, het ongenaakbaarste gedeelte der Vendée, vertoefde, vond in de Chouans, die het den republikeinen op den rechteroever van den Loire zeer lastig maakten, krachtige bondgenooten; maar toch kon het zoo niet lang meer duren. De krachten van het koningsgezinde leger waren uitgeput. Carrier, dat monster van meer dan Neroniaansche wreedheid, was door Billaud-Varennes naar de Vendée gezonden om ‘volgens de grondbeginselen der menschelijkheid den bodem der vrijheid te zuiveren.’

De ‘helsche Colonnes,’ welke op zijn bevel door het land trokken, brachten honderden mannen, vrouwen en kinderen op de wreedaardigste wijze om het leven. Het was om zoo te zeggen eene klopjacht op menschen, eerst werden de ongelukkigen door de onmenschen als wild bijeengedreven om vervolgens te worden geguillotineerd of dood geschoten.

Of Carrier liet zijne slachtoffers paarsgewijze aan elkander binden en door middel van klepschepen in den Loire verdrinken. Deze wijze van terechtstelling noemde hij ‘republikeinsche huwelijken voltrekken.’

Het kan ons geenszins verwonderen, dat de Vendeërs vurig naar het einde van den strijd verlangden en daar er bovendien oneenigheid heerschte onder de nog overgebleven aanvoerders, was Charette niet ongenegen met den vijand in onderhandeling te treden.

Den 17^en Februari 1795 werd door Charette en Sapineau te Jausnaie bij Nantes vrede gesloten met de ééne en ondeelbare republiek. Ongestoorde uitoefening van den katholieken

[p. 283]

godsdienst, vrijstelling van krijgsdienst tegen buitenlandsche vijanden en nog andere voordeelen maakten er de voorwaarden van uit.

Dat was reeds veel; de Vendeërs behoefden nu ten minste niet meer tot de bosschen of de zee hun toevlucht te nemen om de godsdienstgeheimen te vieren en hunne kerken en heiligdommen zouden niet langer ledig staan.

Zij mochten op hunne stille en eenzame heuvelen blijven wonen en behoefden het zwaard niet aan te gorden om te strijden voor beginselen, die zij moesten verafschuwen.

Thans stond Stofflet alleen; nog eenigen tijd zette hij in vereeniging met de Chouans de vijandelijkheden voort, doch zijne partij werd met den dag zwakker en ten laatste trad ook hij in onderhandeling met den vijand.

Den 20^sten April 1795 kwam het te Mabilais bij Rennes tot een vrede tusschen de Chouans en de republikeinen en eenige dagen later, den 2^en Mei, werd dat vredesverdrag ook door Stofflet onderteekend De ‘reuzen in den strijd’, gelijk ze door Napoleon werden genoemd, hadden voor de overmacht moeten zwichten.

Hun witte standaard werd gestreken voor de driekleur der omwenteling, die thans nog altoos over Frankrijk wappert en weldra haar eeuwfeest vieren zal. Maar de beginselen, waarvoor de kloeke Vendeërs hun bloed en leven ten offer brachten, bleven tot op onze dagen levendig in de harten van millioenen Franschen, en de godsdienstvervolgingen van eene materialistische regeering vuren thans meer dan ooit de verzuchting aan: ‘Voor God en Koning!’

Twee martelaars.

De heerlijke zuiderzon overtoog met haren tintelenden, gouden glans de ontelbare, joelende menigte, die den circus van het trotsche, heidensche Rome vulde. Levendig verhoogden hare stralen de heldere en bonte kleuren van de kleedij der Romeinsche patriciërs en prachtig weerspiegelde zich hun gloed in de gouden sieraden van den imperator Diocletianus en in die van zijn rijkuitgedost gevolg.

Het was feest: een feest, zooals alleen een door het wellustigste zingenot ontaard volk aanrichten kan; een feest van onmenschelijken bloeddorst, dat de verfijnde wreedheid met al het decorum der tooneelschikking omringd had.

Op het geschal der fanfaren verschenen de zwaardvechters; zij richtten zich naar de logie van den keizerlijken dwingeland, bogen laf het hoofd voor hem, die zich in hunne doodstuiptrekkingen verlustigen kwam en lieten den gebruikelijken groet hooren: ‘Caesar, morituri te salutant.’ Zij, die sterven gaan, groeten u, Cesar.

Maar hoe heftig hun kamp ook was, hoe behendig ook het zwaaien en raken der flikkerende zwaarden, hoe menig strijder ook bloedend ten gronde stortte en onder den zwaren voet zijner tegenpartij sidderend ineenkromp, in afwachting van den genadeslag zijns vijands of den genaderoep des volks; - toch werden de toeschouwers niet tot de gewone hartstochtelijke belangstelling en levendigheid opgewekt. Zij verwachtten immers grootere, schokkender genieting: christenen, en dat nog wel aanzienlijke lieden, moesten den wilden dieren tot spijze voorgeworpen worden.

Dat was heden het feestgerecht van den bloedigen disch eens volks, dat in zijne diepe verdorvenheid voor alle stoffelijke en zedelijke behoeften nog slechts panem et circenses, brood en cirkschouwspelen, eischte.

Een jong Romein ging met zijne bruid door de leeuwen verscheurd worden. Zij waren christenen en zouden dien dag voor het altaar van hunnen godsdienst den huwelijkseed hebben moeten afleggen. Een heiden, wiens wereldsche liefde door de reine maged verstooten was, had hun geheim ontdekt en hen aangeklaagd. ‘Nooit zouden zij elkander toebehooren, want zijne wraak ging hun het leven kosten.’ Zoo dacht hij.

‘De marteldood ging hun het leven openen, waar zij onscheidbaar voor eeuwig zouden vereenigd zijn.’ Zoo dachten zij.

De gruwelijke spelen in den circus volgden elkander op. Eindelijk kwam de beurt aan het gehate christene bruidspaar.

Daar opent zich eene deur van de uitgestrekte schouwplaats. Eene beweging van aandacht en vijandelijkheid doorloopt de duizenden toeschouwers. Een jong meisje verschijnt. Een sneeuwwit gewaad omgeeft hare tengere leden, en goudblonde gestruivelde haren omgeven heur schoon gelaat, dat glanst van eene hoogere bezieling. Stil en langzaam, als zwevend gaat zij zich in het midden van den circus plaatsen. Geen trek in haar aangezicht, geene beweging verraadt eenige vrees. Zij behoort reeds niet meer tol de aarde en gelijkt een hemelgeest, die zijne vleugelen ontplooien gaat om opwaarts te varen.

Vol kwaadaardige afgunst blikken de Romeinsche vrouwen op haar neer; want zij is schoon, die jonge christene, en bezit als natuurgave dien kostbaren schat van goudgele haren, die de wufte behaagzucht door allerlei kunstmiddelen tevergeefs poogt na te bootsen. En hun grimmig gemompel vermengt zich met der mannen gefluister, uit nog lagere driften van het menschelijk hart ontsproten.

Andermaal wordt eene deur geopend en verleent doortocht aan een krachtig gebouwd jongeling, wiens fijnbesneden gelaat den stempel van hoogen zielenadel draagt. Met versnelden stap begeeft hij zich tot zijne bruid. Zoet glimlachend steekt zij hem de hand toe en beiden knielen neer en bidden tot den Gekruiste, voor wiens leer zij sterven gaan.

Uit de scharen stijgen kreten van ongeduld op, die in een gesmoord gejubel overgaan nu een prachtige leeuw in den circus losgelaten wordt. Een paar stonden slechts springt het fiere dier in het rond als om zich van zijne meerdere vrijheid te vergewissen, maar dan stapt het gerust en statig voort zonder eenige aandacht te wijden aan de prooi, die hem voorbestemd is.

Een luid en aanhitsend geschreeuw doet zich hooren; maar de leeuw keert zich naar de menigte en overheerscht haar gedreun met zijn zwaar gebrul. Nu wordt weer alles stil. De martelaars hebben zich thans opgericht. Zij aan zij, met de armen over de borst gekruist en den blik naar den wachtenden Hemel geheven, toeven beiden op de verscheurende klauw en den vermalenden tand van het ondier. Maar nog schijnt de leeuw hen niet te ontwaren en een heilig ongeduld begint de harten des jongelings en der maagd te beroeren: welke verloofden haken niet vurig naar den stond der echtverbintenis? Waarom zouden zij dan niet verzuchten naar dat heil, nu hun tempel de hemel, hun altaar de eeuwige troon, hun priester de Allerhoogste zelf zijn zal?

En om den oogenblik dier onbesefbare blijheid te verhaasten, willen bruid en bruidegom de aandacht op zich trekken van het toevende monster. Helder en galmend klinkt het uit hunne borsten: Credo in Deum, Patrem omnipotentem.

Als verrast wendt nu de leeuw den kop naar zijne prooi en nadert haar langzaam. Met verwondering schijnt hij het paar aan te blikken, dat zijne nadering zoo roerloos afwacht, en zijn oor spitst zich als om de trillende klanken van hunnen zang beter op te vangen. Thans staat hij voor zijne slachtoffers. Credo in Jesum Christum, weergalmt het. Gluiperig buigt de leeuw den kop tegen de uitgestokene voorpooten. Ademloos staren de toeschouwers op de groep: het verscheurende dier gaat toespringen, het oogenblik van wreede genieting is daar. Maar neen, de leeuw blijft eene wijl beweegloos, als ware hij onder den betooverenden indruk van de welluidende menschenstemmen, laat zich daarna geheel ten gronde zijgen en blijft zoo rustig neergevleid, dicht bij de voeten der maagd.

Een woest gehuil klinkt thans van de banken des circus: ‘De hatelijke christenen hebben het wilde dier met hunne geheime heksenkunsten onschadelijk weten te maken. Ter dood, ter dood met hen!’

Ook Diocletianus is vermoeid van het langdurige schouwspel. Op een teeken van den imperator wordt de leeuw opgejaagd en naar zijn hok teruggedreven. Daarop nadert een soldaat de beide martelaars en duwt hen ruw ruggelings tegen elkaar. Nog klinkt het: Credo in Spiritum sanctum.... Plotseling versterft de zang. Eene zware speer had in een stoot de twee harten doorboord, die zoo innig en rein voor elkander geklopt hadden.

Wat het woeste dier ontzien had, viel onder de wreedheid van den mensch!

*_**

Stil, plechtig stil en eenzaam is het in den uitgestrekten circus. Geen levend wezen beweegt er nog; geene zonnestraal zelfs verlevendigt nog de wijde ruimte. De dagvorstin verdwijnt aan de westerkim in haar bed van rozen, en de schaduwen van den nacht sluipen geheimzinnig toe en zetten zich op de verlatene, marmeren banken, zoo koud thans als de harten dergenen, die haar voor eenige uren bezetten. Alleen de vriendelijke avondster werpt nog een glimp van leven over de treurige vlakte en schijnt meewarig te blikken op het bruidspaar, wiens huwelijksbed een bloedbad is.

Want te midden van het circus-veld liggen nog altoos de lijken der beide martelaren. Geen trek van hun aangezicht verraadt dat de ziel hen ontvlood, alsof de dood zijn merk niet had willen drukken op de moedigen, die hem met zulke onverschrokkene kalmte getrotseerd hadden. Verhevener schoon dan in den levensbloei liggen de ontslapenen daar, en uit het witte gewaad der maged schijnt een zachte glans te stralen, die hen met eene heimnisvolle klaarte omgeeft.

Als schimmen komen nu eenige wezens zwijgend en eerbiedig nadergetreden: het zijn de bloedverwanten en betrekkingen der martelaars, die het dierbare overschot, thans der Kerk heilig geworden, grafwaarts voeren komen. Met zachte hand worden de ontslapenen opgetild en zonder vertoeven, als vreesden de christenen dat hun de kostbare schat nog zou kunnen ontrukt worden, verlaat men de martelplaats.

Vooraan stapt de blinde priester, den arm troostend geslagen om den hals van den snikkenden broeder der martelares, die den grijsaard leiden moest, maar die, in zijnen diepen weedom verzonken, thans zelf door dezen geleid moet worden. Twee kloeke mannen dragen het lichaam der maged, op wier marmeren hand de zielsbedroefde vader zijne brandende lippen drukt, niet als een ijdel pogen, door de wanhoop ingegeven, om dat koude vleesch weer met levenswarmte te bezielen, maar als eene hulde aan de heilige, die hij trotsch is aan den Hemel en zijn geloot geschonken te hebben. Wankelend van smart en zich tegen den muur steunend, strompelt aan de andere zijde de oude voedster der gemartelde, terwijl met even stille en eerbiedige droefenis het lijk des jongelings door de zijnen achterna gedragen wordt.

En zie, wijl men de martelaars de trappen van den circus afdraagt, ontstaat reeds op hun aanblik een wonder. Drie dansers, die waarschijnlijk de bloedige feesten van dien dag bijgewoond hebben, kruisen den indrukwekkenden stoet. Eene kroon van wingerdbladeren, zinnebeeld van het hoogste tafelgenot, omgeeft het hoofd des mans; kransen van kleurige en geurige rozen, hier zinnebeelden van dartelheid en uitspatting, tooien zijne gezellinnen.

Bij de feestpartijen der rijke zwelgers, die zij met hunne zangen en dansen opvroolijken, treft niets dan zingenot en wellust hun oog en oor. De wereld van verdorvene hartstochten, waarin zij gestadig verkeeren, moet hunne zielen voor elke edele aandoening onvatbaar gemaakt hebben. En toch staat bij het zicht der christene martelares de man als aan den grond genageld en rukken de lichtzinnige vrouwen zich de bloemenkroon van het hoofd; want uit dat

[p. 284-285]

ontzielde lichaam, zoo heerlijk schoon in den schrikverwekkenden dood, schijnt nog altoos voor hen die zilverige, aangrijpende stem op te stijgen, welke hen in den circus reeds ontroerde, en wier weergalm thans met verdubbelde kracht en beginnend geloof in hun gemoed klinkt:

Credo in Deum, Patrem omnipotentem, et in Jesum Christum, et in Spiritum Sanctum.