De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

Quinten Massys.
Door Constant Wolfs.
(Slot.)

Degene, die op een schoonen zomerdag van het jaar 1521 langs de Huidevetterstraat zou gewandeld hebben, zou vóór het huis van den schilder eene drukke bedrijvigheid hebben kunnen gadeslaan. De meubelen, vóór de deur verzameld, werden door lustige ambachtsgezellen op eenen wagen geplaatst, om ze naar eene nieuwe woning over te brengen.

Wanneer hij dan dicht bij de buurvrouwen zou genaderd zijn, welke bij hoopjes in de straat stonden saam geschaard, zou hij alras vernomen hebben, dat meester Quinten verblijf ging houden in de Schuttershofstraat, in een huis, hetwelk hem als erfenis was ten deel gevallen.

De vrouwen, welke altoos zoo nauwkeurig ingelicht zijn over hetgeen er in de buurt voorvalt, bedrogen zich ook ditmaal niet: Massys betrok daar het huis dat thans het nummer 25 draagt.

Boven den ingang zijner woonst had hij het beeld van zijnen patroon geplaatst, hetwelk hij zelf in ijzer had geslagen en waarvan hij de gelaatstrekken met zachte kleuren had bekleed.

Quinten had in dezelfde straat nog een ander huis, de Poorte geheeten; bovendien behoorde hem het huis in de Huidevetterstraat, dat hij verlaten had, ook in eigendom toe, daar hij hetzelve in het jaar 1519 had aangekocht van Jan Karel van der Hulst en zijne echtgenoote Catharina.

Zijne nieuwe woning, St. Quinten genoemd, had hij als in eenen kleinen kunsttempel herschapen. Tornembergh, die het huis in zijnen oorspronkelijken staat heeft bewonderd, verklaart dat het gansch met grauwschilderingen was versierd, en beschrijft ons deze als volgt:

‘Ick hadde bij na vergheten, 't gene ick hier-boven belooft hebbe te beschrijven, te weten die Schilderingh van Quinten, op den muer ghedaan t' sijnen huys, in de Schuttershofstraat in S. Quinten, welk is een door-gaende werck, beginnende van de ghelase vensters af, (boven de deur, de muren rond-om loopende) eyndight inden lesten hoeck: dit werk (gheordoneert tot cieraet der camer) bestaet uyt ronde en ovale compartementen, Grotissen, Festonnen, en de versierighe krollen, met eenighe blader-ranckskens door-steken, hier en daar swieren eenige kinderkens tusschen henen, alles van water-veruw, Wit en Swart. T'en rechter hoeck als men t'er camer in comt, ende het begin van 't werck is, heeft hij ghemaeckt de Keyserlijke Columnen, met het omslingerende Rolleken van Plus-Oultre, t'er sijden twee Geny of de kinderkens die de pilaren vast houden. In den hoeck teghen over, neven de Schouw, wesende 't Hoogheynd der camer, boven de Tafelplaets, heeft hij gemaeckt een uyt-springhende Gaelderijken, waer op vier Figuerkens sitten, neven een, van coleur Gheschildert, spelende te-samen op een Accoordt van Fluyten.’

De schrijver voegt er bij: ‘Dit werck is met een Gheestighe manier Rouw en Swadderigh af-ghedaen, en der hal ven niet van Quintens beste, maer wel van syn leste.’ Deze gewrochten, welke het jaartal 1528 dragen, toonen ons aan, dat Quinten in zijnen ouden dag, zich nog met de schilderkunst bezig hield.

De versiering zijner kamer, getuigt ook, dat Quinten nog andere vakken der kunst beoefende. Dit punt wordt bevestigd door Van Mander, welke zegt dat hij een groot musicien

[p. 235]

was, en door Tornembergh, welke verklaart: ‘oock ghedenckt mij, in mijn jonckheydt wel ghehoort te hebben, dat hij een jonstigh Liefhebber van de Rhetorycke was, die doen t'er tijdt seer yverigh in zwangh gingh.’

De versiering van zijn huis had wel eene bijzondere rede. Quinten wilde de herinnering van zijn vroeger leven bewaren, wanneer hij aan den haard gezeten, het een of ander boekdeel las, en dan van tijd tot tijd zijne blikken op die geschilderde wanden liet dwalen, moest het penseel, dat hij zoovele jaren in de hand had gehad, hem nogmaals toelachen, en zou het kunstvuur, dat gedurende gansch zijn leven in zijnen boezem geblaakt had, met nieuwe kracht opvlammen, om hem in zoete droomen doen weg te vlotten.

De groote meester had zich van de wereld afgezonderd; buiten heerschte haat en tweedracht onder de anders zoo vreedzame bevolking; het prediken eener nieuwe godsdienstleer had de gemoederen verdeeld, en daar men de zucht naar hervorming" dempen wilde, grepen dikwijls bloedige tooneelen plaats, die hij niet bijwonen wilde.

Zacht van inborst en rijk aan gevoel, leende hij hulp en vertroosting daar waar tranen vloten; en de arme, die aan zijne deur klopte, mocht zeker zijn er altoos door eene medelijdende ziel geholpen te worden.

Zoo zien wij op 5 October van het jaar 1524, Quinten optreden als voogd en beschermer der minderjarige kinderen van zijnen kunstvriend Joachim de Patinis, welke door Albrecht Dürer de Goede Landschapschilder genoemd werd.

Quinten had gehoopt nog eenige jaren in rust en huiselijk genot te mogen slijten, doch helaas, die hoop mocht zich niet verwezentlijken: op het oogenblik dat niemand er zich aan verwachtte, werd de grijsaard door eene ziekte aangegrepen, die hem ten grave moest voeren

De overlevering leert ons dat hij bezweek aan de zweetende ziekte, welke in het jaar 1529 zoovele slachtoffers in onze stad maakte. Ook op zijnen grafsteen staat dit jaartal aangeteekend; doch uit eenen akt, welke de schilder op 7 Juli 1530 voor den Heer Van Ertborn, magistraat der stad regelde, blijkt dat Quinten op dien datum nog niet overleden was.

In de rekeningen der O.L. Vrouwe kerk van Kersnacht 1529 tot Kersnacht 1530, vinden wij de begrafeniskosten geboekt van meester Quinten, hetgeen doet veronderstellen, dat hij in de tweede helft van het jaar 1530 moet gestorven zijn.

Het laatste overschot van den grooten man werd op het O.L. Vrouwekerkhof of de huidige Handschoenmarkt ter aarde besteld.

Langen tijd na zijnen dood werd op zijn graf een nederige grafsteen geplaatst, met het volgende opschrift:

Sepulture van M. Quinten Matsys, in sijnen leven grofsmidt, ende daarnaar fameus schilder weidt. Sterf anno 1529.........................

Het groot genie dat in zijn leven de algemeene bewondering had opgewekt, voor wie geene loftuigingen gespaard bleven, lag daar thans vergeten, want de schilderwijze van Massys werd niet meer bewonderd, zijne werken hingen in eenen hoek, de Hergeboorte in de kunst was wel degelijk tot in de Nederlanden doorgedrongen en had de oude Vlaamsche school eenen gevoeligen slag toegebracht.

Honderd jaren nadien woonde er een man te Antwerpen, Cornelius van der Geest genaamd, die zijn aanzienlijk fortuin gebruikte tot het doen bloeien der schoone kunsten.

Deze kon de miskenning van Massys niet verkroppen, en als om zijne medeburgers hunne ondankbaarheid voor oogen te leggen, richtte hij op zijne eigene kosten aan den voet der O.L. Vrouwekerk een gedenkteeken op ter eere van den grooten schilder. Een ieder kan het er heden nog bewonderen. In eene arkade is het borstbeeld van Quinten in witten marmer geplaatst. Tornembergh getuigt dat het van eene opmerkenswaardige gelijkenis is. Onder het beeld is langs den eenen kant al het gerief, aan eenen smid toehoorende, uitgekapt, langs den anderen kant ziet men penseel en palet afgebeeld.

In eenen arduinen steen, liet de kunstminnaar het volgende opschrift houwen:

Quintino Matsys
Incomparabilis artis pictori
Admiratrix grataque posteritas
Anno post obitum
Saeculari
CIC.ICCXXIX posuit
Connubiales amor de mulcibre fecit Apellem.

hetgeen vertaald zeggen wil:

Het bewonderend en dankbaar nageslacht richtte dezen steen op aan Quinten Matsys, schilder van een onvergelijkelijk talent, eene eeuw na zijnen dood 1529.

De liefde maakte van eenen smid eenen schilder. Lager werd de grafsteen van Massys aangehecht.

Deze laatste is later vernieuwd geworden, de oorspronkelijke bewondert men in het Museum, onder zijne beroemde graflegging.

Drij en half eeuwen zijn heengevlogen, sinds de dag waarop Massys het tijdelijke met het eeuwige verwisselde, drij en half eeuwen ook bleef de plicht van dankbaarheid miskend, welke Antwerpen aan een zoo groot man verschuldigd was. Wel is waar heeft een tal van dichters zijnen roem bezongen, en zoo zijne gedachtenis bij het volk vereeuwigd, want wie kunstenaar is meer de geliefde zoon van het Antwerpsche volk dan wel onze smid-schilder, ook heeft men zijnen naam aan een onzer schoonste leien geschonken; doch dit was niet genoeg, Massys diende een standbeeld te hebben, evenals zij, die veel later dan hij, de wereld door hunne kunst verbaasd hebben. Die plicht is thans volbracht en aan den ingang van het Park prijkt nu het marmeren standbeeld van Quinten, hetwelk door den talentvollen beeldhouwer De Braeckelaer vervaardigd is.