De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 178]

Het Meisje met de Gouden Haren.
Eene kersvertelling
door
Julius van der Voort.

Het was Kersavond.

De Winter had zich in zijn hermelijnen feestkleed uitgedost, de zilveren maan wierp haren tooverglans over het onmetelijke donzen sneeuwgewaad en duizenden sterren fonkelden hel in het lichtgeblauwde hemelgewelf.

Zoo vierde de natuur in al hare winterpracht het geboortefeest van den Zoon haars Scheppers.

Maar ook de menschen bereidden zich om het vreugdige en plechtige Hooggetij waardig te gedenken.

In de kronkelende straten van het oude en schilderachtige stadje Wilgenheim bewogen zich talrijke wandelaars, die zich voor het feest gingen bevoorraden of reeds met kersboompjes, geschenken en lekkernijen beladen, huiswaarts keerden. Op aller aangezichten blonk ingetogene vergenoegdheid en met tuchtigen, veerkrachtigen tred stapten zelfs ouden van dagen over het schitterende, blanke sneeuwtapeet, dat door de jubelende jeugd met sleden doorploegd of hier en daar in zwierende vaart tot weerkaatsende ijsbanen gepolijst werd. Stroomen van licht golfden door de vensters naar buiten en vermengden hunne roodgele klaarte met den zilver witten schijn der nachtelijke hemellamp.

Alles had een druk, opgetogen en phantastisch aanzien in het middeleeuwsche steedje; doch naarmate de slagen vermeerderden, die elk uur uit den toren van het eerwaardige kerkgebouw weerklonken, verminderden ook van lieverlede de voorbijgangers in de straten, werden de lichten der winkels uitgedoofd en kreeg het plekje uitwendig een rustig en droomerig voorkomen.

Leven en beweging had zich thans rond den huishoudelijken haard teruggetrokken, waar het Kersmaal opgedischt werd. En was het den gegoeden gegund heerlijk feest te houden, ook de geringeren schaarden zich dien avond met opgeruimdheid rond den soberen disch. Alleen de allerbehoeftigsten van het steedje zochten in den slaap het ongenoegen te vergeten van geen Kersmaal te kunnen aanrechten. Wie op dit uur wakende bleef in Wilgenheim zonder de feesttafel te dekken was erger dan arm: hij was boos of zwaar beproefd.

In een ruim en ouderwetsch bovenvertrek bevond zich een gezin, dat door geen enkelen blijk vermoeden liet dat het de schier algemeene heuglijke viering bijtreden zou. De echtgenoot, een man nog in den vollen levensbloei, zat in gebogene houding bij den haard, waarin weifelende vlammen een luttel kolen verteerden, en blikte weemoedig op zijne jonge vrouw, die aan de tafel bij een lampken eenig naaiwerk voltooide.

Geen woord werd tusschen beiden gewisseld en de stilte in de kamer werd slechts onderbroken door het onverpoosde geprik der naald en door de diepe ademhaling van een lief meisje, dat in eene wieg naast de bedstede te slapen lag.

‘Hebt gij nog lang werk, Mina?’ vroeg eindelijk de man.

‘Binnen een tiental minuten is alles klaar, Ernst,’ antwoordde de vrouw, even van hare taak opkijkende.

‘Goddank,’ vervolgde haar echtgenoot, ‘want de laatste kolen zijn opgebrand en met van koude verstevene vingers is het niet geraden fijn naaiwerk te voltrekken.’

‘Ik heb geene koude, Ernst,’ wedervoer Mina en zag haren man nogmaals met hare trouwhartige oogen vriendelijk aan.

‘Ja, gij, vrouwen, zijt louter zelfsopoffering; de liefde tot echtgenoot en kind schenkt u zelfs zooveel macht over uw lichaam, dat gij om hen niet te bedroeven, den honger en de koude van u weren kunt.’

Ernst eindigde die woorden met onvaste stem, er blonk iets vochtigs in zijne oogen en om aan zijne aandoening lucht te geven stond hij op, ging tot zijne vrouw, nam haar hoofd vast en drukte een innigen kus op haar aanminnig gezichtje.

Zij legde het naaiwerk in den schoot en nam de beide handen heurs echtgenoots in de hare.

‘Wees toch zoo ter neergedrukt niet, Ernst,’ sprak zij bemoedigend, ‘en bied als man het hoofd aan de eerste beproeving van ontbering, die ons sinds onzen echt bezoeken komt. Gedenk daarenboven dat gij niet de eenige zijt, wien het lot getroffen heeft: bij de opschorsing van uw dagblad werden al de drukkersgezellen, uwe genooten, afgedankt en meest allen zijn thans nog, zooals gij weet, zonder bezigheid, want in uw vak is het niet zoo gemakkelijk als in een anderen stiel aan werk te geraken, vooral niet wanneer, gelijk thans het geval is, zoovelen in eens hunne betrekking verloren hebben...’

‘Dit is het juist wat mij het pijnlijkst kwelt,’ onderbrak de man. ‘Reeds twee maanden ben ik zonder verdiensten en trots al mijn pogen doet zich nog niet het minste vooruitzicht op dat er beternis in dezen hachelijken toestand komen zal. Wat moet er van ons geworden? Al wat wij maar eenigszins konden ontberen is reeds te gelde gemaakt. Er blijft ons niets meer over om te verkoopen en de vrucht van uwen arbeid, hoe moedig en ononderbroken gij, arme en bewonderenswaardige vrouw, dien ook voortzet, is niet toereikend om in onze behoefte te voorzien.’

‘Wij hebben ons zeker vele opofferingen moeten getroosten, Ernst, en meer dan gij vermoeden kunt, heeft het mij in het gemoed gegrepen toen gij u van uw uurwerk en gouden kleinoodiën, van uwen geringen, dierbaren boekenschat, van uwe zondagskleêren zelfs hebt moeten ontmaken om het onmisbaarste voedsel te kunnen koopen. Maar. Goddank, wij hebben tot nog toe geenen honger behoeven te lijden, en al begint de toekomst zich dan ook eenigszins zwarter te vertoonen, daarom toch niet gewanhoopt, want God verlaat de zijnen niet.’

De vrouw was bij dit vrome gezegde opgestaan, had haren arm om den hals haars echtgenoots gelegd en zag hem nu liefdevol en opbeurend in de oogen. Met onuitsprekelijke teederheid liet hij zijn blik op haar rusten en zegde:

‘Ik had mij nooit voorgesteld dat in een vrouwenhart zooveel edele moed kon verborgen liggen. Wij, sterke mannen, kunnen niet lijden en de smart van hen, die ons dierbaar zijn, aanzien, zonder in bitter klagen uit te varen; gij, zwakken, lijdt in uwe teedere natuur en door den rijkeren liefdeschat uws gemoeds dubbel wee en gij kunt nog de jammerklacht door de troostrede vervangen. Sinds dezen middag hebt gij niets meer geëten, Mina; er is geen kruimel brood, geen vuur, geen enkel muntstuk om er aan te schaften meer voorhanden, en toch hoopt gij.’

‘Maar heb ik dan mijn naaiwerk niet, dat zoo aanstonds voltooid is, en waarvoor ik morgenvroeg geld trekken zal?’

‘En hoeveel bedraagt het karig loon van dien onverpoosden arbeid eens ganschen dags?’

‘Toch genoeg om morgen van te leven.’

‘Morgen.... En dan?.... Gij zwijgt.... Na morgen zult gij.... zal ons kind geheel ten prooi zijn aan de ontbering.... O! d....’

Er lag iets als eene vermaledijding op zijne lippen Het fijngevoelig, vrouwelijk instinkt waarschuwde haar zulks en zacht legde zij de vingers op zijnen mond, zag hem ernstig aan en zegde:

‘Bezondig u niet door toornige woorden in dezen heiligen nacht, dit zou onheil verwekken. Hedennacht stierf uwe zalige moeder, hedennacht werd het goddelijke Kindje geboren, wiens beeldje ten schuts bij het wiegje van onze Machteld hangt. Gij zijt een rechtschapen en edelaardig man, Ernst, en toch zou uwe Mina willen, dat tusschen al de deugden, waaraan uwe ziel zoo rijk en waarover zij zoo trotsch is, zich een onwankelbaarder betrouwen op Hierboven bevond. Ongetwijfeld put ik mijne kracht in mijne genegenheid tot u en tot ons kind, maar de kalme berusting in onzen tegenspoed en de hoop op lotsverbetering, die gij zoozeer schijnt te bewonderen, zoek ik Hooger.’

De innemende eenvoud, waarmede de jonge vrouw deze woorden sprak, vergrootte nog hunne waarde voor haren echtgenoot, die haar met sprakelooze opgetogenheid aanschouwde.

‘Ik vrees niet,’ ging Mina voort, ‘dat ons dochtertje gebrek hebben zal aan het dagelijksch brood, dat zij alle avonden op hare knietjes met reine lippekens den Hemel afvraagt. De verzuchtingen der onschuld blijven nooit onverhoord en zoo gij daaraan twijfelt, wankelmoedige, dan weet gij toch dat een kind nooit honger lijden kan, zoolang zijne moeder daar is.’

Ook haar schokte thans eene lichte ontroering de leden, maar zij bedwong die fluks en zeide haastig:

‘Maar het is tijd, dat ik mijn werk afmake. Wij moeten morgen vroeg op om ter dageraadmis te gaan. Begeef u maar te bed, Ernst, binnen weinige stonden kom ik ook te ruste.’

Mina was reeds weder aan den arbeid, doch haar echtgenoot, in plaats van den raad zijner gade te volgen, zette zich dicht bij haar op zijnen stoel neder, en de uitgezochtste woorden hadden niet welsprekender zijne gevoelens kunnen vertolken dan de blik vol teederheid, waarmede hij haar daar zwijgend bleef aanzien.

En wederom werd het zoo stil in de kamer, dat niets het oor trof dan het geprik der naald en de diepe ademhaling der slapende Machteld.

Daar werd de klink der deur opgelicht; beiden wendden te gelijker tijd verrast het hoofd om; de deur werd langzaam opengestooten en eene rijzige, rijkgekleede dame stond op haren drempel.

Man en vrouw hadden zich opgericht en tuurden met bevreemding naar de binnentredende, wier trekken zij in de schaduw niet onderscheiden konden.

‘Mevrouw,’ begon de man des huizes met eerbiedige beleefdheid; maar eene deemoedige, smeekende stemme antwoordde hem:

‘Ik ben het, Ernst.’

Als had eene ruwe hand hem de borst aangeraakt, trad de jonge man achteruit.

‘Gij hier!’ riep hij met gramstorige verwondering. ‘Wat komt gij hier doen?’

‘Ik heb vernomen in welken nood gij u bevindt en ik kom u hulp brengen.’

Onder deze met beschroomde stem uitgebrachte woorden, was de vreemde schoorvoetend in het licht getreden en liet thans ten volle waarnemen, welke zonderlinge tegenstrijdigheid er bestond tusschen haren nederigen toon en de prachtige kleedij, welke hare jeugdige en zeldzame schoonheid zoo heerlijk uitkomen deed.

‘Welke hulp?’ vroeg Ernst schamper.

‘Gij zoudt mij genoegen doen,’ werd hem schier biddend geantwoord, ‘indien gij van mij eenig geld aanvaarden wildet om in uw levensonderhoud te voorzien, zoolang het u niet gegund is te arbeiden.’

Het rood der gramschap of der schaamte steeg den man naar het aangezicht. Hij kruiste de armen, stelde zich dicht voor de schoone dame, daarbij echter zichtbaar mijdende haar aan te raken, en zag haar vlak in de oogen.

‘Hebt gij in ernst gemeend dat ik in staat wezen zou mij zoover te verlagen?’ vroeg hij met bevende stem.

‘Maar uwe vrouw, uw kind lijdt gebrek, Ernst,’ sprak zij ditmaal met heftigheid. ‘Lieden uit den huize hier hebben mij onderricht, hoe zij u tot zelfs de kleederen, die gij noodig hadt om u tegen de koude te beschutten, hebben zien verkoopen om u een ontoereikend voedsel te kunnen aanschaffen. Uw nood is dus zoo dringend, dat hij alle

[p. 179]

bedenkingen over de hand die u ter redding toegereikt wordt, tot zwijgen brengen moet.’

‘Ik weet dat uwe zedeleer zeer rekkelijk is, mevrouw de gravin,’ beet Ernst haar toe, een spottenden nadruk, die haar deed verkrimpen, op deze betiteling leggende, ‘tot mijne schande weet ik zulks zoo goed, als het u bekend is, hoezeer ik mij thans door uw verachtelijk aanbod beleedigd achten zou, indien het niet van zoo laag kwam, dat het zelfs mijne volslagene maar eerlijke armoede niet bereiken kan.’

‘Wees niet zoo wreed, Ernst, van zelfs het goede gevoel in mij te wraken,’ smeekte de vernederde vrouw. ‘En welke billijke redens gij ook hebben moogt om mij met uwe verwijtingen te overladen, schors thans den toorn, ouder welken ik mij een andermaal buigen zal, om met mij slechts aan de hulp te denken die uw bedroevende toestand zonder verwijl vordert.’

‘Maar met welk recht komt gij hier eene hulp opdringen, die men weigert te aanvaarden?’

‘Is er dan voor mij in u niets meer overgebleven van uwe zuster Machteld, die gij eens zoo innig liefhadt?’ vroeg zij met indringende stem.

‘Niets,’ klonk het koele antwoord. ‘Van het oogenblik dat gij uwe moeder, dat gij mij, uwen broeder, verlaten hebt om den man te volgen, die uwe schande met zijn goud betaalde, hebt gij vrijwillig den voetzuil verbrijzeld, waarop gij in ons hart troondet en in zijne plaats slechts puinen gelaten: vernedering en schaamte over de onteering van een familienaam, tot dan toe met trots gedragen, omdat geene enkele smet ooit op hem gekleefd had. In dit huis hebt gij niets meer te maken, gij hebt het vrijwillig verlaten, om het stille geluk en de liefde, welke gij er genoot, tegen weelde en schande te gaan ruilen; het zal nooit zijne deur meer voor u openen, want onder zijn dak kan wel, zooals gij ziet, de nijpendste armoede, maar nooit de oneer beschutting vinden. Vertrek thans; gij liet ons sedert twee jaren, sinds uwe vlucht, ongemoeid en onbekend met uw lot; ik ben volstrekt niet nieuwsgierig te vernemen in welke hemelstreken gij met uwen graat rondgedoold hebt of wat u wedervaren is, en het is mij onverschillig of hij nog uwe diensten betaalt of die opgezegd heeft. Wat er ook gebeurd zij of nog geschiede, alleen dit moet gij begrijpen: dat Wilgenheim de laatste stad en dit huis de laatste woning wezen moet waar gij u nog vertoonen moogt.’

Dieper en dieper was Machteld het hoofd op de borst gezakt bij deze verpletterende woorden, door haren broeder met eene klem geuit, die hen onverbiddelijk maakte. Ook vond de rampzalige de kracht niet tot spreken; maar Mina, die tot dan toe door een gevoelen van eerbaarheid en uit ontzag voor haren man vreemd aan de woordenwisseling gebleven was, hoe luide de meewarigheid met de schuldige zuster zich ook in haar binnenste had laten hooren, dacht zich thans verplicht tusschen beiden te komen.

‘Niet alzoo, Ernst,’ zegde zij met hare zoete stem. ‘In uwe trotsche strengheid vergeet gij den last, dien uwe stervende moeder u opgedragen heeft.’

‘Zij stierf op dezen dag, in dit uur, niet waar?’ nokte Machteld.

‘En op de plaats, waar gij u thans bevindt,’ vervolgde Ernst.

Huiverend week de misdadige dochter ter zijde.

‘Op dezelfde plaats,’ ging de gestrenge man voort, ‘waar zij u den avond van den nacht uwer ontvluchting nog haren zegen gaf.’

Een gesmoorde kreet ratelde in Machtelds keel, en ditmaal deinsde zij tot in den hoek der kamer.

‘Ernst,’ vermaande Mina andermaal, ‘gij beloofdet plechtig aan uwe ontslapende moeder dat gij uwe berouwhebbende zuster met een vergevend harte ontvangen zoudt.’

‘En heilig hoop ik eens mijn woord te mogen gestand doen,’ wedervoer haar echtgenoot. ‘Maar hetgeen ik nopens de boetvaardige zondares beloofde, verbindt mij niet jegens de vrouw, wier bont en fluweel hier onze fatsoenlijke armoede beleedigen komt, jegens haar, welke onbeschaamd en als brallend op hare oneer zich hier in eene prachtkleedij vertoonen durft, verlagender dan de livrei van den laagsten der lakeiën.’

En verachtend stiet Ernst even met den voet tegen den rand van den pelsmantel zijner zuster, die dichter nog tegen den muur aangedrongen was en haar aangezicht in beide handen verborgen had.

‘Uwe bitterheid stort wanhoop, geene opbeuring in hare ziel,’ bemerkte Mina, en tot de rampzalige gaande legde zij zacht de hand op dezes arm en noemde met zoete stem haren naam.

Verrast zag de aangesprokene op en een dankbare blik straalde uit hare schoone oogen.

‘Machteld,’ herhaalde Mina, ‘uwe moeder heeft tot haren laatsten stond gehoopt dat gij eens rouwmoedig in de ouderlijke woning terugkeeren zoudt. Zij had het eenvoudige, zwarte kleed bewaard, dat gij vóór uw vertrek te huis droegt. Hoe dikwijls heb ik het haar zien kussen en met hare tranen bevochtigen, wijl zij snikte: “Mijne Machteld zal wederkeeren, haar hart is niet verdorven, zij dwaalt slechts.” Trouw hebben ook wij, op haar verzoek, na haar afsterven dit kleed bewaard.’

‘O, ik dank u,’ nokte Machteld.

‘Zie, hier is het; het wacht u,’ vervolgde Mina, eene kas openende, waarin zich niets dan het bedoelde voorwerp meer bevond, en met een stillen, bitteren glimlach voegde zij erbij: ‘Gij ziet dat wij uit nood al onze eigene kleederen hebben moeten verkoopen. Het uwe echter was ons eigendom niet; het was een nagelaten en door de smart uwer moeder geheiligd pand en nooit zullen wij het in andere dan in uwe handen overgeven.’

‘O, wat voel ik mij verachtelijk en laag tegenover u,’ borst Machteld los. ‘Mat heb ik gedaan!... Maar kon ik anders?... Denkt gij, dat ik niet gestreden heb tegen den hartstocht, die mij ten verderf heeft gevoerd, dat ik niet geleden heb onder het vreeselijk schuldbesef van aan dien man alles, tot zelfs mijne zielezaligheid, ten offer te hebben gebracht; maar ik had hem lief met een drift, die aan waanzin grensde; niet voor zijn naam, niet voor zijn fortuin, voor hem zelf en voor hem alleen werd ik misdadig. Nog kan ik mij niet van hem losscheuren, want, o barmhartige God, nog altoos bemin ik hem.’

Thans vertoonde zich Machteld geheel in haar waar karakter: als een meisje vol wilde hartstochtelijkheid, die zoomin ten halve beminnen als niet met alle zielekracht haten kon en wier onstuimige natuur zich geheel vastklonk aan het wezen, waarop de verhitte verbeelding al den glans harer fantazij had uitgestort. Met hijgenden boezem stapte zij woest heen en weder door het vertrek, zenuwachtig rillende door gansch haar lichaam.

‘Maar waarom zijt gij dan eigenlijk in Wilgenheim weergekeerd? Is het dan enkel het verlangen om ons bij te staan dat u herwaarts gevoerd heeft?’ vroeg Mina na eene pooze.

‘Neen,’ antwoordde de rustelooze vrouw, ‘ik vernam eerst na mijne aankomst, dat het ongeluk u had bezocht. Ik ben hier gekomen omdat een geheimzinnige, een onbestemde maar machtige aandrang mij op den eersten verjaardag van het afsterven mijner moeder naar de plaats dreef, waar hare ziel voor een beter vaderland scheidde. Ik heb eerst onlangs door vreemden haren dood vernomen, want al hadt gij mij zulks ook nog waardig gekeurd, was het u toch onmogelijk mij van moeders ziekte en overlijden te onderrichten, daar mijn verblijf u onbekend was. Den Hemel alleen is het bewust of het al dan niet beter geweest is dat ik niet aan hare sterfsponde geknield lag. Alleen dit weet ik, dat haar dood mij het hart vermorzeld heeft en dat, sinds ik dien vernam, mijne ziel onophoudelijk door de verschrikkelijke vraag gemarteld wordt in hoever het hartzeer om mijn wangedrag schuld had in het sterven mijner moeder.’

‘Zij heeft veel om uwentwil geleden, maar haar dood was het gevolg niet van dit verdriet,’ zeide Mina.

‘Goddank! dan kan ik nog hopen,’ riep Machteld uit, en op zachteren, smeekenden toon ging zij na een oogenblik van stilzwijgen voort: ‘Verleen mij thans nog eene gunst vooraleer ik vertrekke.

‘Laat mij uw dochtertje, mijn doopkind, omhelzen.’

‘Neen,’ sprak Ernst, thans weder even koel, maar echter minder hard het woord hervattende, ‘laat der kleine haren gerusten en gelukkigen slaap ongestoord genieten. Indien gij haar moest wekken, zou zij wellicht om eten vragen en wij kunnen er haar voor het oogenblik geen geven.’

‘En toch weigert gij mijne hulp?’ vroeg Machteld smartelijk aangedaan.

‘Indien gij iets op u droegt, dat u toebehoorde, zou ik het misschien, in dank aanvaarden,’ wedervoer haar broeder met terugkeerende bitterheid.

‘Laat uwe zuster bij al het pijnlijke, dat haar hier dezen nacht rechtmatig heeft getroffen, ook een enkelen weldadigen indruk medenemen: de hand, die slaat, moet ook kunnen zalven. Kom, Machteld,’ sprak Mina, deze tot bij het meisje voerende, ‘omhels het kind. Het zal u tot heil zijn.’

In plaats echter van zich dadelijk over de kleine slaapster heen te buigen, bleef Machteld haar met gevouwen handen beweegloos aanstaren. Het aanschouwen van dit bevallige schepseltje met zijne fijnberoosde wangen en welige blonde krulharen, dat met zijne mollige armpjes over de borst gekruist daar als het toonbeeld der reinste onschuld ten toon lag, herinnerde haar levendig aan den tijd van gemoedsreinheid en zielevrede, die ook eens als kind haar deel, als maagd heur geluk en trots geweekt was, en wiens onherroepelijk heenzijn zij op dit oogenblik met verdubbelde wroeging gevoelde. Dan, deze ontroering plots bekampende, boog zij zich langzaam als met eene soort van eerbied over de kleine en drukte een vurigen kus op de blozende wang. In zijnen slaap gestoord door deze aanraking, bewoog het kind zich, woelde even op zijne armoedige maar zindelijke legerstede en opende eindelijk een paar donkere, schitterende oogen, die zich met verwondering op de vreemde dame vestigden. Een schoon gelaat, verhelderd door eenen blik vol liefde en teederheid, mist nooit zijne aantrekkingskracht op het kinderlijk gemoed. De kleine Machteld glimlachte dan ook weldra de rijke mevrouw tegen, richtte zich op en stak hare handjes verlangend naar haar uit. Met een gesmoorden vreugdekreet snelde de geroepene toe, drukte het kind in hare armen en omhelsde het met vervoering. Zij raakte daarbij echter de kleine met den breeden rand van haren rijkopgetooiden, fluweelen hoed onzacht tegen het voorhoofd en met een bitter lippeken trok het kind zich terug. Maar Machteld bracht snel de handen aan hel hoofd en in haren drift om het voorwerp te verwijderen, dat het lieve meisje van haar deed terugschrikken, rukte zij den hoed slechts ten halve losgemaakt van het hoofd en deed door die geweldige beweging de opgebondene haren op hare schouders nedervallen. Als een glinsterende stroom ontrolde zich op het zwarte bont van haren mantel een schat van goudblonde, gestruivelde haren, wier weergalooze schoonheid tot nu toe onder hoed en sluier verborgen gebleven was.

Achteloos schudde en streek Machteld den gouden haartooi achteruit, drukte dan opnieuw de kleine aan den boezem en zoende haar herhaalde malen hartstochtelijk. Toen ook het kind haar vriendelijk de wangen begon te streelen, welden overvloedige tranen in hare oogen op en het meisje zacht nederleggende, zakte zij op de knieën en legde haar hoofd snikkend op den rand der wieg. Zoo vertoonde

[p. 180]

de opdracht in den tempel, naar rembrandt.

[p. 181]

zij eene sprekende, levende afbeelding der boetende Maria Magdalena.

‘Het kind zal haar tot heil zijn, Ernst,’ herhaalde Mina fluisterend.

kerstmorgen, naar r. puttner.

Maar eer nog de toegesprokene iets had kunnen antwoorden, stond Machteld reeds weder gejaagd op en begon met drift en zonderzorg heure haren op te binden.

‘Ik hoop, Mina,’ zegde zij met gebroken stem, ‘dat uw dochtertje harer meter nooit gelijken zal.’

‘Dit was de laatste wensch, dien uw

[p. 182]

met haren zegen over het hoofdje van haar kleinkind uitsprak,’ merkte Ernst aan.

Zenuwachtiger en woester nog verrichtten Machtelds handen hunne taak.

‘Uw beider wensch is echter alleen in zedelijken zin opgevat,’ vervolgde haar broeder, ‘maar ik volledig hem door de hoop uit te drukken, dat ons kind u nooit naar het lichaam gelijken moge; want uw schoon gelaat en vooral die prachtige, gouden haren brachten het verderf over u en over ons huis.’

Een oogenblik zag Machteld haren broeder met eenen zonderlingen blik aan, toen greep zij naar haren hoed, zette dien haastig op, trok haren mantel dicht en verliet met een kort gesmoord vaarwel de kamer. Een stond later viel de huisdeur achter haar toe en bevond zij zich, zooals op het uur harer ontvluchting, alleen in het holle van den nacht in de eenzame straat. Het was zomer toen zij zich heimelijk aan de hoede haars broeders onttrok en de liefde harer moeder versmaadde om zich onder den steun eens vreemden in de begoochelingen van een zinnenzwijmel te gaan werpen. Het groene loover der hoop sierde toen het geboomte, de vogels kweelden hun streelend liefdelied, de stille, zwoele nacht fluisterde de bevrediging toe der onstuimigste hartsverlangens. De wereld, buiten haren nederigen en eentonigen huiskring, scheen haar toen als een tooverpaleis, dat zijne dreven vol onbekend genot voor haar ontsluiten ging. Thans was alles koud en doodsch om haar heen: de kille sneeuw had het bloeiende groen vervangen, slechts hier en daar klonk nog een enkel flauw noodgepiep in het geboomte en de geheimnisvolle stem van den nacht drong verwijtend en dreigend door tot in haar binnenste. Tot in het verste verschiet der wijde wereld kwamen slechts tafereelen vol treurnis en akeligheid voor haren geest opdoemen.

Niet meer als eene levenslustige hinde, wie men de deur harer kooi ontsluit, sprong thans Machteld met lichten, veerkrachtigen tred voorwaarts; met den koortsigen, zwaren stap van het ploegende paard, zwoegde zij door den sneeuw, met opzet de gebaande wegen vermijdende om door den moeilijken gang over de dikke sneeuwlagen hare gespannen zenuwen afleiding te geven. Doelloos strompelde zij voort; de weg, dien zij volgde, leidde niet tot het gasthof, waar zij afgestapt was; ondanks haren opgewonden toestand, wist zij zulks zeer goed, en toch veranderde zij niet van richting. Waar ging zij heen? Het was haar onbekend en onverschillig. Alleen dit scheen zij duidelijk te weten: zij mocht niet naar hare tijdelijke verblijfplaats terug; er moest nog iets volgen. Wat dan? Zij was er volstrekt onkundig van en toch gevoelde zij het zoo duidelijk als zij de gebiedende stem in zich gehoord had, die haar naar Wilgenheim had teruggedreven. Gejaagd onder den druk harer woelige gedachten, spoedde Machteld zich steeds voort, zonder acht te geven op de lieden, die zich reeds hier en daar naar den Kersmis-dienst begonnen te begeven en die de schier vluchtende gedaante met bevreemding natuurden. Uit sommige huizen, waar men nog rond den kersdisch geschaard was, klonken vroolijke en luidruchtige stemmen, waartusschen zich bijwijlen jubelende kinderkreten hooren lieten. Schuw week Machteld dan ter zijde en ijlde haastiger nog vooruit.

Zonder er zelve van bewust te zijn, stond zij eindelijk aan de grens van het steedje. Vóór haar strekte zich de wijde, verlatene vlakte uit. Als om hare bezinning terug te roepen, streek de rampzalige met eene bevende hand over haar voorhoofd en vroeg zich af wat zij hier doen kwam. De plotseling terugkomende herinnering deed haar ontzet achteruit deinzen: naast haar lag het kerkhof, waar hare moeder begraven was. Gehoorzamende aan eene eerste onwillekeurige beweging, wendde Machteld zich om en wilde terugsnellen; maar dan rees de vraag bij haar op of het wel toeval, geene beschikking was, die hare dwalende stappen hierheen geleid had en of de geheimzinnige zucht, die haar naar dat onbekende iets haken deed, niet hier door een gebed op het graf harer moeder bevrediging vinden zou. Schoorvoetend en huiverend trad de schuldige dochter tot de getraliede deur van den doodenakker. Als een enkele reusachtige, marmeren zerk spreidde zich het dikke, blanke sneeuwkleed over al de graven uit, slechts op luttel plaatsen doorgang verleenende aan de onaanzienlijke zerken en kruisen, wier zwarte schaduwen op den door de maan verzilverden grond, allerlei vreemdsoortige en spookachtige gedaanten aannamen.

Vol ontroerenden angst klemde Machteld zich met beide handen vast aan de staven van het hek en legde haar kloppend hoofd tegen het koude ijzer. Zoo prevelde zij met zwoegenden boezem een Onze Vader; maar toen zij bij het Vergeef ons onze schulden eenen smeekenden blik hemelwaarts sloeg, stokte zij. Daarboven meende zij in het bleeke gelaat der maan de verwrongen trekken harer stervende moeder te zien en daarop smart en verwijt te lezen. Met open mond bleef Machteld eene wijl beweegloos omhoog zien. ‘Neen,’ mompelde zij toen, ‘neen, ik kan niet van hem weg. Hij is zoo goed, zoo geheel teederheid voor mij. Neen!’ En vol ongetemden hartstocht trad zij hoofdschuddend achteruit en hernam hare woeste vaart.

Noch de edele fierheid door haren broeder in den nijpendsten nood tentoongespreid, noch het treffendste herdenken aan hare zalige moeder hadden vermogen genoeg gehad op de schuldige vrouw om haar berouw luider te doen spreken dan hare heillooze liefde.

Na zich eenigen tijd werktuigelijk en gansch verslonden in gedachten voortgespoed te hebben, bleef Machteld staan als om de plaats te herkennen, waar zij zich thans bevond. Zij was dicht bij de rivier genaderd en moest nu de brug overgaan om naar het gasthof terug te keeren. De oude brug, over eenige uren nog zoo vol drukte, was nu verlaten en eenzaam. Niets dat naar eenig levend wezen zweemde dan alleen het groote steenen heiligenbeeld op zijn arduinen voetstuk vertoonde er zich op. Met vertraagden tred begaf zich Machteld op de brug en bleef bij de leuning staan. Het water onder haar was door den gesmolten sneeuw reeds hoog gezwollen en voerde op zijne bruischende oppervlakte groote ijsschotsen, die knotsend tegen elkander stieten en schurend of beukend tegen de oevers aangeslagen werden. Weemoedig blikte Machteld op dit zinnebeeld van haar rusteloos leven, op die verleidende rivier, die met hare suisende stem den ongelukkigen vergetelheid voor hunne teleurstellingen en bedrogene hoop, in haren kouden schoot beloofde. Hoeveel verdwaalden, zooals zij, had de wanhoop onder die rollende baren, in de stille diepte een ontijdig graf doen zoeken. Rillend wendde Machteld het hoofd om en thans viel haar oog op het heiligbeeld te midden der brug. Aan dat beeld waren voor haar de zoetste herinneringen harer kinderjaren verbonden. In den geest zag zij eene flinke, opgeruimde vrouw met een dartel, aanvallig klein meisje aan de hand over de brug gaan. Zij zag haar voor het beeld des heiligen stilhouden en het dochtertje optillen. Zij zag hoe het kind zijn teeder handje in de vooruitstekende steenen hand van het beeld lei en hoorde het met een zilverig stemmeken stamelen: ‘Goeden dag, lieve heilige, bid voor kleine Machteld.’ Tranen borsten uit de oogen der verdwaalde vrouw bij dit herdenken, en met onvasten voet stapte zij tot voor het heiligbeeld. Men had dit sinds haar vertrek hooger geplaatst. Was zulks een voorteeken, dat de genade, die hare jeugd omstraalde, thans voor haar onbereikbaar geworden was? Neen,... de speling van het maangeglim scheen als een bemoedigenden lach op de steenen trekken te tooveren en eer zij er van bewust was, had Machteld hare hand op het voetstuk van het beeld gelegd. ‘Goeden dag. lieve heilige, bid voor kleine Machteld,’ klonk het in hare ziel.

Een plotseling gedreun deed haar verschrikken, doch zij liet den voet des beelds niet los, maar drong zich daar sterker als bij een beschermer tegen aan. Uit den toren der oude kerk galmden de blijde tonen der klok, die de vromen naar de middernacht-mis riepen. Met een kloppend hart luisterde Machteld eene wijl naar die helle roepstem, toen stak zij met een treurig hoofdschudden de hand weer onder haren mantel en verwijderde zich werktuigelijk. Niet voor haar klonk die stem. De dolende vrouw was nu zeer vermoeid: zij wilde ter rust en zich aan den wondervollen invloed onttrekken, die haar nog steeds van het huiswaartskeeren terughield. Met gematigden stap begon zij de straten te volgen, die naar haar verblijf voerden en bevond zich weldra op den weg, die ter kerke leidde. Sinds eenigen tijd had Machteld geen enkel mensch meer op haren dwaaltocht gekruist; hier bewogen zich nu meerdere gedaanten, die stil langs de woningen over den zachten sneeuw als schimmen heengleden. Deuren werden behoedzaam geopend en gesloten, door even zwijgende wezens, die langs dezelfde richting in de duisternis verzwonden. Met schuchteren blik trachtte Machteld in elk hunner, die zij nabij kwam, eene kennis te ontdekken.

Eensklaps bleef zij getroffen stilstaan. Die vrouw met dat kind, daar, voor haar, was dat niet Mina en kleine Machteld? - Neen. - Ja, toch, Mina, in het zwarte kleed, dat haar straks nog in de kast getoond werd. Maar dat was niet mogelijk. Hare overprikkelde hersenen schiepen uit eene eenvoudige gelijkenis de beelden dergenen, die zoozeer haar denkvermogen hadden ingenomen. Zij wilde er zich van overtuigen door die onbekenden van nabij te beschouwen. Waarom durfde zij niet nader treden? Waarom was zij zoo aangedaan bij het zicht van die vrouw met dat kind, van die vreemden? Waarom schoof tusschen de tafereelen, die zich dezen nacht in werkelijkheid of in verbeelding voor haar ontrold hadden, steeds de figuur van het kind met geheimzinnige tooverkracht op den voorgrond? Wat wilde zij die vrouw nog volgen, die zich met haar dochtertje naar de kerk begaf? Maar toch, daar, in het licht zou zij de volledige zekerheid erlangen dat zij slechts onbekende lieden voorhad.

Machteld bleef dus voortstappen in het spoor dergenen, die zich tegen haar wil aan heure aandacht opdrongen, en trad met hen den tempel binnen. Daar bemerkte zij dat de vrouw en het meisje haar inderdaad geheel vreemd waren. Het was eene eenvoudige burgervrouw in zwaren rouw, eene jonge weduwe wellicht, met een lief dochtertje, haar eenig liefdepand misschien, dat zij niet aan iemands bewaking had kunnen of willen toevertrouwen en daarom liever in het nachtelijk uur met zich medegenomen had.

Met moederlijke bezorgdheid zette de onbekende vrouw hare lievelinge op eenen stoel, fluisterde haar eenige geruststellende woorden in het oor, wees haar op het van licht schitterende altaar en op de groote schilderij, die daarboven prijkte, en begaf zich dan eenige stappen verder ter biecht.

Het kleine meisje vouwde vroom de handjes, sloeg hare glanzende oogjes met blijde verbazing op de menigte vroolijk flikkerende vlammetjes en bezag daarna met lieven, kinderlijken ernst het tafereel, dat achter dien lichtgloed oprees. Het was een meesterstuk van den genialen Rembrandt, zijne Opdracht in den Tempel, eene schepping vol fantazij en kleurenpracht. De aandacht der kleine beschouwster viel echter natuurlijk niet op den reusachtigen tempelbouw, noch op de grootsche figuren, die het tafereel stoffeerden, zij ontwaarde alleen het zoete kindeken Jezus en lachte dit vriendelijk knikkend tegen. Ook Machteld, welke zich schier naast het kleine meisje neergezet had en al dezer bewegingen volgde, zag op naar de haar zoo welbekende schilderij. Zij insgelijks bemerkte nu alleen het liefelijk beeld van liet goddelijk Kindje, dat met zonneglans omtogen, evenals haar doopkind verlangend de armpjes naar haar scheen uit te steken. Het werd Machteld zoo zonderling te moede in dien tempel, waar

[p. 183]

aan de heiligste herinneringen van haren levensloop verbonden waren. Het hart scheen haar in den boezem te zwellen. Zij meende in zwijm te zullen vallen en sloot de oogen. Al de tooneelen harer gelukkige kinderjaren zweefden nu achtereenvolgens voor haren geest. Het kwam haar voor alsof zij nog jong en onschuldig was en alsof al het overige slechts een nare droom geweest was.

Eindelijk opende zij weer de oogen. Verschrikt sprong zij op; want het kind, dat zij als het ware onder hare hoede genomen had, was verdwenen. Angstig schouwde zij rond. Zou zijne moeder het ook teruggehaald hebben? Neen, de vrouw zat nog, als de eenige biechtelinge op dit uur, aan de voeten des priesters neergebogen. Machteld verliet hare plaats en begon in de nabijheid rond te zoeken. Eindelijk ontwaarde zij het meisje. Door het instinkt van nabootsing aangedreven, had de kleine, naar het voorbeeld harer moeder, zich in het ledige vak van den biechtstoel op de knietjes gezet. Machteld ging tot het onnoozele schepseltje en poogde het met vriendelijke woorden te bewegen om haar te volgen en bij haar op moeder te wachten.

‘Neen,’ stamelde de kleine, evenals hare toespreekster lispelende, ‘neen, blijf gij hier.’

‘Hier?’ vroeg Machteld ontroerd meer tot zich zelve dan tot het kind.

Met eene onweerstaanbare vriendelijkheid zag het kleine meisje Machteld met hare schoone, azuren oogen aan.

‘Ja, wacht hier bij mij, schoone mevrouw, tot moeder mij halen komt,’ sprak de kleine andermaal met een wonderzoet, indringend stemmeken en streelde daarbij met hare handjes den zachten pels van den mantel der rijke dame.

Alles scheen rondom Machteld te verzwinden; zij boog zich tot het meisje en zoende dit zacht op het voorhoofd. Daarop hoorde zij een licht gerucht dicht bij haar. Zij voelde als een zucht op haar aangezicht en vernam eene fluisterende stem. De zegen des priesters daalde over de zondares en snikkend zonk zij op de knieën met het kind aan het hart.

Bruisend stroomden met volle akkoorden de orgeltonen door den tempel, als voorspel van den plechtigen dienst, die ging gevierd worden. De kerk, zooeven nog weinig bezet, werd thans langzamerhand door de geloovigen gevuld. Vol ingetogenheid verbeidden allen den verjaringsstond van de geboorte des Verlossers. Daar klonk eindelijk met tragen, statigen galm het indrukwekkendste middernachtsuur. De bellen klingelden; de priesters in glinsterend feestgewaad togen ten altaar; het tabernakel werd geopend en de gouden kelk met het levensbrood straalde in den lichtglans. Vol stille godsvrucht, als zwevend, naderden de meeste vromen tot den heiligen disch. Af en aan vlotten hunne scharen tot de laatste zich aan het lichaam zijns Heeren gespijsd had. Nu wilde de oude herder weer de trappen des altaars beklimmen om het misoffer aan te vangen. Maar nog eene geloovige, die ter heilige Tafel treden wilde, daagde in de verte op. Met de armen over de borst gekruist, het schoone gelaat verhelderd door de zaligste aandoening, den betraanden blik onafgewend gevestigd op het beeld van het goddelijk Kindje, dat haar tot heil was, kwam Machteld zich vol berouw en liefde geheel verzoenen met Dengene, bij wiens geboorte de Engelen zongen:

‘Vrede aan de menschen, die van goeden vuil zijn.’

Toen de boetvaardige vrouw op hare plaats, in den afgelegensten en stilsten hoek van den tempel, teruggekeerd was, poogde zij vruchteloos te bidden, maar de onstelpbare gedachtenvloed, die de woorden op hare prevelende lippen gedurig onderbrak, vormde een voor den Barmhartige welgevalliger gebed dan schoonklinkende maar onwerkdadige bewoordingen.

Verlangend scheen Machteld het einde van den dienst af te wachten, als stond haar nog veel en dringend werk te verrichten, en wanneer de laatste zegenzang aangeheven was, repte zij zich weg met eenen opgetogen maar stemmigen haast, die zonderling en gunstig afstak bij de zenuwachtige gejaagdheid, waarmede zij de kerk binnengetreden was. Met luchtigen voet, veeleer glijdende dan stappende over den geharden sneeuw, doorliep zij verscheidene straten en hield eindelijk voor een aanzienlijk gasthof stil. Nadat men daar op haar schellen geopend had, snelde zij na een korten groet den breeden trap op en trad een schoon slaapvertrek binnen. Altijd met dezelfde vlugheid, als vreesde zij dat het haar aan tijd of aan volharding om een voorgenomen besluit ten uitvoer te brengen ontbreken zou, ontdeed Machteld zich hier van haar prachtig wintergewaad en verving dit door eene eenvoudige kleeding. Dan al de kleederen en kostbaarheden, welke in schilderachtige wanorde door de kamer verspreid lagen, bijeengarende, sloot zij die met al het geld, dat zij bij zich droeg, in haar reiskoffer? Zij verrichtte die bezigheden half schreiend en half lachend, maar met een bestendigen trek van opgewektheid om den mond, welke daar zelfs zweven bleef, toen zij, altoos met gelijke voortvarendheid, een afscheidsbrief schreef naar den man, die voortaan nog slechts in oogenblikken van boetedoening voor hare verbeelding zou staan.

Nadat zij dit alles voor de verzending naar zijne bestemming aanbevolen had, verliet zij het gasthof. De dunne, eenvoudige dracht, die haar nu dekte, was niet toereikend om hare leden tegen de gure nachtlucht te beschutten, maar zij ijlde zoo snel voort, dat de wintervorst haar niet in zijne macht krijgen kon. Voor een der weinige winkelhuizen, waar op dit vroege morgenduur nog altoos of alreeds licht brandde, bleef zij staan en klopte.

Een reeds bejaard man, met een uiterlijk, dat van opgeruimdheid en zelftevredenheid getuigde, liet Machteld binnen, en deze bevond zich thans in het netjes opgeschikte salon van een kapper.

‘Goede Hemel,’ riep de oude man de handen verwonderd te zamen slaande, ‘de dame met het weergalooze schoone haar, die ik gisteren de eer had in het groot hotel te mogen coiffeeren. Reeds zoo vroeg te been, mevrouw, en in....’

‘Zulken vernalatigden opschik,’ vulde Machteld op een gemaakt lossen toon aan, den verbijsterden man glimlachend aanziende.

‘O, vergeef mij, mevrouw,’ stamelde de kapper, ‘zulke vrijpostige opmerking lag niet in mijne bedoeling.’

‘Ik duid ze u niet ten kwade,’ zegde Machteld vriendelijk, de hand op den arm van den ouden man leggende. ‘In uwe veeljarige praktijk hebt gij ruimschoots gelegenheid gehad om de ervaring op te doen dat wij, vrouwen, zeer nukkige wezens zijn.

‘O, mevrouw,’ begon haar tegenspreker weder, eene verontschuldigende en beleefde buiging doende, om deze bewering te logenstraffen.

‘Zoo gij met de hoffelijkheid, die den lieden van uw vak zoo eigen is, niet toegeven wilt dat wij grillig zijn van gemoedsaard, moet gij toch de onbetwistbare daadzaak erkennen, dat wij veranderziek zijn in den smaak van onze kleederdracht en kapsels.’

Ditmaal knikte de man eenigszins toestemmend.

‘En ik kom u deze waarheid andermaal bevestigen door de aankondiging dat ik het bod aanvaard, dat gij mij gisteren gedaan hebt.’

Een verbaasde en ondervragende blik was het eenige antwoord van haren aanhoorder.

‘Bij het coiffeeren hebt gij mij immers gezegd, dat gij willig honderd franken geven wildet om in het bezit van dit haar te komen’ helderde Machteld op, en met bedrevene hand heuren hoofdtooi losmakende, liet zij den schat van goudkleurige haren in golvende vlechten over zich nedervallen.

Met geestdriftige bewondering liet de kapper zijne vingeren schier streelend door de fijne, weelderige haren gaan.

‘Welnu?’ vroeg Machteld, met eene lichte beving in de stem, die niet volkomen strookte met de loszinnige wijze van spreken, door haar aangenomen om beter haar oogwit te bereiken.

‘O, ik houd mijn woord, indien het u ernst is, mevrouw,’ antwoordde de pruikmaker.

‘Volkomen ernst,’ sprak Machteld, zich op eenen stoel zettende, ‘ik wil voortaan korte haren dragen en heb besloten het geld, dat gij mij voor mijnen hoofdtooi geven zult, aan een Kersgeschenk te besteden. Spoed u dus.’

Zonder van zijne verwondering te kunnen bekomen, maar met zichtbaar geluk, ging de oude man thans aan de taak, waartoe hij uitgenoodigd werd, en weldra hing de kostbare schat als een glanzend gouden weefsel op zijnen arm.

Machteld wierp een laatsten oogslag, waarin de vergenoegdheid de overhand op de treurnis behaalde, naar de prachtige natuurgift, die hare lichtzinnige ijdelheid ten kwade aangewend had, maar die zij thans als een onderpand van haar berouw en uit liefde tot hare betrekkingen ten offer bracht.

Na de bedongen som ontvangen te hebben, spoedde zij zich heen.

Geruimen tijd later klopte zij zwaar beladen aan de ouderlijke woning, waar zij nu niet alleen als eene boetvaardige, maar ook als eene weldoende zuster wilde binnenkomen. Zij vond echter de kamer haars broeders ledig, daar deze met Mina en kleine Machteld ter dageraad-mis was. Blijde verrast over dit gelukkige toeval, begon zij met vaardigheid den voorraad uit te pakken, die zij medegebracht had, en weldra knapperde een verwarmend vuur in den haard en wierpen de kleurige kaarsjes van een frisch kersboompje hunne flikkerende lichtjes over eene welvoorziene feesttafel.

Nog een weinig later zat Machteld, in haar eigen zwart kleed, en met het overschot harer schoone gouden haren onder een eenvoudig mutsje bedekt, aan den disch met diepgevoelde vreugde den indruk te verbeiden, die hare aanstalten op hare geliefden maken zouden.

En nog een luttel later lag zij schreiende aan Ernst voeten, omarmde zijne knieën, sprong dan weer op, snelde naar Mina, viel haar met de vervoering der innigste liefde om den hals, en zegde haar met hoeveel geluk zij voortaan haren arbeid deelen zou, hief kleine Machteld omhoog en drukte deze haar tot smachtends toe aan de zwoegende borst; weende, lachte, kloeg, jubelde en stelde zich aan, gelijk alleen eene vrouw zoo vol hartstocht, maar tevens ook zoo vol edel gevoel als zij, zich in zulke omstandigheid gedragen kan.

En toen hare verwanten eindelijk van hunne verbazing eenigszins bekomen waren, en haar konden ondervragen over al hetgeen hun zoo geweldig verraste, viel zij andermaal voor haren broeder neder en verhaalde hem wat zij gedaan had.

‘Vergeef mij thans, Ernst,’ besloot zij weenend, ‘zooals ik van Hierboven vergiffenis verwierf en laat mij den troost te denken, dat gij met eenig gevoelen van erkentelijkheid den bijstand aanvaardt, dien ik u zoo uit de volheid mijns gemoeds brengen kom. Het eenige wat mijn eigendom was, heb ik te gelde gemaakt om u ter hulp te komen tot er betere tijden opdagen. Wat mij eens ten verderve voerde, baart nu heil. Geef mij den zegen terug, Ernst, die onze moeder mij op haar sterfbed onttrekken moest, in naam van Dengene, die aan de schuldige vrouw vele zonden vergaf, omdat zij veel bemind had.’

Daar lag zij aan Ernst borst en voelde zijne tranen op haar voorhoofd leken en aan hare ooren ruischte zijne verstikte stem, welluidender en zielroerender dan hemelharmonij:

‘Ik zegen u in naam van het Kind, dat u tot heil was.’