De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 145]

[Nummer 19]

Onze gravures.

De historieschilder Vander Ouderaa.

de historie-schilder p. vander ouderaa.
(Naar een portret der Antwerpsche Photographie Artistique.)

Eene flinke figuur! Dat gelaat kenmerkt een vast karakter; er ligt wilskracht, verstandelijkheid, overtuiging, gepaard met waardigheid, in te lezen. Wat die man wil, zal hij pogen uit te voeren, geleid door eene grondige, doch altijd eerlijke redeneering. Zóó is inderdaad Vander Ouderaa, de jonge meester, die in en door Antwerpen leeft en op elken stond de getuigenis aflegt dat men geen wijden kring noodig heeft, om de aandacht der kunstwereld tot zich te trekken.

Waar ontlook dat schitterend talent? Andermaal in den burgerstand. Zijne opvoeding stond dus zeker niet in verhouding met de maat van zijne thans zoo ontwikkelde hoedanigheden. Die ontwikkeling is wel degelijk het werk zijner wilskracht. God legde in hem een vonk van liefde voor het schoone en het goede, en die vonk, eenmaal ontdekt en aangewakkerd, wordt nu nog voortdurend, door veredelende studie, tot eene immer helderder vlam aangeblazen.

Vader Vander Ouderaa was een Bergen-op-Zoomenaar, dezes echtgenoote uit Rozendaal herkomstig: twee Noordbrabanders van den echten stempel, die, in Antwerpen gevestigd, door een eerlijken en werkzamen levenswandel zich een goeden naam verwierven - voorwaar! een schoon en kleurrijk blazoen. De vader werd zeer oud; men zag het kloeke manneke, tot over een paar jaren, nog rustig wandelen, schijnbaar onverschillig voor het hem omringende, doch sprak men hem over zijnen ‘Pieter, die het zoo ver bracht in de kunst,’ dan tintelde er een glimp van tevredenheid in het oog des ouden mans.

Pieter zag het levenslicht te Antwerpen, in de Kammestraat, en wel op 13 Januari 1841: een lieveling en tevens een last te meer in den huiskring. Het is ons nooit ter oore gekomen dat hij een wonderkind was en dat hij iets anders deed dan 't geen al de kleine bengels doen. Wonderkinderen ontluiken in het algemeen slechts later, hetzij in de verbeelding van dezen of genen hoveling, en soms wel in de ijdelheid van de kunstenaars zelven, die wanen dat hunne latere grootheid er door verhoogd wordt als men kan doen gelooven, dat zij reeds in de wieg lagen te spartelen met eenen straalkrans om den schedel.

Die onderscheiding gaf onze Pieter zich nooit. Hij was een kind dat, gelijk alle kinderen, speelde en knutselde, dikwijls met tegenzin leerde en ook al eens als een ‘kwaêpits’ te boek stond; doch reeds vroegtijdig was liefde tot het teekenen, of om de kindertaal te bezigen ‘het mannekens maken’ hem eigen. Zijne eerste modellen waren eenige stijve, houterige teekeningen van zijnen Jan-oom, die, met allen eerbied gesproken, wel eens mannen zal gemaakt hebben met vierkante buiken, boonstakige beenen, steenroode wangen, blauwe haren en groene hoeden. Wij lasteren misschien Jan-oom's genie, en wie weet of de goede man er niet fier op gaat in de andere wereld dat hij een man van zoo schitterend talent, als zijn neef geworden is, heeft voortgebracht.

Hoe het zij, laat ons aannemen dat het Jan-oom's kunst was, door den knaap nagebootst, die dezen laatsten den weg naar de koninklijke Akademie opende, en na eenigen tijd wroetens, met de eerste medaille, de hoogste belooning voor de geschaduwde hoofden, 's vaders winkel deed binnenstormen.

Wij zeggen stormen; want op dat oogenblik viel er niet slechts eene greep lauwerblâeren in het vaderlijke huis; maar het was bij al de huisgenooten of er een kolossale lauwerboom ontsproot, die met zijne weelderige takken, muren en zoldering uiteen wrong. Schilder zou hij worden! Schilder, een woord dat in de Antwerpsche gezinnen zoo gemeenzaam klinkt als dat van koopman. Wie weet of vader Vander Ouderaa 's nachts niet droomde dat Rubens en Van Dyck zijn smallen trap op klauterden, om hem geluk te wenschen en hem te zeggen: ‘Uw jongen zal een der onzen zijn.’

Op zijn 20_e jaar bracht Pieter twee goede nummers thuis: hij behaalde de medaille van ie klas in het hooger onderwijs en trok een gelukkig nummer in de loting, hetgeen hem ontsloeg van den last des ransels: die doos van Pandora, welke vele onzer kunstlievende jongelingen gedoemd zijn eenige jaren lang om te dragen.

In 1861 nam hij, onder leiding van den historieschilder De Keyser, bestuurder der koninklijke Akademie, den schilderborstel op en ving aan met zijne eerste denkbeelden op het doek weer te geven, Zijne schilderij, Jephte droomende op de heuvelklingen, werd in de driejaarlijksche tentoonstelling van Brussel door de commissie aanvaard, en wat een groot Te Deum voor hem was - het werd aangekocht. Weet ge wat al gloed, wat al kleur, wat al lente in dat woord ‘gekocht’ voor een jongen schilder besloten ligt? Schooner melodieën dan de klingelende vijffrankstukken bevatten gewis de weelderigste sonaten van Mozart of Beethoven niet.

In 1865 dong onze jonge vriend naar den prijs van Rome. Zijn medestrever erlangde den in prijs, doch Vander Ouderaa's werk kenmerkte zóóveel degelijke verdiensten, dat men voor hem aan het Staatsbestuur een tweeden in prijs vroeg en dezen bekwam. Ook hij dus zou het vaderland der groote Italiaansche meesters bezoeken; doch alvorens naar Italië te reizen, zou hij het land der dadels en palmen zien. In Februari 1865 vertrok hij met jonkheer Albert Cogels - den zoon van den edelmoedigen en geestvollen Vlaming, John Cogels-Osy, die als senator voor het distrikt Antwerpen, in de maand November 1885 stierf - naar Algiers, Tunis, Oran en andere gewesten, en keerde in 1866 langs Spanje in zijn vaderland terug.

De opmerkingsgeest van den jongen laureaat was reeds geducht gescherpt, en velen van ons hebben, jaren later, met genoegen de geestige en sterk gekleurde beschrijvingen gehoord, die hij, over zijne omzwervingen door het rijkgetinte Oosten, in de letterkundige afdeeling van den Katholieken Kring te Antwerpen, voordroeg.

[p. 146]

Eerst in juli 1866 ving hij de reis aan naar het land, dat het Mekka is voor allen, die de kunst vereeren.

Achttien maanden verbleef de jonge kunstenaar in Rome en omstreken; hij vergaarde daar eenen schat van kennis, zonder echter zijn oorspronkelijk karakter prijs te geven. Dat karakter kon den gloed van Italië's kunstzon opvangen, en er zich weldadig in koesteren, doch deze hervormde zijne eigenaardigheid niet: zij versterkte die integendeel. Zijne eerste afzending uit Rome, Lazarus en de rijke Vrek, gaf hiervan getuigenis.

In 1869 keerde Vander Ouderaa naar Antwerpen, in den kring zijner talrijke vrienden, terug. Het hart trok naar het noorden, naar den oorsprong van zijnen vader en zijne moeder. Daar zocht de kunstenaar zijne gade, als wilde hij zijn levensgeluk slechts toevertrouwen aan eene vrouw, die in denzelfden godsdienstigen luchtkring geademd had als zijne ouders. Negenentwintig jaar oud, rijk in hoop en begoocheling, doch juist niet rijk in de beurs, betrouwend op wilskracht en talent, huwde Vander Ouderaa zijn nichtje, Mejuffer Vander Ouderaa, van Bergen-op-Zoom, en die keus was zeker een ander goed nummer, dat de jonge man uit 's levens loterij trok.

Lief en leed deelde de jonge vrouw met den kunstenaar; levend in zijne kunst en in de liefde haars echtgenoots, heeft zij zijne loopbaan meer dan eens vereffend en de donkere dagen, die altijd verschijnen, met haren oogenglans en een hartelijk woord verlicht, zooals alleen eene vrouw doen kan.

Vander Ouderaa is een Vlaming van den besten stempel en van dat oogenblik staat het vast, dat hij met hart en ziel aan Antwerpen verkleefd is. Bij voorkeur kiest hij zijne tafereelen uit de geschiedenis zijner geboortestad, en die geschiedenis wekt immer nieuwe belangstelling op. De eerste groote schilderij, waarmee Vander Ouderaa optrad, was getiteld: Uitroeping van Philips van Artevelde tot Ruwaart van Vlaanderen, een stuk dat in het Museum plaats vond, doch later vervangen werd door de Mondzoen, een der karaktervolle scheppingen van den jongen meester, waarvoor men hem tevens de groote gouden medaille van Staatswege toekende.

Later volgde de Vrouw van Egmond voor het magistraat van Antwerpen, in ons oog eene zijner meest ingrijpende tafereelen, dat zich tegenwoordig in een voornaam kunstkabinet te Parijs bevindt. Verder de Uitdeeling der Rozen, Vóór de opening der Jaarmarkt, dat naar Engeland overging, en de Ontvangst van Karel V inden hof van den Ouden Voetboog, welk keurig stuk in eene Antwerpsche verzameling werd opgenomen.

Een meesterlijk werk als opvatting, samenstelling en uitvoering is de schilderij Op weg naar den brandstapel, waarvan een Nederlandsch kunstliefhebber de gelukkige eigenaar is. Van dit werk maakte de schilder eene reproductie op groote schaal voor Londen. In 1880 deed dit tafereel hem te Brussel de Leopoldsorde verleenen en de gouden medaille op de Tentoonstelling te Amsterdam. De schilderij Eerherstelling van Van Breuseghem viel aan de stad Dendermonde ten deel, terwijl de laatste Schuilplaats, eene heerlijke bladzijde uit de dagen der Spaansche Furie, in de tentoonstelling van 1885 door het Belgisch Staatsbestuur werd aangekocht.

Nu wij deze regelen schrijven, borstelt de kunstenaar aan eene overgroote schilderij, Anna van Oostenrijk te Antwerpen, een werk, waarin hij als kolorist zijn vroeger palet overtreft.

Wij zouden hier een aantal andere schilderijen, sommige van minderen omvang dan de bovengenoemde, kunnen aanhalen, zooals het laatste Pand, het Bruiloftsgeschenk, de Venitiaansche Fruitverkooper, een Florentijnsch Bloemenmeisje, Passionnate, de Drukproeflezers in de Plantyn-drukkerij enz. en een overgroot getal portretten, die om hunne degelijkheid eene hooge en blijvende kunstwaarde bezitten. Weinig schilders werken zoo ieverig, zoo gewetensvol als deze meester.

Vander Ouderaa bezit soliede kennissen in zijn vak, een helder en gezond oordeel. Hij is geen overvlieger, dat is niet een van die, welke met een enkelen sprong op een voetstuk gesprongen is; stap voor stap, vast en zeker gaat hij vooruit en daarvan geeft hij blijk bij elk gewrocht dat hij in het publiek brengt. Hij is een van die van wien men niet zeggen zal met den dichter: ‘De bloem te ras gekweekt moet spoedig ook vergaan.’ Integendeel, de hoedanigheden ontwikkelen zich derwijze, dat zij een langen levensbloei voorspellen.

Dr. Aug. Snieders.

Eene rechterlijke eerherstelling in de XVI_e eeuw.

De levensbeschrijving van onzen zoo hoog gewaardeerden als populairen Antwerpschen meester P. Vander Ouderaa kon voorzeker aan geene bevoegdere pen toevertrouwd worden dan aan die van onzen eersten novellist, welke daarenboven een der oudste en beste vrienden van den gevierden schilder is. Al de hoedanigheden des talents van P. Vander Ouderaa zijn in deze biographie door den geschatten kunstkritieker zoo kernachtig en juist beschreven, dat ons de taak bespaard wordt hier nog de hooge waarde te bespreken van het indrukwekkende tafereel uit de veelbewogene Antwerpsche geschiedenis, waarvan wij in dit nummer zulke schoone gravure mededeelen. Er blijft ons dus slechts de geringe moeite het historiek in herinnering te brengen van deze merkwaardige schilderij.

*_**

De rijke Antwerpsche koopman Jan van Breuseghem werd in het jaar 1593 van verstandhouding met de oproerlingen aangeklaagd, gevangengezet en gefolterd. Toen eindelijk zijne onschuld aan den dag kwam, vergenoegde het magistraat zich niet met den gebroken grijsaard weder in zijne burgerrechten te herstellen, maar begaf zich in corpore voor de gevangenis om hem plechtig vergiffenis te vragen en hem daarna tot eeregeleide tot aan zijne woning te verstrekken. Met waskaarsen in de hand, het zinnebeeld van de waarheid en het licht, ontvingen de raadsheeren den vrijgelatene, wiens zoon en dochter hem uithoofde zijner zwakheid ondersteunen moesten, in de nauwe straat voor het ‘Steen,’ en zijn rechter treedt voor hem met de vraag welke vergoeding hij voor het onverdiend geleden onrecht begeert. Met edele waardigheid antwoordt de grijsaard: ‘Ik ben rijk; men heeft mij onherstelbaar mijne gezondheid en mijne rust geroofd: nu vorder ik geene andere voldoening dan dat de folterwerktuigen waarmede men mij gepijnigd heeft, ter eeuwige gedachtenis in mijnen kerker vastgeketend worden.’ En zoo geschiedde het. Eerst in het jaar 1794 werden de foltertuigen door de Franschen weggenomen.

St. Niklaas.

Na het drama, het blijspel: zoo gebeurt het in de tooneelwereld en zoo moet het ook geschieden in de wereld der gravures, waar afwisseling eene eerste vereischte is. Overigens, het gansche leven beantwoordt doorgaans aan de spreekwijze: Na lijden, verblijden. Achter het ingrijpende tafereel der Rechterlijke Eerherstelling laten wij het luimige tooneel van den schilder Karl Kronberger volgen. Vierden wij niet deze week met onze kleinen het langverbeide feest van den goeden St. Niklaas en is deze gravure voor de meesten onzer geene herinnering aan het kinderlijke genoegen, dat wij in kinderlijke verrassing en pret gesmaakt hebben? Misschien hebben vele onzer lezers in het huishoudelijke lustspel van den St. Niklaasdag wel eene rol vervuld in den aard van degene, waarmede de langgebaarde en vreemdtoegetakelde bisschop onzer plaat zijne landelijke familie veraangenaamt. Het St. Niklaasfeest wordt immers niet alleen in elken huiskring, maar in iedere landstreek nagenoeg op gelijke wijze gevierd? Bij zijn werk heeft de Duitsche schilder ongetwijfeld de voorstelling van een tooneel uit de Weihnachtszeit op het oog gehad.

Welk een nauw verband er bestaat tusschen het St. Niklaasfeest en den gelief koosden Weihnachtsabend onzer Germaansche naburen (het Christmas-feast der Engelschen wordt ongeveer met dezelfde ceremoniën gevierd) kan uit het volgende blijken:

In Zwaben komt St. Niklaas als Peltzmärte, in een ander gedeelte van Oostenrijk als Wauman onder de kleinen schrik verspreiden of lekkernijen rondstrooien, al naar gelang zij zich meer of minder goed gedragen hebben. Elders wederom komt de geheimzinnige kindervriend, volgens algemeen gerucht op eenen schimmel gezeten, het Duitsche volkje bezoeken; de kleinen zorgen dan, dat zij des avonds voor het naar bed gaan, hunne schoenen met haver voor het paard vullen; in Amerika hangen de kinderen in gespannen verwachting hunne kousen aan den haard.

De geschiedenis komt dus, zooals wij even zegden, overal vrijwel op hetzelfde neer. Het St. Niklaasfeest is kortom in alle kristene landen een vermaak dat de groote menschen zich zelven in en door hunne kinderen verschaffen.

Een lief kopje.

Dit bevallige tafereeltje leert onzen genreschilders nogmaals dat het welgelukken van hunne scheppingen minder afhangt van het nieuwe en belangwekkende hunner onderwerpen dan van het nieuwe en belangwekkende der behandeling. Een kinderhoofdje is voorzeker een zeer alledaagsch onderwerp, maar hoe verrassend, hoe keurig en dichterlijk schoon, hoe fijngevoeld is hier de uitvoering. Kan men zich wel een liever kinderhoofdje droomen, dan dit aanminnige knapelijn met zijnen weelderigen goudblonden haartooi, die het ronde mollige aangezichtje omlijst, zijn levenslustig en zachtschitterend oogenpaar, zijn frisch koraalrood mondje, waartusschen een parelsnoer van hagelwitte tandjes uitschittert, als de dauwdruppels in den kelk eener ontluikende roos? Wat minder levensweelde in die stralende kijkers, wat meer kinderlijken ernst om dit lachende mondje en gij hebt een volmaakt engelenhoofdje. In de nauwe verwantschap tusschen stoffelijke en ideale schoonheid, in dit kinderkopje uitgedrukt, ligt dan ook grootendeels het geheim van zijne wonderbare lieftalligheid. Een kunstwerk, van welken aard het ook zij, moet steeds den stempel dragen van onderscheiding, van het hoogere om 's menschen gemoed te streelen. Wie dit zelfs bij het gewoonste onderwerp in de uitvoering leggen kan, maakt vaak, zooals hier de schilder Ludwig, op een onbeduidend plan een meesterstuk.