De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 2

[p. 89]

[Nummer 12]

Onze gravures.

Een pelgrimstocht van graaf Eberhard van Wurtemberg naar het Heilig Land. (1468.)

een pelgrimstocht van graaf eberhard van wurtemberg naar het heilig land, naar gegenbauer.

Nog lang nadat de kruistochten reeds tot de geschiedenis behoorden, waren pelgrimsreizen naar het Heilig Land zeer algemeen en werden voor een hoogst verdienstelijk, godvruchtig werk gehouden.

Zoo ondernam graaf Eberhard van Wurtemberg in 1468 een pelgrimstocht naar Palestina ter uitboeting van de zonden zijner jeugd. Den 10^en Mei van dat jaar legde deze graaf in het Kartuizerklooster Güterstein, op het graf zijns vaders en zijner broeders, voor het hoogaltaar geknield, de gelofte tot den pelgrimstocht af en ontving met zijn reisgezelschap, dat uit vier en twintig edellieden, twee kapelaans, zijn lijfarts, een barbier, twee kamerdienaars, een zijdewever, drie trompetters, twee koks en twee schutters bestond, uit de hand van den prelaat Johann von Herrenalb den plechtigen reiszegen. Nog denzelfden dag ondernamen zij den tocht; in den morgen van den 8^en Juli hielden zij hun intocht in Jeruzalem, en den 2^en November keerde de graaf behouden en wel in het klooster te Güterstein terug, waar hij God plechtig voor Zijne heilige bescherming dankte. Gedurende den heelen pelgrimstocht had de graaf zijn baard laten groeien, waarom hij sedert graaf Eberhard met den Baard genoemd werd, en in zijn wapen nam hij een palmboom op met de spreuk, Attempto, ik waag

[p. 90]

het. Zijne onderdanen hadden alle reden zich over de gelukkige terugkomst van hun vorst te verheugen; want de pelgrimstocht had op hem een diepen indruk gemaakt; aan het graf des Zaligmakers had hij de afdwalingen zijner jeugd beweend, en van dat oogenblik begon hij als het ware een nieuw leven en werd een voortreffelijk vorst, wiens nagedachtenis nog heden in gezegend aandenken is.

De schilderij van Gegenbauer, waarnaar onze gravure vervaardigd is, stelt het oogenblik voor, waarop de graaf met zijn gevolg het eerst de muren van Jeruzalem voor zich ziet opdoemen en eerbiedig de handen vouwt bij de beschouwing der heilige stad, waar eenmaal de Godmensch zich voor ons heil ten offer gaf.

Olifanten in het woud.

Er is misschien geen schepsel in de dierenwereld, waarvan iedereen zooveel weet mede te deelen, als de olifant. Het zij evenwel opgemerkt dat er onder dat alles, om geene scherpere uitdrukking te gebruiken, veel overdrijving schuilt, vooral betreffende het leven dezer dieren in het wild. De olifanten, zoowel de Afrikaansche als de Indische, leven in kudden bij elkander van tien tot vijfhonderd, ja soms treft men kudden aan van achthonderd stuks. Raakt een dezer dieren door een of andere omstandigheid van de familie verwijderd, dan is hij verplicht een eenzaam leven te leiden, want hoewel zijn gezellige aard er hem toe aandrijft zich bij een anderen troep aan te sluiten, gelukt hem zulks nooit. Vreemdelingen worden in geen olifantenbond geduld en de eenzame zwerveling blijft, zoolang het hem niet gelukt zijne eigene familie terug te vinden, onbarmhartig uit de samenleving verdrongen.

Nu gebeurt het zelden dat het afgedwaalde dier de zijnen terugvindt; want de kudden leggen soms dagreizen van 200 mijlen af, en ook al gold het niet zulke groote afstanden, in eene wildernis vindt men niet gemakkelijk wat men zoekt of men moet een romanheld wezen. Die zijn in dit opzicht gewoonlijk bijzonder gelukkig.

Iedere olifantenfamilie staat onder het eenhoofdig bestuur; zij heeft een aanvoerder, een leider, dien men den koning van den troep zou kunnen noemen. Dat koningschap is alles behalve benijdenswaardig, wijl het heel wat moeite en zorgen meebrengt, die niet op de schouders van ministers geladen kunnen worden en den drager dezer waardigheid niet zelden in gevaar brengen. Die monarch heeft voor de veiligheid zijner onderdanen te waken en zich persoonlijk bij de keuze van eene weide of een kamp van de meerdere of mindere veiligheid dier plaats te vergewissen. Hij leidt een leven van voortdurende zorg en waakzaamheid, maar verheugt zich dan ook in het volle vertrouwen zijner onderhoorigen, die hem met blinde gehoorzaamheid volgen, zij het ook dat de weg door hem aangewezen ten verderve voert.

Majoor Skenner, die eens bij volle maan een nacht in een boom doorbracht nabij de plek, waar olifanten der wildernis gewoonlijk kwamen drinken, heeft zich met eigen oogen van het beleid kunnen overtuigen, dat zulk een olifantenkoning aan den dag legt.

‘Eindelijk,’ zoo schrijft hij, ‘kwam ongeveer driehonderd passen van het water verwijderd een groote olifant uit het geboomte te voorschijn. Behoedzaam schreed hij voorwaarts en stond toen stil om te luisteren, waarbij hij zjne groote ooren vooruitstak om het minste geluid op te vangen. Wederom ging hij eenige schreden voorwaarts, stond weer stil, en herhaalde deze beweging tot hij zóó dicht bij het water gekomen was, dat zijne reuzengedaante zich in het effen vlak afspiegelde. Het dier dacht er evenwel niet aan om zijnen dorst te lesschen en ging, na weer een paar minuten geluisterd te hebben, even behoedzaam terug als hij gekomen was. Eenige minuten verliepen en daar keerde hij terug met vijf andere olifanten, die als wachters bij den vijver werden gesteld. Nu ging hij nogmaals naar het geboomte terug en toen hij voor de derde maal omkeerde, volgde hem eene kudde van ruim tachtig olifanten, stil en bedaard als hun voorganger. Deze begon opnieuw alles te onderzoeken en toen hij nergens eenig gevaar bespeurde, gaf hij het teeken “voorwaarts,” waarop allen zich in het water stortten om zich te verfrisschen.

Van schuwheid of angst was geene sprake; men kon het de dieren aanzien dat zij zich vrij en veilig gevoelden in het volle vertrouwen op hun aanvoerder.’

Eene kudde olifanten baant zich gemakkelijk een weg door zoogenaamde ondoordringbare wouden. Het struikgewas wordt onder de voeten van den voorlooper verpletterd, dikke boomtakken knakt hij met zijn snuit, en nu en dan worden, waar dit noodig blijkt, boomen ontworteld of gebroken; reuzenkracht is den olifant eigen.

Hun lievelingskost bestaat uit jonge boomtakjes, ofschoon zij zich ook met minder malsche, ter dikte van eene vuist weten te behelpen. Gras eten zij zelden, maar gebeurt dit ook eene enkele maal, dan rukken zij het bij bossen met wortel en al uit den grond. Alvorens zulk een hapje evenwel naar binnen te spelen, slaan zij het eerst eenige malen tegen een boom om het behoorlijk van zand en dergelijke minder gewenschte bestanddeelen te zuiveren. Algemeen wordt aangenomen dat de olifant in de wildernis een ouderdom van omstreeks 150 jaren kan bereiken. Men veronderstelt dit; ofschoon die, welke tot dusverre in gevangen staat geleefd hebben en wier leeftijd dus bepaald kon worden - een olifant is op 16- à 18jarigen leeftijd volwassen - het nimmer tot zulk een benijdenswaardigen leeftijd vermochten te brengen. Vreedzaam leeft het dier in de wildernis voort. Wel verhaalt men dikwijls van gevechten tusschen deze dieren en leeuwen of tijgers, maar deze vechtpartijen bestaan alleen in de verbeelding der gemoedelijke vertellers. De mededeelingen van beroemde reizigers stemmen hierin overeen, dat een leeuw, een tijger of welk verscheurend dier ook, nimmer een olifant aanvalt en deze gaat op zijne beurt bedaard voor de overige bewoners van de wildernis uit den weg. Eene schillderij dus, waarvan een gevecht tusschen den olifant en den leeuw bij voorbeeld het onderwerp is, geeft ons eene belangwekkende voorstelling van eene fraaie leugen.

Wereldtentoonstelling van Antwerpen. - De Oostenrijksche afdeeling. - Frankrijk en zijne kolonien. - Het papiermachien van De Naever.

Nog slechts luttel dagen scheiden ons van de sluiting der Wereldtentoonstelling en wie nog eenen laatsten bewonderenden oogslag werpen wil op al het schoone van heinde en ver binnen Antwerpens' wallen te zamen gebracht, moet zich haasten; want weldra zullen al die nijverheidsschatten aan hunne inzenders naar alle oorden der aarde teruggezonden worden, zonder dat het ons denkelijk nog zal gegeven zijn, die in zulken prachtigen overvloed op onzen bodem vereenigd te zien. Om zooveel afbeeldingen mogelijk binnen den tijd der Tentoonstelling te geven, hebben wij nogmaals vier teekeningen te gelijk in eenen kader doen vervaardigen: twee uit de Oostenrijksche afdeeling, eene uit de zaal van Algiers, en een gezicht op de machienen-galerij.

De Oostenrijksche afdeeling is ontegensprekelijk eene der puikste van de Tentoonstelling. De overheerlijke poorten van gesmeed ijzer, twee meesterstukken uit den bloeitijd der kunst van Quinten Massys, die tot de uitstallingen der Oostenrijkers toegang verleenen, geven niet ten onrechte aan de geheele inrichting iets vorstelijks; want nergens is misschien de fijne, edele smaak zoo in het oogspringend vertegenwoordigd. De Oostenrijksche kunstnijverheid heeft wel is waar dit sterk afgeteekend eigenaardig karakter niet, dat wij bij de Russen, Franschen en Italianen waarnemen; maar zij bezit wellicht iets beters, daar zij al de hoedanigheden heeft van de nijverheden der evengenoemde volkeren, zonder hunne gebreken te hebben overgenomen. De Oostenrijksche produkten zijn een samenstel van den gelouterdsten Franschen smaak, veredelde Italiaansche coquetterie en verfijnde Russische soliditeit. Duidelijk is dit vooral op te merken in het rijke salon der vereenigde Weener-fabrikanten, waar de meesterlijkste werken der Oostenrijksche kunst-nijverheid samengebracht zijn. Hier bewondert men de overschoone voortbrengsels der Boheemsche kristalnijverheid, de fijnbewerkte ijzeren luchters, beelden en sieraden van de thans herlevende smeedkunst, de zoo frisch gekleurde en sierlijk gevormde Oostenrijksche porseleinwaren, de keurig afgewerkte en ingelegde Weener-meubelen, die wereldvermaard zijn, en tal andere uitstallingen, welke dit salon tot een echt museum van kunst-nijverheidsprodukten maakt, waar de goede smaak nergens gekrenkt, maar onder alle vormen gehuldigd wordt. In het middenpunt dezer collectieve tentoonstelling prijkt het borstbeeld van Keizer Frans-Jozef onder een troonhemel, die samengesteld is uit de bontste en rijkste zijden en fluweelen stoffen. Vooral in de laatste jaren hebben de prachtweefsels in Oostenrijk als kleurschakeering, teekening en fijnheid eene buitengewone hoogte bereikt. Daarvan geeft vooral getuigenis het smaakvolle, half Oostersche paviljoen van Franz Leitenberger uit Weenen, opgetrokken uit eene keur van weelderige stoffen, die voor de heerlijkste Fransche produkten van denzelfden aard niet moeten onderdoen.

En nogtans wat meesterstukken van weefkunst staan in de Fransche afdeeling niet uitgestald! Wat verscheidenheid, wat overvloed, wat rijkdom van stoffen is daar voorhanden. Maar niet alleen de lijnwaad-, laken- en zijdefabrikatie onzer Zuiderburen, maar al hunne nijverheidstakken zijn op de Antwerpsche Tentoonstelling zoo ruim en prachtig vertegenwoordigd als zij dit misschien ooit op eenige buiten hunne grenzen gehoudene wereldmarkt geweest zijn. En mag onze Tentoonstelling op zulk schitterend welgelukken roemen, dan is die bijval vooral te danken aan de edelmoedige hulp der Fransche natie en aan haren praktischen nijverheidsgeest, die haar het gelukkig denkbeeld ingaf in de eerste haven van het vasteland te gaan toonen, dat zij nog immer het eerste industrieele volk van Europa is. Jammer genoeg dat zij ons als het ware ten overvloede heeft willen overtuigen, door de toezending des monsterkanons van kolonel Bange, dat de Franschen ook nog altoos het oorlogzuchtigste volk van ons werelddeel zijn. Dit moord- en vernielingstuig, zoo geheel misplaatst in den tempel van vrede en noesten vlijt, richt zijn verdelgenden mond als eene spotternij over al de nijverheidsschatten der Tentoonstelling en schijnt hun met brutale verwaandheid toe te roepen:

‘Met een enkel schot uit mijnen metalen romp van 57.000 kilo's breng ik u alle tot gruis!’

Gelukkig voor Europa viert Frankrijk thans zijn chauvinisme bot in de verovering van Overzeesche Koloniën. Sinds zijne nederlaag van 1870 heeft dit land in de koloniale politiek eene vergoeding gezocht voor het verlies van den Elzas en Lotharingen. In het Noorden van Afrika heeft de republiek Tunis aan Algiers gehecht, maar hare uitbreidingszucht bepaalt zich niet tot de kom der Middellandsche zee. Zij heeft hare blikken naar het verre Oosten gericht om ten Zuiden van China een uitgestrekt rijk te scheppen, dat een groot deel des Chineeschen handels ten voordeele van Frankrijk verplaatsen zou. Door zijne jongste veroveringen in Azië is dit land thans Holland als koloniale mogendheid vooruitgestreefd en neemt nu onder dit opzicht de eerste plaats in na Engeland. In het paviljoen van Cambodge, het schoonste en schilderachtigste sieraad van den hot der Tentoonstelling,

[p. 91]

zijn niet minder dan 18 koloniën vertegenwoordigd, wier bevolking met die van Tunis en Algiers op 18,000,000 inwoners berekend wordt. De beide laatstgenoemde bezittingen hebben in het Fransche gedeelte der Tentoonstelling elk hunne bijzondere zaal, wier voornaamste uitstallingen, naast eenige inlandsche nijverheidsvoortbrengsels, uit natuurprodukten bestaat.

In de machienen-galerij heeft Frankrijk insgelijks eene waardige plaats ingenomen, maar heeft daar, niettegenstaande zijne bewonderenswaardige tentoonstellingen, voor het kleine België de vlag te strijken. Het moet de vreemdelingen wezenlijk verrassen hier te bestatigen op welke prachtige metaal-nijverheid ons vaderland bogen mag en welke aanzienlijke fabrieken er bloeien. Een dezer werkhuizen is voorzeker het papierfabriek De Naeyer, van Willebroeck, wiens verbeterde machien ter vervaardiging van papier uit hout en stroo, het groote aantrekkingspunt der werkgalerij is. Geene fabrikatie is dan ook misschien zoo aanschouwelijk in al hare verrichtingen en kan zoo gemakkelijk door den minstingewijde gevolgd en begrepen worden. Op weinige oogenblikken ziet en verstaat men hoe uit de bundels verschillend stroo en hout, in de trofee tentoongesteld, die onderscheidene papiersoorten kunnen voortgebracht worden die men daarnaast bewerkt.

De vodden of lompen, waaruit vroeger uitsluitend het papier werd gemaakt, zijn thans in geene genoegzame hoeveelheid meer voorhanden om in den overgrooten voorraad papier te voorzien, die in onzen tijd verbruikt wordt. De nijverheid moest noodzakelijk andere stoffen zoeken om het ontbrekende aan te vullen. Wij willen hier eenige dier stoften opnoemen.

De Chineezen bedienen zich van de bast der moerbezieboomen; daarenboven ook nog van hennep, bamboebladen, jonge takken van den katoenboom, stroo van tarwe en rijst, en het binnenste vlies van de cocons der zijdewormen. Het papier der Chineezen is zoo fijn en zacht, dat het niet op vilt kan gelegd worden, want bij het losmaken daarvan zou het zeker scheuren; het drogen der met rijstwater stevig gemaakte vellen papier geschiedt daarom op heete platen van gipsmarmer of ook in de open lucht.

Reeds sedert lang heeft men er zich op toegelegd om papier uit stroo te vervaardigen. Het papier van roggestroo is niet zoo buigzaam als dat van tarwestroo, maar zeer vast en uitstekend voor pakpapier geschikt. Het zachtere tarwestroo geeft ook een zachter papier van eene heldergele kleur, dat niet zoo broos is als dat van roggestroo. Volkomen daaraan gelijk, maar eenigszins donkerder gekleurd, is het papier van garststroo, waarvan de bewerking evenwel gemakkelijker is. Het haverstroo levert eene voortreffelijke stof op; het daaruit vervaardigde papier heeft eene fraaie, heldergele kleur en is wel niet zeer sterk, maar toch ook voor pakpapier en zelfs tot schrijven te gebruiken. Het papier uit erwtestroo is geel, vast, breekt niet bij het toevouwen en is zeer dienstig om te pakken. Ook het boonstroo geeft, evenwel slechts met bijvoeging van lompen, een bruinachtig pakpapier, zoo ook het linzestroo, dat een roodgeel, en met bijvoeging van eene gelijke hoeveelheid lompen, tamelijk sterk papier geeft. Het maisstroo eindelijk levert een zeer broos fabrikaat, maar zou toch, indien het in genoegzamen voorraad voorhanden was, een zeer voortreffelijk hulpmiddel kunnen opleveren. Ook uit dennennaalden en afval van leder heeft men papier gemaakt. De bordpapieren bladen, welke door hare duurzame glansrijkheid in de drukkerijen zulke voortreffelijke diensten bewijzen, worden in Engeland uit oud touwwerk vervaardigd.

Zooals men thans op de Tentoonstelling zien kan, vervaardigt men hedendaags papier uit hout, tot zelfs in de fijnste soorten.

Het was in 1861 dat het M. De Naeyer gelukte papierpap van stroo te maken. Men fabrikeerde aanvankelijk te Willebroeck 2000 kilos per dag en tegenwoordig wordt er dagelijks eene hoeveelheid van 30,000 kilos stroo- en houtpap door zes stoomwerktuigen voortgebracht. Die papierpap is echter grootendeels voor den uitvoer bestemd en de fabriek levert die stof aan verschillende lauden van Europa, ja zelf aan Amerika. Nederland, Duitschland, Frankrijk, Zwitserland, Portugal en Italie komen zich hier bevoorraden. Wat al hout, stroo, vezelplanten van allen aard te Willebroeck vermalen worden, gaat veler denkbeeld te boven. De werkzaamheid, welke in deze fabrieken heerscht, waar nagenoeg 1400 mannen en vrouwen arbeid vinden, is inderdaad verbazend en het onbeschrijfelijk gedruisch, geknars, gebons en gehamer, dat er voortdurend ten allen kanten opstijgt, is wezenlijk overweldigend en getuigt welsprekend hoe machtig de menschelijke geest over de stof gebiedt.