De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

Het Landjuweel van Antwerpen in 1561
Door
Henri Claes.
(Slot.)

De 3 Augusti 1561 is inderdaad een heugelijke dag in de Antwerpsche geschiedenis. Onze stad had haar gewaad der groote feestdagen aangetrokken; aan de gevels der huizen vlaggen, wimpels en festoenen; op de openbare plaatsen sierlijke praalbogen in den weelderigen stijl der hergeboorte. In die wonderbare XVIe eeuw hielden onze voorouders er aan bij zulke gelegenheden eene pracht ten toon te spreiden die, om zoo te zeggen, onze gedachtvermogens te boven gaat. Overal heerschte vreugde en leven. Talrijke vreemdelingen doorkruisten onze straten; allen, vreemdeling en inboorling, waren het eens om tusschen dat gewoel en gedrang de beste orde te handhaven.

Om 2 ure 's namiddags kwamen de Gildebroeders der Violiere bijeen, om gezamenlijk naar de Keizerspoort de deelnemende kamers te gemoet te rijden. Zij waren ten getale van 65 op prachtig uitgedoste paarden gezeten, in hunne kostelijke eenskleederen. Deze bestonden in purpere zijden tabbaarden, doorstreept met wit satijn of zilveren laken, witte wambuizen, doorstreept met rood, witte kousen en laarsjes, purpere hoeden met roode, witte en purpere vederen. Aan de Keizerspoort (later Berchemsche poort genaamd en thans verdwenen) werden de vreemde deelnemende kamers plechtig ontvangen. Zij waren 14 in getal en onder het geklank der klaroenen en het gejuich der menigte, deden zij hunne intrede in Antwerpen, om zich langs de Huidevettersstraat, Eiermarkt en Melkmarkt naar de Groote Markt, vóór het stadhuis, te begeven.

De stoet was grootsch en indrukwekkend; nimmer had men soortgelijken in onze Nederlanden gezien. Zonder de Gildebroeders op de wagens, de blazoendragers, schildknapen, lakeien, trompetters, trommelslagers en andere speellieden te voet, beliep het getal rederijkers te paard uit al de steden tot 1393, dat der praalwagens tot 23 en der andere wagens tot 197.

Wij denken het niet zonder belang beurtelings eenige woorden aan de intrede van elke kamer, aan het getal harer leden en dezer kleedij toe te wijden.

Na de uitschrijvende kamer de Violiere kwamen de twee Antwerpsche kamers, die zooals gezegd is niet om prijs te winnen, maar ‘uut goeder minnelyken broederschap’ aan de intrede deel namen.

1.	De Goudbloem van Antwerpen. - De leden dezer kamer waren 48 in getal te paard en droegen roode mantels met groen gevoederd, roode hoeden met witte pluimen, witte wambuizen, kousen en laarsjes. Verder waren in den stoet trompetters, schildknapen en voetknechten in dezelfde kleedij, en een sierlijk allegorische zegewagen.
2.	De Olijftak van Antwerpen. - Er waren 47 leden dezer kamer te paard, gekleed met groene mantels wit gevoederd, groene hoeden met witte vederen, witte wambuizen en kousen. Het getuig der paarden was groen met witte kwispels. Deze kamer had ook eenen praalwagen.
3.	De Vreugde-bloem van Bergen-op-Zoom. - Dit was de eerste der vreemde kamers. Zij telde 54 leden te paard in lichtbruine kleedij, met hoeden met roode en zwarte pluimen, roode wambuizen, zwarte kousen en witte laarsjes. Er waren twee allegorische speelwagens en 12 andere wagens, op welke gildebroeders met toortsen en vuurpannen.
4.	De Peoene van Mechelen. - Van deze kamer waren 326 leden te paard. Hunne kleedij bestond uit roode hoeden met gele vederen, gele wambuizen, kousen, zwarte laarsjes. Benevens zeven speelwagens prachtig opgesierd en allegorische personagiën verbeeldende, waren er nog zestien andere wagens overdekt met rood laken en met blazoenen versierd. De leden reden twee en twee, dragende beurtelings toortsen en peoenbloemen. Met de voetknechten en de gildebroeders op de wagens waren er ten minste 600 personen in dezelfde kleedij.
5.	De Groeiende Boom van Lier. - Deze kamer telde 108 leden te paard, met groen mantels met wit geboord en roode sluiers, groene hoeden met roode en witte pluimen, witte wambuizen en kousen, zwarte laarsjes. Er waren verder twee allegorische speelwagens en 15 andere wagens, overdekt met groene laken, waarop gildebroeders met toortsen en vuurpannen.
6.	De Lisbloem van Mechelen. - Er waren 46 leden te paard, elk met eene lisbloem in de hand. Zij droegen blauwe mantels met

[p. 373]

	wit passement geboord, blauwe hoeden met witte pluimen, roode wambuizen en kousen en zwarte laarsjes. Er waren nog vier wagens met gildebroeders.
7.	De Kauwoerde van Herenthals. - Van deze kamer waren er 51 leden te paard, met bruine mantels en violette sluiers, groene hoeden met witte pluimen, roode wambuizen en kousen en zwarte laarsjes; verder acht wagens met gildebroeders dragende toortsen.
8.	De Goudbloem van Mechelen. - Deze kamer telde 40 leden te paard met groene mantels en roode sluiers, roode hoeden met witte pluimen, witte wambuizen, roode kousen en zwarte laarsjes; eenen allegorischen speelwagen en 16 andere wagens, waarop gildebroeders met toortsen en vuurpannen.
9.	De Leliebloem van Diest. - Er waren 25 leden te paard, in bruine kleedij met roode sluiers, groene hoeden met witte en gele pluimen, roode wambuizen, zwarte kousen en witte laarsjes: verder 8 wagens overdekt met bruin laken.
10.	Het Leliken van den Dale van Leeuwe. - Deze kamer telde 40 leden te paard, dragende bruine mantels, bruine hoeden met witte en roode pluimen, roode wambuizen, gele kousen en zwarte laarsjes; verder zes wagens met gildebroeders en vuurpannen.
11.	De Christus-oogen van Diest. - Van deze kamer waren er 38 leden te paard, dragende elk eene toorts, en gekleed in goudgele mantels met groene sluiers, roode hoeden met witte pluimen, blauwe wambuizen, roode kousen en witte laarsjes; een allegorische speelwagen en 20 overdekte wagens met gildebroeders en vuurpannen.
12.	De Roos van Leuven: - Van deze kamer waren er 40 leden te paard, gekleed in lijfvervige mantels met wit geboord en roode sluiers, zwarte hoeden met roode en witte pluimen, zwarte kousen en wambuizen en witte laarsjes; verder vijf wagens, waarop gildebroeders met toortsen en vuurpannen.
13.	De Vurige Doorn van 's-Hertogenbosch. - Deze kamer telde 125 leden te paard. Zij droegen groene mantels met gouden passement geboord en roode mouwen; roode hoeden met witte pluimen, roode wambuizen en kousen, zwarte laarsjes. Er volgde een zinnebeeldige wagen en andere wagens met gildebroeders.
14.	Het Maria-kransken van Brussel. - Deze kamer deed de laatste hare intrede en besloot op eene schitterende wijze den prachtigen stoet. Ik laat hier de beschrijving volgen, welke de Engelsche zaakgelastigde Richard Glough aan zijnen meester Thomas Gresham over deze intrede maakte en wiens getuigenis, mits hij vreemdeling is, geen wantrouwen kan inboezemen. Na over de andere rhetorijkkamers gesproken te hebben, komt hij aan de intrede van die van Brussel.

‘Maar de bijzonderste van al was Brussel; deze dacht mij een droom te zijn. Ten eerste kwamen zij in met eene ontzaggelijke menigte trompetters, herauten, voetknechten, standaarden wapendragers, en verscheidene soorten van officiers. Na deze volgden 7 praaltooneelen, welke door 150 man werden gedragen, en zoodanig waren opgetooid met jonge kinderen in gouden laken, zilver en satijn van alle kleuren, zoodanig geborduurd en bewerkt en in zoo goeden smaak, dat ik niet weet wat er van te schrijven. Rond elk praaltooneel reden 4 man te paard, met toortsen in de hand en gekleed in lange tabbaarden, op de Poolsche wijze, van karmozijn satijn, geboord en geborduurd met goud en zilver; roode hoeden, opgeschikt als de overige, met witte veders, witte satijnen wambuizen en witte laarsjes, breede gordels van gouden taffetas met zwaarden van gelijke. Achter elk dezer 7 praaltooneelen kwamen 76 wagens allen overdekt met rood laken met wit geboord en rondom behangen met wapenschilden. In 21 dezer wagens zaten zeer fraaie personaadjes, sommige in harnas, andere als nonnen, andere als monnikken, priesters, bisschoppen, kardinalen en alle slach van geestelijke personen met wonderlijke zinspreuken, welke ik niet goed kon vatten, want het was twee ure na middernacht eer zij binnen kwamen, zoodat ik het niet wel kon onderscheiden, zelfs bij het fakkellicht.

‘Achter deze wagens kwamen 360 man te paard allen in karmozijn satijn, geborduurd met goud en zilver, zooals de anderen; daarna hun kapitein met 24 voetknechten, allen in karmozijn satijn, witte laarsjes en wambuizen van gelijke, en eindelijk volgden 25 wagens overdekt met rood en geladen met kisten en bagaadjen. Ik schat dat er 600 ruiters waren, allen in karmozijn satijn en 130 wagens; zoo dat, met degenen die te paard zaten en degenen die in de wagens lagen en de kinderen op de tooneelen, ik denk dat er 1000 personen in zijde gekleed waren, en dat er alles te zamen ten minste 1000 paarden waren.

‘Dit was de vreemdste zaak die ik ooit gezien heb en die ik denk ooit te zien; want de intrede van koning Philips II in Antwerpen met de bekostigingen van al de natiën samen voor den toestel, was niet te vergelijken bij de kosten door de stad Brussel gedaan. Zij zullen met dit al niets meer winnen dan eene zilveren schaal van zes onsen! Ik wilde wel, dat eenige onzer edellieden van Engeland dit hadden gezien (ik meen degenen die zich inbeelden dat de wereld van havermeel gemaakt is); het zou doen gelooven dat er anderen zijn dan wij, en zoo voorzien in de toekomst; want zij die dit kunnen, kunnen meer doen.’

Tot daar het schrijven van Richard Glough. Men staat verstomd bij het lezen van zulke tafereel en; in onze negentiende eeuw kan men zich van zulke pracht en rijkdom voor een letterkundig feest door eene tooneelmaatschappij uitgeschreven, geen denkbeeld vormen.

Als men nagaat dat al dat volk met paarden, rijtuigen en reisgoed gedurende eene maand moest geherbergd worden, kan men beseffen tot welken graad van weelde en voorspoed Antwerpen in de XVIe eeuw geklommen was.

Verschillige der zegewagens en der geschilderde blazoenen, die door elke kamer in den stoet werden gedragen, waren meesterstukken van smaak en vinding en toonen ons den vooruitgang, welke onze voorouders toen in de beeldende kunsten gemaakt hadden.

Terwijl de prachtige stoet de bewondering der toegestroomde menigte verwekte, werd deze door de grappen en aardigheden der zotten of narren van elke kamer in luimige stemming gebracht. Deze personaadjes waren destijds in elke rhetorijkkamer onmisbaar. Waren hunne zotternijen of kwinkslagen altijd geene fijne boerten of geestige zetten, zij bereikten meestal hun doel: de menigte vervroolijken en doen lachen; ze zouden het ook in alle geval staande houden tegen de zedelooze en dubbelzinnige zinspelingen door onze hedendaagsche hansworten op het tooneel uitgekraamd. Een bewijs van het belang dat door de rhetorijkkamers aan de zotten of narren werd gegeven, vinden wij hierin dat tusschen de uitgeschrevene prijzen op het Landjuweel er drie bestemd waren voor ‘het innocentelijcst of onnooselijcst den zot te maken.’

Het was laat in den nacht toen de plechtigheden van den eersten dag een einde namen. Over het huisvesten en voeden van zooveel duizenden mannen en paarden vinden wij geene bijzonderheden in onze geschiedenissen of kronijken, hetgeen ons doet vermoeden dat alles zonder belemmering en in de beste orde is afgeloopen.

Daags daarna, 1 Augusti, is er in tegenwoordigheid der heeren Burgemeester, Schepenen en Raadsleden der stad, en der Prinsen, Hoofdmannen, Dekens en Facteurs der verschillige kamers, door de beëedigde beoordeelaars van den prijskamp overgegaan tot de beurtloting der optredingen.

Den 5 Augusti deden de kamers, met niet minder pracht en luister dan bij hare intrede, haren plechtigen en figuurlijken kerkgang in de kathedrale kerk van O.-L.-Vrouwe van Antwerpen.

Denzelfden dag 's namiddags speelden de Violieren hunnen welkom aan de Brabandsche kamers. Deze bestond in een tooneelstuk, vervaardigd door den facteur der kamer, Willem Van Haecht, en Rhetorica voorstellende, die lang geslapen hebbende en heel verkoud zijnde, nogtans in den schoot van Antverpia is bewaard geworden en in naam der kunst en poëzij gewekt wordt door de Violiere, verbeeld door drie Nymphen, welke de eene in het wit, de andere in het rood en de derde in het violet of purper gekleed waren.

Den 6 Augusti had de zot der Violieren al zijne makkers der andere kamers uitgenoodigd om op het speeltooneel vóór het stadhuis den langsten teug te komen drinken. Daar bedreven zij dan ook vele belachelijke kluchten en aardigheden.

Den 7 Augusti heeft het stadsbestuur al de Prinsen, Hoofdmannen, Dekens, Facteurs en bijzonderste bestuurleden van elke kamer op een kostbaar banket uitgenoodigd, hetwelk door het voordragen van gedichten en het uitvoeren van muziekstukken werd opgeluisterd.

Den volgenden dag begonnen de kamers op hunne beurt hunne ‘spelen van sinne’ te vertoonen ter oplossing der vraag: ‘Dwelck den mensche aldermeest tot conste verwect?’

Het zou ons te verre leiden al deze tooneelspelen te ontleden; wij zullen ons vergenoegen met het antwoord of solutie van elke kamer mede te deelen.

Deze waren als volgt:

De Olijftak van Antwerpen: Den Gheest Gods.

De Goudbloem van Antwerpen: Loflijke fame midts eerlijck gewin.

De Vurige Doorn van 's Hertogenbosch: Den geest Gods der wijsheyt die door de liefde werct.

De Vreugde-bloem van Bergen-op-Zoom: De liefde.

De Lelibloem van Diest: Den loon prijsweerdich.

Het Leliken van den Dale van Leeuwe: 'T is Gods Geest die den mensche tot conste verwect.

De Goudbloem van Vilvoorde: Natuurlijck verstandt door des gheests inspiracie.

De Christus-oogen van Diest. De Liefde.

Het Maria-kransken van Brussel: Den oirboir.

De Peoene van Mechelen: Dbevroedsaem aenmereken van d'excellencie der consten.

De Groeyende Boom van Lier: Hope van gloriën onsterflijck hemels ende aertsch.

De Kauwoerde van Herenthals: Dnatuerlijck ingheven dat tot kennissen strect.

De Roos van Leuven: Lof, eere ende prijs.

De Lisbloem van Mechelen: De Waerheyt.

Deze antwoorden kwamen voor in het slot van elk zinnespel en werden door de verschillige (meestal zinnebeeldige) personagiën, die op het tooneel verschenen, voorbereid.

Benevens deze spelen van zinne, die doorgaans 700 verzen besloegen, had elke kamer nog voor te brengen: een Referein op het blazoen der kamer van viermaal 12 verzen; een Poëtelyk-Punt van viermaal 14 verzen; een Prologe der Esbattementen van 200 verzen; eene Factie of kluchtspel en een Liedeken.

De tooneelstukken en gedichten die hier werden opgevoerd en voorgedragen, zijn de schoonste gedenkteekens der Nederlandsche letterkunde van dien tijd; zij werden, zoowel als die van het Haagspel, waarover wij nog eenige woorden te zeggen hebben, het jaar nadien, 1562, door den koninklijken drukker Willem Silvius, te Antwerpen, in het licht gegeven en vormen eenen vrij zeldzaam geworden bundel, die de meeste waarde bezit, zoowel voor de geschiedenis onzer letterkunde als voor die onzer dierbare moedertaal.

De oefeningen van het Landjuweel duurden schier eene gansche maand en werden door onze bevolking met de grootste belangstelling gevolgd. Alle handelszaken werden verwaarloosd; men dacht aan niets dan feesten en de talrijke vreemde gasten gulhartig te onthalen.

Den 23 Augusti werden de prijzen als volgt toegekend:

De ‘opperprijs van 't schoonste en trium-

[p. 374]

phantste incomen van de groote steden’ aan 't Maria-kransken van Brussel.

De ‘tweede prijs van 't schoonste incomen der minderen steden’ aan den Groeyenden Boom van Lier.

De ‘opperprijs van 't figuerlijckste en dmoralijcst incomen, bediedende hoe dat met wt jonsten zal versamen ende minnelijck scheyden’, aan 't Maria-kransken van Brussel; de tweede prijs aan de Peoene van Mechelen.

De ‘opperprijs van 't schoonste blazoen oft devijse’ aan de Peoene voornoemd; de tweede prijs aan 't Maria-kransken van Brussel.

De opperprijs van den schoonsten kerkgang aan den Groeyenden Boom van Lier; de tweede prijs aan de Vreugde-Bloem van Bergen-op-Zoom.

De opperprijs van 't schoonste vieren aan 't Maria-kransken van Brussel; de tweede prijs aan de Peoene van Mechelen.

een kalme avond, naar ed. schleich.

De opperprijs van ‘'t beste esbattement’ aan den Vurigen Doorn van 's Hertogenbosch; de tweede prijs aan de Lisbloem van Mechelen; de derde aan de Goudbloem van Antwerpen; de vierde aan de Leliebloem van Diest; de vijfde aan de Christus-oogen van Diest; de zesde aan de Roos van Leuven.

De opperprijs van het ‘spel van sinne’ op de vraag: ‘d'welck den mensche aldermeest tot conste verweet’ aan de Roos van Leuven; de tweede prijs aan den Groeyenden Boom van Lier.

De opperprijs van de ‘Prologhe’ in welk gesteld werd ‘Hoe oirboirlijck den menschen

[p. 375]

zijn, cooplieden die rechtveerdelijck handelen’ aan het Leliken van den Dale van Leeuwe; de tweede prijs aan de Peoene van Mechelen.

De eerste prijs van de beste personagie aan de Lisbloem van Mechelen; de tweede prijs aan den Groeyenden Boom van Lier.

De ‘opperprijs van 't poëtijckelijck punt: dwelk elke kamer voor zijn logijs stelden, 's daechs eer zy speelden, waeraf zy den zin en bediedinghe met vier Χ XIIII regelen pronuncierden,’ aan het Leliken van den Dale van Leeuwe; de tweede prijs aan de Roos van Leuven.

bij het graf mijns vaders, naar e. te peerdt.

De opperprijs van ‘'t innocentelijcst of onnooselijcst den sot te maken’ aan de Vreugde-Bloem van Bergen-op-Zoom; de tweede prijs aan het Leliken van den Dale van Leeuwe; de derde prijs aan de Kauwoerde van Herenthals.

Deze prijzen bestonden in zilveren voorwerpen van min of meer gewicht; onder andere woog de opperprijs voor het beste esbattement ‘Landjuweel’ geheeten, welke naam daardoor aan die feesten was gegeven, 42 onsen zilver.

Aldus eindigde dit glansrijk Landjuweel. Men bereidde zich om den volgenden dag, 24 Augusti, de vier Rhetorijkkamers van minderen rang, die aan het Haagspel kwamen deel nemen, plechtig te ontvangen.

Het Haagspel was om zoo te zeggen eene vollediging of sluiting van het Landjuweel. Met zulken wedstrijd werd aan de kamers van

[p. 376]

minderen rang ook de gelegenheid gegeven, zonder overdrevene kosten, hunne verkleefdheid aan de moedertaal, en hunnen vooruitgang op het gebied der dicht- en tooneelkunst te betoonen en tevens menigen schoonen prijs mede te dragen. Onze Rhetorijkkamer ‘de Violiere’ had dan ook, na het groote Landjuweel en om alle kamers van Braband de gelegenheid te geven de feesten bij te wonen, een Haagspel uitgeschreven. Op eene berijmde uitnoodigingskaart, de kamers toegezonden, was eene reeks prijzen, te zamen 90 onsen zilver, uitgeloofd.

Vier kamers hadden den oproep beantwoord en deden den 14 Augusti 1561 hunne plechtige intrede in Antwerpen.

Het waren:

De Jenetten-bloem of de Ongeleerden van Lier.

Het Heibloemken van Turnhout.

De Bloeyende Wijngaert van Berchem bij Antwerpen en

De Koren-bloem van Brussel.

Zij werden door de Violieren aan de Keizerspoort afgehaald, op dezelfde wijze als voor het Landjuweel, en tol op de Groote Markt begeleid onder de toejuichingen der toegestroomde menigte, die de letterkundige vermaken nog niet scheen moede te worden. Hoewel bij de intrede voor het Landjuweel niet te vergelijken, was de intrede voor het Haagspel niettemin prachtig en luisterrijk. De leden der kamers waren ook in kostelijke eenskleederen, vele te paard, en gevolgd van een aantal sierlijke zege- en reiswagens. De Wijngaert van Berchem telde niet minder dan 121 ruiters, eenen allegorischen speelwagen en 22 reiswagens; de Jenettenbloem of de Ongeleerden van Lier hadden het smaakvol gedacht den speelwagen te vervangen door een meisje te paard, verbeeldende de Rhetorica, en rijdende onder een antiek paviljoen dat gedragen werd door vier gildebroeders.

Den 28 Augusti openden de Violieren den wedstrijd met eenen welkom te vertoonen; de volgende dagen speelden de mededingende kamers.

Den 2 September gaven de Violieren in een tooneelspel hunnen vaarwel of ‘adieu’ en werden de prijzen toegewezen.

De vraag op welker solutie het ‘spel van sinne’ moest vertoond worden, was de volgende: ‘Welck handwerck oirboirlijcst is van doene, en eerlijcst nochtans seer cleyn gheacht.’

De antwoorden der kamers waren eenerlei; namelijk: ‘Kerwerck, landwinnighe oft landbouwinghe.’

De prijzen werden als volgt toegekend:

De eerste prijs van het luisterrijkst inkomen van de steden aan de Jenettenbloem van Lier; de tweede prijs van de vrijheden en dorpen aan het Heibloemken van Turnhout.

De prijs van ‘'t schoonste blasoen oft devijse’ aan den Bloeyenden Wijngaert van Berchem.

De prijs van ‘'t verste versoeck’ aan het Korenbloemken van Brussel.

De opperprijs van het beste Esbattement aan de voornoemde kamer; de tweede prijs aan de Jenettenbloem van Lier.

De opperprijs voor de vrijheden en dorpen aan den Bloeyenden Wijngaert van Berchem; de tweede prijs aan het Heibloemken van Turnhout.

De opperprijs van ‘'t spel van sinne’ op de vraag: ‘Welk handwerck oirboirlijcst is?’ aan het Heibloemken, voormeld: de tweede prijs aan 't Korenbloemken van Brussel; de derde prijs aan de Jenettenbloem van Lier.

De prijs van de beste personagiën aan 't Korenbloemken van Brussel.

De prijs van den Prologhe ‘hoe elck behoort gherust te zijn in zijn deel’ aan de Jenettenbloem van Lier.

De opperprijs van 't schoonste vieren aan den Bloeyenden Wijngaert van Berchem: de tweede aan de Jenettenbloem van Lier.

De prijs voor het kluchtspel of de ‘boertelijcste en belachelijcste Factie’ aan de Jenettenbloem voornoemd.

De eerste prijs van het ‘onnooselijcst of innocentelijcst den sot te maken’ aan het Heibloemken van Turnhout; de tweede aan de Jenettenbloem van Lier; de derde aan den Bloeyenden Wijngaert van Berchem.

Met het Haagspel liep het groot vaderlandsch feest door de Violieren ingericht, ten einde. Het had eene gansche maand geduurd, en, volgens de kronijkschrijvers, zoowel aan de stad als aan de rhetorijkkamers fabelachtige sommen gekost.

Het ‘Adieu’ dat tot het sluiten der feestelijkheden door onze Violieren gespeeld werd, was, in plaats van een tot wederziens, een eeuwig vaarwel. Nooit zag men zulke feesten meer in de Nederlanden.

*_**

Wel is waar, bleven onze rhetorijkkamers bestaan en in hunnen schoot werd nog de liefde voor oude zeden en gebruiken, de liefde voor de moedertaal gekweekt; maar de feesten die zij konden geven, waren slechts schimmen van het verleden, gensters die uitdoofden, zonder eenig licht te verspreiden.

Burgeroorlog, beeldstormerij en dwangbestuur kwamen beurtelings onze moederstad, den gloriekrans van rijkdom en kunst, die haar omgeven had, afrukken.

Onze nationale taal, door onze voorouders zoo bemind, ging in Zuid-Nederland bijna langzamerhand verloren. Eeuwen door werden wij door vreemde besturen beheerscht; eeuwen door werd alles aangewend om onzen eigen aard, onze zeden en taal te verbasteren. Het gevoel van eigenwaarde, de liefde voor eigen schoon moet wel diep in het hart van het volk geworteld zijn geweest, om, trots allen tegenspoed, die grondbeginsels van nationaliteit eeuwen door ongeschonden te bewaren.

Bij onze noorderbroeders vond onze moedertaal eene schuilplaats; daar werd zij van den hoogsten stand tot den minderen in eere gehouden en hare beoefenaars, door en voor haar bezield, schiepen meesterstukken die hunnen naam, naast andere vaderlandsche beroemdheden, onsterfelijk hebben gemaakt.

In 1815, toen na den slag van Waterloo, de Nederlanden onder een koninkdom werden vereenigd, scheen ons vaderland nog schoone dagen te zullen beleven; maar een nieuw staatsorkaan brak los, en bracht onze heropkomende moedertaal den gevoeligen slag toe, waartegen zij nog heeft te worstelen.

Meer dan eene halve eeuw is sedert verloopen; door taaien moed en onophoudend strijden hebben wij veel herwonnen. Wij hebben thans volle vertrouwen dat op taalgebied ook, de gelijkheid der twee stammen in België waarheid zal worden. De taal maakt het volk; zonder de moedertaal is de beschaving, de vooruitgang, het bestaan van een volk onmogelijk. Door de moedertaal kunnen wij, in kunst en wetenschap, die hoogte bereiken, welke wij aan onze voorvaderen benijden en die ons door andere volken steeds benijd werd.