Peter de Groote te Zaandam.
Peter de Groote, de hervormer van het Russische staatswezen en burgerlijk leven, werd geboren te Moscou den 9 Juni 1672 en op tienjarigen leeftijd tot den troon geroepen door de adellijke kaste zijns lands, die dacht den jongen czaar tot een gedwee werktuig te kunnen vormen. Een opstand der Strelitzen dwong den jeugdigen monark de kroon met zijnen broeder Ivan en zijne zuster Sophia te deelen. Deze laatste trad nu echter als de wezenlijke en eenige gebiedster op en zond den jongen Peter naar een afgelegen vlek in gezelschap van een aantal loszinnige makkers, met het inzicht om hem ongeschikt te maken voor de regeering. Het verplaatsen uit den hofkring, geheel gehecht aan de oude staatsinstellingen en voorvaderlijke gebruiken, in eene omgeving van jongere en met nieuwe denkbeelden bezielde mannen, de kennismaking met vreemde reizigers en avonturiers uit de westelijke landen, legden in het hart van den krachtdadigen jongeling de kiem van de omwentelingsplannen op zedelijk en stoffelijk gebied, die hij als man in zijn rijk verwezenlijken moest. Zoo bewerkte Sophia door de verbanning haars broeders juist het tegenovergestelde van het beoogde doel, want wel verre van in losbandigheid en laffe verwijfdheid zijn aandeel in de regeering te verbeuren, bracht hij naar het voorbeeld der beschaafde Europeesche staten een welgeordend en gehoorzaam leger tot stand, met wiens hulp hij de teugels van het bewind voor zich alleen bemachtigde en de tuchtelooze en oproerige Strelitzen het hoofd bieden kon. Na zijne zuster in een klooster opgesloten en van zijnen broeder Ivan den afstand ontvangen te hebben van zijne rechten op den troon, ondernam Peter onderscheidene reizen naar het buitenland om de Europeesche beschaving te leeren kennen.
Zoo verbleef de Russische vorst geruimen tijd in het Hollandsche dorp Zaandam, waar hij zich als een eenvoudig handwerksgezel deed opschrijven om zich op de vermaarde timmerwerven dezer plaats in den scheepsbouw te onderrichten. Dit tijdperk uit het leven van den machtigen czaar is ter wille zijner ongewoonheid in de vorstelijke loopbanen en als karakterschetsing van den man, die geene hinderpalen kende of duldde, menigvuldig tot onderwerp gekozen van letter- en kunstgewrochten. Dat hierin de eenvoudige historische waarheid door tal van opsieringen en verdichtsels zich gewoonlijk in een gansch ander kleed voordoet, blijft inmiddels buiten kijf. Men denke slechts aan Meyerbeer's ‘Etoile du Nord’ en andere Fransche tooneelstukken over dit onderwerp, welke litteratuur ongelukkig genoeg voor vele onzer landgenooten het eenige onderricht uitmaakt, dat zij van de wereldgeschiedenis opgedaan hebben. Ook onze gravure op blz. 366 vertoont ons Peter den Groote te Zaandam. De czaar is in zijne schier armoedige woning aan eene houten tafel gezeten en luistert naar de uitleggingen over de zeevaartkunst, die hem op de landkaart, waarschijnlijk door een bevoegd Hollandsch meester in het vak, gegeven worden, wijl de gespannen aandacht op zijn gelaat uitgedrukt en het reeds bijna geheel gevulde aanteekeningsblad vóór hem getuigenis geven, hoeveel belang hij aan de lessen zijns meesters hecht. De werkmanskiel en de bijl van den vorstelijken timmerman, boeken, gereedschappen en een misschien door hem vervaardigd model van een scheepje, stoffeeren verder zeer gepast een tafereel, dat door zijne sobere, eigenaardige, ongezochte en daardoor ware opvatting veler goedkeuring verwerven zal.
Juist toen Peter op zijne eerste buitenlandsche reis afwezig was, verwekten de Strelitzen of Russische janitsaren eenen opstand, die echter spoedig weder onderdrukt werd. Peter, die op het bericht des oproers terstond naar Rusland teruggekeerd was, strafte de opstandelingen vreeselijk. Hij liet terstond na zijne aankomst te Moscou twee duizend Strelitzen ophangen, gelijk later nog vijf duizend onthoofden en was daarbij in eigen persoon medehelper, daar hij alleen honderd koppen afhieuw. Even wreed werd zijne zuster Sophia gestraft, die bij dezen opstand de hoofdrol had gespeeld. Peter liet haar in eenen duisteren kerker opsluiten en voor het eenige venster dier gevangenis werden de aanvoerders der opstandelingen opgehangen, zoodat Sophia tot aan haren dood de rottende overblijfselen der ongelukkigen voor hare oogen had.
Zulke onmenschelijke straffen waren aan het hof van Peter den Groote niet vreemd, waar men bijna dagelijks van terechtstellingen, verminkingen en knoetslagen hoorde, want in de keus der middelen om zijn doel te bereiken was de czaar volstrekt niet kiesch, daar hij van rechtvaardigheid, betamelijkheid en van eene zedelijke regeling der deugden evenmin in zijne jeugd eenig begrip ontvangen had, als hij later tijd gelegenheid en lust kreeg, zich die eigen te maken. Zelfs de terechtstelling van zijnen eigen zoon was hem een middel van beschaving. Deze zoon uit het eerste huwelijk, Alexis, had Peter te vergeefs tot regeeren trachten op te leiden; hij was ruw en ongeschikt gebleven en haatte al de nieuwigheden, die zijn vader ingevoerd had. Peter liet hem voor eene rechtbank dagen en ter dood veroordeelen. De czaar offerde op deze wijze, gelijk de Romeinen van hunnen Brutus roemen, het leven van zijnen zoon aan de grootheid van zijn volk, omdat hij vooruit zag, dat de prins al wat hij geschapen had weder te niet zou laten gaan.
Zoo verstond Peter de Groote de levenstaak, die hij zich opgelegd had: Rusland uit een Aziatisch rijk tot een Europeeschen staat en hoofdmacht herscheppen en het net der Russische staatkunde gelijkelijk over Azië en Europa uitbreiden. De zorg om den overgang van de Aziatisch-Russische zeden tot Europeesche hoffelijkheid en weelde langzamerhand te bewerken, liet Peter over aan zijne tweede gemalin, Catharina, die zich vrij wel had weten te schikken naar de vormen van eenen stand, waarin zij niet geboren was. Hij zelf bleef in zeden en leefwijze dierlijk ruw en was vooral op het einde zijns levens overgegeven aan dronkenschap. Peter versmaadde elk vertoon van pracht en praal. Zijne huiskleeding was van grof linnen; zijne messen en vorken waren slechts van houten stelen voorzien; tien of twaalf jonge lieden, met even zooveel grenadiers, maakten zijne hofhouding uit; livreien waren nergens te zien; de geheele jaarlijksche uitgave voor zijn hof bedroeg nauwelijks zestig duizend roebels.
Czaar Peter gelukte met zijne hervormingsplannen in alles, waar uiterlijke bedoelingen met uitwendige middelen te bereiken zijn, maar leed even als Napoleon overal schipbreuk, waar hij wezenlijke beschaving wilde, omdat er, als men voor de toekomst bouwen wil, eene zedelijke kracht, een vaste grondslag en een onvergankelijk beginsel noodig is.
Peter de Groote stierf in de door hem gestichte stad St. Petersburg in 1725 en werd door zijne gemalin Catharina opgevolgd.
Voltaire, die aanzienlijke geschenken ontvangen had om zijne ‘Geschiedenis van Rusland onder Peter den Groote te schrijven en daarom de wreedheden van den czaar in dit boek verzwegen of bewimpeld had, heeft zijnen held later en elders juister beoordeeld met de woorden: ‘Un homme, moitié héros et moitié tigre.’
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
