De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

[p. 145]

[Nummer 19]

Onze gravures

Geef ons heden ons dagelijksch brood.

‘geef ons heden ons dagelijksch brood,’ naar j. miller.

De kleine Anna is uit de school teruggekeerd en grootmoeder zet haar de smakelijke melkpap voor, die met een paar lekkere boterhammen en een dronk frisch bier beider gansche maaltijd uitmaken zal. Maar hoe eenvoudig dit eetmaal ook wezen moge, toch vouwen grootmoeder en kleindochter met meer dankgevoel de handen dan soms aan een koningsdisch gedaan wordt; want hoe ruimer de tafel dikwijls voorzien is, hoe gemakkelijker het Geef ons heden ons dagelijksch brood meestal vergeten wordt.

Dit plichtverzuim draagt echter ook veeltijds zijne straf in zich; want niets verhoogt zoozeer het genot van de schenking dan het

[p. 146]

gevoel van erkentelijkheid tot den gever. Aanzie slechts het belangwekkende en innemende tweetal bij de tafel. Zie hoe bij de dankbaarheid tot den goeden Vader het genoegen over de lekkere spijze der kleine Anna uit de blauwe kijkers straalt. Zie hoe op het rozemondje, dat de zegening stamelt, als de voorsmaak der geurige schotel te lezen staat. Aanschouw het verrimpelde, maar zoete gelaat der oude vrouw, en zeg of gij naast de innige liefde tot haar kleindochtertje en het vermaak in het genoegen, dat zij haar verschaft, niet duidelijk daarop uitgedrukt ziet, dat ook zij met verhoogden eetlust het sobere maal aantasten zal. Ja, honger is de beste kok, maar ook het dankend Geef ons heden ons dagelijksch brood is eene kruiderij, die den armoedigsten disch tot een smakelijk feestmaal verheft.

De kluizenaar.

In onze eeuw van karakterloosheid en ongeloof haalt menige zoogenaamde sterke geest spotlachend en medelijdend de schouders op voor de levensgeschiedenis of de afbeelding der vromen, die tot boete hunner eigene zonden of die van anderen of uit brandenden dienstijver tot God zich van hunne natuurgenooten afzonderden, om in een rustig oord hunne dagen te slijten en de vrijwillig aangegane belofte van alleen voor hunnen Schepper te leven ongestoord te volbrengen. Of nu die dweepzuchtige geestdrijvers wel zoo onnuttig waren voor de samenleving als zij, die hen aldus gelieven te betitelen doorgaans zijn, wordt door menig levensbericht van kluizenaars gelogenstraft. Immers, meest allen deelden de vruchten van het door hen bewerkte land met de armen, schonken hunne levenservaring aan de ondervindingloozen, hunne wijze lessen aan de onervarenen, hunnen troost aan de lijdenden en herbergden de uitgeputte reizigers en de onschuldig vervolgden in hunne schamele hut. Ook heeft de Kerk menig kluizenaar èn om zijne vroomheid èn om zijne menschlievende deugden tot den rang van heilige verheven. De eremijt, die door den kunstenaar op onze gravure in eene zoo prachtige en schilderachtige natuur voorgesteld wordt, is geen bepaalde geschiedkundige persoon, doch zal den lezer misschien wel eene of andere middeleeuwsche kluizenaarsgeschiedenis in herinnering brengen, zooals hij ons een net afgewerkt verhaaltje te binnen brengt van onzen ouden trouwen vriend Johan Kessels, die voor een vijftal maanden na eene langdurige en slepende ziekte aan zijn gezin en aan de Vlaamsche beweging ontrukt werd, die in hem een harer onbaatzuchtigste, rechtschapenste en onvermoeidste verdedigers verloor.

Als een aandenken van den verdienstelijken Vlaamschen strijder laten wij deze vertelling hier volgen:

De kluizenaar.
Een verhaal uit de Fransche overheersching.

Tijdens de Fransche overheersching bestond op geringen afstand van het dorpje Gierla een strooien hutje dat door vorm en vervalling, van de onkunde of zorgeloosheid zijns bouwers getuigde. Uitermate klein en broos zou men nutteloos gepoogd hebben den onbewusten te overtuigen dat dit een mensch ter woning verstrekte. Als beschaamd over zijne nederigheid, verborg dit hutje zijne lage kruin onder de neergebogene takken van den boom, waarop het met zijne ziekene leden en weelderige gewassen ontschoten aan den voet der wanden hunne tengere ranken, klommen, daalden en omvatteden het hutje met een groen gespikkeld kleed van loof en bloemen, dat het van verre als een lustpriëel deed voorkomen.

Dit zeldzaam hutje was de woning van eenen man, die zich tot een streng en verstorven leven had verplicht om, zoo hij voorgaf, eene grove feil van onbezonnenheid te boeten. Welke deze en ook, wie hij de boeteling was, waren vragen die nimmer bevrediging verkregen. Even geheimzinnig toonde hij zich jegens hen wier handelwijze weetlust verried; want, telkens een oog ondervragend in het zijne blikte boog hij ootmoedig het hoofd of dekte zich het aangezicht met de linnen muts die hij op den schedel droeg. Voor dit echter was deze voorzorg overbodig daar de droevige indruk dien zijne doodsche wezenstrekken wekte, verre van eenig onderzoek aan te moedigen, een nederig stilzwijgen gebood.

Dit zonderling wezen had sedert zijne verschijning schier een ander persoon doen vergeten die tot dan uitsluitelijk het voorwerp van het belang der dorpelingen was geweest; en deze was Wanna, de arme weduwe van den voor haar eigenlijk geschapen Willem. Nu, omtrent vijf jaren geleden, had zij zich aan dien braven jongeling geschonken; de dag van hun huwelijk was voor heel het dorp een dag van ongemeene vreugde geweest, iedereen had zich rijk bedeeld gevoeld in het geluk der echtelingen, en inderdaad wie zou zich niet verheugd hebben in de vereeniging van dit beminnelijk paar dat reeds zoo lang trouwe liefde en onverbrokene eenstemmigheid aan elkaar boeiden. God! wat was hun lot toch zoet! Zorgeloos smaakten zij de gedroomde zaligheid en eeuwig scheen hen die wellust beschoren; maar op eens kwam de bitterste onttoovering dit schoon vooruitzicht verijdelen.

Eer het onweder dat op onze grenzen loeide, ruchtbaar was geworden in de Kempen, hadden de republikeinsche beulen, die het woeste Frankrijk op onzen bodem ter slachting uitzond, deze streek in een uitgestrekt bloedbad herschapen. Heldhaftig betwisteden de landlieden die bloeddorstige gieren de vrije bezitting van hunne dierbare heiden; maar wat vermochten zij tegen hunne tallooze en afgerichte vijanden. Had geen nauwe vereeniging van zeden met vaderlandsliefde hen belet de roekeloosheid van hun stout bestaan te beseffen, wellicht zouden zij zich aan het harde lot van vreemde overheersching onderworpen hebben. Daartoe dwong hen toch, na lang en bloedig worstelen 's vijands overmacht.

Zij die den dood ontkwamen werden als krijgsgevangenen weggevoerd. Van deze was Willem; de ongelukkige had zich door dapperheid tusschen zijne wapenbroeders onderscheiden; hem was dus een wreeder lot beschoren, hij zou het met den dood boeten, dit was stellig, echter kon niemand verzekeren of hij die straf had ondergaan. Hoe folterde die onzekerheid het hart van Wanna, zijne gade, wie zal haren toestand beschrijven. Niet gelijk andere vrouwen betuigt zij hare droefheid met tranen en weeklachten, neen, de overmaat van smart heeft in haar hart en zinnen verstomd, en gansche dagen zit zij spraakloos aan hare bedsponde, onverschillig aan alles wat haar omringt, doof aan de troostende vooruitzichten met welke men haar tracht op te beuren. Evenmin als het doel derzelve ontvingen de voorzeggingen van wederkomst bekrachtiging. Willem die gevankelijk, men wist niet waar, was heen gevoerd, bleef weg en reeds vijf jaren waren sedert die wreede scheiding verloopen.

Vermocht iets de wonde harer ziel door dien harden slag toegebracht, te verzachten, het was de moederlijke teederheid die zij voor het zoontje, waarmede haar huwelijk was gezegend geweest, voeden kon. Niet min duurbaar scheen dit kindeken aan den kluizenaar die bij voorkeur hare woning bezocht en zich geheel aan de opvoeding van het lieve jongsken gewijd had. Ja, zoo onvermoeid, zoo teeder was hij in het behartigen van die taak, dat Wanna, niet wetende wat in deze belangrijke zaak verrichten, meer aandacht dan voorheen kon leenen op de genegenheid waarmede men haar omringde.

Deze, hoe billijk toch, moest iets meer ten doel hebben dan enkele deelneming in haren toestand. Wanna was de perel van het dorp-Zuivere wezenstrekken, tengere gestalte, zedige houding en vooral zoete inborst, in een woord, alles waarmede de inbeelding eene vrouw kan verrijken, bezat zij in hoogen graad. Geen wonder dus, dat menig jongeling poogde iets meer dan enkele vriendschap van haar te verwerven. Hij wien zulks gelukte was Jan, de vroegere boezemvriend van Willem. En zoo ver had hij, ondanks Wanna's afkeer voor een tweede huwelijk, zijne zaak weten te vorderen, dat de geruchten die op beider rekening liepen, gingen verwezenlijktworden. Dit ware eene reeds lang verrichtte zaak geweest zonder de onbegrijpelijke tegenstreving van den kluizenaar.

Den dag op welke deze gewichtige gebeurtenis zou plaats prijpen was verschenen.

Reeds bij zijn aanbreken had het geschut de dorpelingen tot het feest uitgenoodigd, en weldra werd de toeloop zoo algemeen, dat de toegang tot Wanna's huis ongenaakbaar werd. De straten waren met hun kermisgewaad getooid: dichte reien boomkens aan beide zijden, kunstig aangelegde bloemperken midden derzelve, zelf een zegeboog op welken men in dicht en proza den lof der echtelingen lezen kon en boven dit alles vlaggen en wimpels van alle slach en kleur. Meer vermochten de goede landlieden met om hunne genegenheid aan Wanna te betuigen, maar zij was zoo treffend dat een koning haar die hulde had mogen benijden.

Terwijl de mannen op de straat zich over de toebereidselen van het feest onderhielden en de vrouwen over Wanna's sier en opschik gisten, verscheen het jeugdig paar op den dorpel der deur en trad den huize uit om zich ter kerk te begeven. Niet zoodra had het wachtend volk hen bemerkt of het hief met lange toejuichingen aan en drong zich overhoop om hen van nabij te beschouwen. De vreugdeklanken vergingen op de lippen der dorpelingen bij het, voor de omstandigheid, vreemd vertoog dat hunne oogen trof. In plaats van de verheugde bruid, die men dacht te mogen groeten, zag men haar zich aan de uiterste droefheid overgeven. Aan welke oorzaak die toch toeschrijven? Tranen storten op dit oogenblik en tusschen zoo vele toeschouwers die met gapenden mond op eene verklaring wachten, ho! nogthans is Wanna haren toestand niet onbewust, maar de smart verkropt haar den boezem tot barstens toe; zichtbaar is het dat zij pogingen aanwendt om hare tranen te verbergen, maar zwichten moet zij voor den bitteren stroom die hare oogen ontglipt. Haar gang is zoo traag, zoo onzeker dat Jan, die ook geheel onthutst schijnt, haar als een lam dat men ter slachtbank leidt, moet voortsleuren. Zoo treurig voorttredende, heeft men eindelijk de kerk bereikt; het orgel juicht bij de intrede der huwelingen die zich op de treden van het altaar voor 's priesters voeten plaatsen. Achter hen voegen zich hunne magen en vrienden; het overige der kerk bevatte een deel der menigte. Dadelijk begonnen de huwelijksbeden. De priester zich omwendende ontving eerst Jan's trouwverbinding. Dan neigde hij zich tot Wanna en eischte ook haar den eed van getrouwheid af. Zijne vraag bekwam geen antwoord. Ten tweede male vroeg hij of zij Jan tot echtgenoot aannam. Geen toestemmend woord, maar een zucht, de naam van Willem, borst onverstaanbaar van hare lippen. De priester dit als een genoegzaam teeken aanveerdende, bereidde zich tot de voltrekking van het huwelijk. Eensklaps bonst een snijdende schreeuw in de kerk; de aanwezigen zijn in rep en roer, men zoekt den onbeschaamde die aldus de plechtigheid durft storen. Zie, het is hij die door de woeling zich een toegang tot het altaar baant. God het is de kluizenaar! Wat mag hij toch willen? Tot bij Wanna genaderd, werpt hij zich geknield ten gronde, hij reikt haar de armen en roept: ik ben Willem, ik alleen ben uw echt genoot!

Hij, Willem! deze verklaring bracht een ongemeen uitwerksel te weeg. In plaats van het gerucht te vermeerderen verwekte zij op

[p. 147]

eens eene doodsche stilte. Stom en pal bespeurde de daar even nog zoo woelige menigte het tooneel dat, voor het altaar, zich ontwikkelde. Daar ligt Wanna stijf en roerloos in des kluizenaars armen; de priester bidt God om haar behoud en al de omstaanders, behalve Jan die werkeloos blijft, wenden met hetzelfde doel pogingen aan. Doch, vergeefs, Wanna was een lijk.

Weinige dagen na de ontknooping van dit droevig drama wist iedereen te vertellen hoe Willem na eenigen tijd in een onderaardsch kot van het kasteel te Antwerpen te hebben gekwijnd, in plaats van de halsstraf te ondergaan tot welke hij veroordeeld was, met eenige lotgezellen aan boord was geleid van een oorlogschip, bestemd naar Cayenna. Maar pas in volle zee gesteken werd dit schip door de Engelsche kruisers bemachtigd, naar Portsmouth gevoerd en zijne manschappen op den daar liggende pontam geworpen. Onbeschrijflijk rampzalig was de toestand der gevangenen. Nogthans was het die uiterste ellende niet die het hart van Willem griefde; maar de heerschzucht van den vreemde boeten, o, dit maakte zijn lot onlijdelijk. En in dien wanhopigen toestand bracht hij drij volle jaren over; drij jaren hijgen naar wraak en zijne onmacht beseffen! O Willem, laat niet de zucht naar wraak in uw boezem verkoelen; want zij alleen houdt u in uw lijden staande. Haak naar eene gunstige gelegenheid en wordt u deze met uwe vrijheid eens geschonken, gebruik haar dan tot een edeler einde.

En dit gebeurde. Het gelukte Willem zijne boeien te breken, en aan de overzijde van het kanaal op den Franschen bodem te geraken. Zonder een oogenblik vertoeven wendt hij zijne stappen naar de Kempen. Onvermoeid snelt hij voort en voort tot dat hij het spitsvormig torentje van zijn dorp in het oog krijgt. Willem is op het punt om van vermoeiing te bezwijken, zoo zeer heeft die lange reis zijne krachten uitge? put, maar dit gezicht vernieuwt zijn moed. Onstuimig en met luide vreugdekreten werpt hij zich vooruit, zijne gebaren zijn zoo zonderling, hij wenkt dit torentje als wilde hij het uitnooden om hem te gemoet te komen, en zie, de uitzinnige, wacht hij niet dat het zijn wensch beantwoorde. Nog zoo ver is hij er van verwijderd, hem behoeft nog zooveel kracht om het te genaken en zijne ontzenuwde beenen weigeren hem nog verder te voeren, zijn hoofd brandt, zijne borst hijgt, de adem verzengt hem de lippen, hoe daar geraken! Daar bekommert Willem zich niet mede. Geen ruste, ginder verre onder het torentje op Wanna's boezem is ruste, daar is het einde van zijne pijnlijke reis en om dit genot te verhaasten verhaast hij ook zijne schreden Maar daar houdt hij plotseling stil, met het hoofd ten gronde gericht schijnt hij zich te bedenken en dan zijgt hij neer. Hoe akelig is de wanhoop die hij betuigt, heeft zij misschien het besef van zijne onmacht om het dorpje te bereiken ten oorzake?

Luister en peil uit de woorden die in wanorde zijnen mond ontrollen de diepte van zijne smarte:

Hoe! drij jaren, maar ik herinner mij dit niet meer, misschien was het maar een voornemen, dit verplicht mij tot niets, ha, ik heb mij te vroeg bedroefd; maar wacht, zou ik inderdaad uitzinnig genoeg geweest zijn mijne vrijheid tot dien prijze te stellen? ha, daar vertoont zich de bloote waarheid, ik heb drij jaren van mijn leven verpand.

Rampzalige belofte! en het is hier in het zicht van mijn dorpke dat ik er maar aan denke. Ja, God, wanneer ik aan de keten zuchtte heb ik U gesmeekt mij te verlossen. Ik dacht dat eene plechtige belofte mijne beden zou doen verhooren en daarom verplichtte ik mij drij jaren in de eenzaamheid, afgescheiden van alles wat mij dierbaar was over te brengen.

Gij schonkt mij de afgebedene vrijheid, zie ik geniet ze, maar ben gebonden door mijne belofte. Wat zal ik doen? Haar breken. Neen, dit kan ik niet; welaan, ik zal den bitteren kelk tot den bodem ledigen, ik wil, ik zal.

Ten uitvoering van dit besluit bouwde Willem in de nabijheid van Gierla het hutje dat hem gedurende twee jaren ten woon verstrekte. De vreeze van herkend te worden onttrok hem in het eerst een weinig aan de nieuwsgierigheid der dorpelingen; maar weldra uit behoefte genoodzaakt betrekkingen met hen aan te knoopen, bekwam hij de overtuiging dat hij zulks niet te duchten had. En inderdaad, wie zou in dit stram en gebogen wezen dat, daarbij nog een lange baard ontsierde, den voorheen zoo jeugdigen en schoonen Willem herkend hebben.

Niemand, zelfs Wanna vermoedde niet eens dat hij, wiens verlies zij betreurde, zoo dicht op haar waakte. Willem was dood; zij die belang hadden haar dit te doen gelooven hadden het zoo stellig bewezen dat zij niet meer twijfelen kon En hij, de diep betreurde echtgenoot, was ooggetuige van de laffe middelen die men aanwendde om hem zijne gade te onttrekken, hij hoorde haar een tweede huwelijk aangaan en zag hen toebereidselen maken en het was maar op het uiterste punt, wanneer het schier onmogelijk was op het gedane nog terug te komen, dat met haar te doen hopen dat Willem nog leefde hij eene zwakke vrouw tot de verbreking van het aangegane wilde overhalen.

Willem! Willem, ge waant den bitteren kelk tot den bodem te hebben geledigd, maar het bitterst hebt ge nog niet gesmaakt. Kon toch de vloed van bitterheid, die uwe gade heeft gesmoord, ook het leven in u smachten, niet waar! Deze gunst verwierf hij kort nadien. Zijne asch rust te Leipzig: daar onder het vaandel der vijanden van Frankrijk velde hem de dood.

1853.

Johan Kessels.

De fluitspeler.

De fluit, ofschoon het oorspronkelijkste, eenvoudigste en landelijkste aller muziekinstrumenten, is een zeer gelasterd speeltuig. Iedereen kent immers de zoo vaak herhaalde meening, dat het vervelende eener fluit door niets overtroffen wordt dan door het spel van twee fluiten. Dit speeltuig verdient echter in het geheel die slechte faam niet en hij, die de in schijn zoo onbeduidende fluit bespelen kan, glimlacht met de minachting, waarmede zij door onkundigen bejegend wordt, immers hij weet, dat zijn instrument zich zulke zoete en zielvolle tonen ontlokken laat, dat geen ander speeltuig het overtreffen kan, waar het geldt 's menschen hart te roeren. De oorspronkelijke fluit, die slechts bestond uit een hol stokje met gaatjes doorboord, is thans bijna geheel verdrongen door de hedendaagsche tot volmaking gebrachte orkestfluit en wie deze, zooals in het muzikale borduurwerk uit het openingstuk van Rossini's Willem Tell, eens in hare volle waarde schatten kon, zal zich wellicht sterk ergeren over het hooger aangehaalde ongunstige oordeel.

De fluit is daarenboven het instrument der droomerij. Waar een mijmerende of verliefde herder, op een eenzaam plaatsje bij zijne stil weidende kudde neergezeten, door een schilder naar waarheid afgebeeld wordt, daar is ook nimmer de fluit vergeten. De jongeling, op onze gravure voorgesteld, kan dus met recht onder de gevoel volle en dichterlijke mijmeraars gerangschikt worden. Zooals gij ziet, zit hij op den knoestigen tak van eenen afgestorven boomstam stil en eenzaam in de avondschemering. De plaats en het oogenblik zijn zoo geheimvol en plechtig als een droomenlievend hart het maar verlangen kan, om ongestoord zijne gewaarwordingen in zoetluidende of klagende melodieën lucht te geven.