De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

De stamabdij Premonstreit
Sedert de verjaging harer kanoniken.

Wie heeft niet dikwerf hooren gewagen van de Premonstratenser Orde? En toch zijn zeer velen niet of althans weinig bekend met de stamabdij Premonstreit, vooral wat de lotgevallen betreft, welke aan die stichting overkomen zijn, sedert de kloosterlingen in 1790 verjaagd werden. Eene kleine aanteekening daaromtrent zal, hopen wij, niet onwelkom zijn.

Men weet, dat de H. Norbertus, die te Xanten, in het aartsbisdom Keulen, uit Herebertus, graaf van Gennep, en Hadewiges, eene afstammelinge uit het hertogelijk huis van Lotharingen, geboren werd, te Premonstreit de kloostergeloften uitsprak in het jaar 1121. Hij is als aartsbisschop van Maagdenburg den 6en Juni 1134 ten grave gedaald. Naar hem wordt de Orde, welke hij stichtte, de Orde der Norbertijnen genoemd of ook wel de Orde van Premonstreit, naar den naam der plaats, waar de H. Norbertus zich aan God toewijdde en het eerste klooster, de stamabdij zijner Orde, bouwde. Dit Premonstreit (Prémontré) ligt 128 kilometers ten Noord-Oosten van Parijs en 17 kilometers ten Westen van Laon in het departement Aisne.

Het is ons doel niet in breede trekken de geschiedenis van deze orde te schetsen: hoe zij, als het mostaardzaadje van het Evangelie, tot een boom is opgewassen, die zijne takken wijd en zijd over de aarde heeft uitgebreid. Wij stippen alleen aan, dat de Orde, na twee eeuwen onder Gods zegen bestaan te hebben, reeds in 50 provinciën gevestigd was, en 1000 abdijen voor mannen, alsmede 500 voor vrouwen, benevens 300 proostdijen telde; niet alleen door geheel Europa waren de kloosterlingen verspreid, maar zij waren ook den Oceaan overgestoken, om in die verre gewesten het licht des geloofs te ontsteken en te verspreiden. Doch bepalen wij ons tot de abdij van Premonstreit, en wel sedert de ontbinding der kloostersamenleving tot op onze dagen.

In de 18e eeuw brak over de Orde van Premonstreit de storm los. De eigenlijke oorzaak van de vervolging, waaraan zij blootstond, mag veilig gezocht worden in den haat, welke Satan en zijne handlangers bezielt tegen God. De listige kuiperijen der Jansenisten en andere godsdiensthatende lieden, gepaard aan de grondbeginselen van onafhankelijkheid en vrijheid, waren voorzeker machtige hefboomen om veler gemoederen van het zedelijke en godsdienstige af te trekken, en tot het zinnelijke en zedelooze op te voeren, en lieten alzoo den hartstochten den vrijen teugel. Ook de christelijke liefdadigheid verrichtte te veel goed, daartegen moest een hinderpaal gesteld worden. De H. Norbertus beschouwde uitgereikte aalmoezen als gestrooide zaadkorrels, die onder Gods zegen tot een duizendvoudigen oogst opbloeien, en de verbazende menigte van abdijen zijner Orde, welke hierboven gedeeltelijk zijn opgeteld, en in later eeuwen nog in aantal toenamen, getuigt, hoezeer dat gevoelen van den H. Stichter door de uitkomst bevestigd is, en hoe overvloedig Gods zegen de edelmoedige mildheid van Norbertus en zijne zonen vruchtbaar heeft gemaakt.

Ook te Premonstreit beoefende men naar vermogen de Christelijke liefdadigheid.

Bij de stoffelijke aalmoes werd tevens, waar het noodig was, eene geestelijke gevoegd. Menig noodlijdende, wiens geestelijke hulpbehoevendheid veel luider riep dan zijn lichamelijke nooddruft, ontving tegelijk met eene geldelijke ondersteuning ook een woord van opwekking, dat hem terugriep op den goeden weg, waarvan hij reeds lang afgedoold was. Daardoor had het uitreiken van aalmoezen dikwerf bekeeringen ten gevolg.

Deze zegenrijke vruchten wekten de vernielzucht van de machten des kwaads: als de toeloop des volks kon verhinderd worden, zou ook de gelegenheid, om de noodlijdenden tot godvruchtige gevoelens op te wekken, benomen worden. Tegen het einde der vorige eeuw gelukten de aanslagen maar al te wel. Het lot, dat zoo menige godsdienstige instelling overkwam, trof ook de stamabdij.

Reeds waren vele kloosters door het revolutionnaire gespuis, dat zich van alle macht meester had gemaakt, vernield, toen in 1790 ook de bakermat der Norbertijner Orde opgeheven werd in naam der Fransche revolutie.

Eene bende woestelingen, die reeds op vele plaatsen schrik en dood verspreid had, ontweldigde aan de Norbertijnen het rechtmatig bezit hunner abdij.

Reeds lang hadden de omwentelaars alle middelen aangewend om deze kloosterlingen in hun doemenswaardig grondbeginsel te doen deelen; als trouwe zonen van den H. Norbertus, wiens stamhuis zij bewoonden, bleven zij hunnen Schepper onderdanig en mochten aldus⁽¹⁾ met

(1) Hetzelfde geldt van de Norbertijnen van Coussi (Cuissiacum), drie uren van Premonstreit gelegen, toen ook zij hunne abdij moesten verlaten.

[p. 103]

den H. Paulus zeggen: men moet Gode meer, dan menschen, gehoorzaam zijn. Hand. V, 29.

De inpalmers-phalange door zulke taal en gedrag van woede blakend, weigerden zelfs de kostbare bibliotheek, meubelen en noodige levensmiddelen aan de religieuzen. De Norbertijnen spraken die taal en gebruikten ze ook als richtsnoer van hun gedrag, omdat zij én het huis hunner professie hoogschatten én het kloosterleven zeer waardeerden.

Wel verre van afgeschrikt te zijn door die woorden, stelden die talrijke Norbertijnen hun vol vertrouwen op God, zich herinnerend dat Hij, die de leliën des velds kleedt, en de raven voedt, welke noch kelder noch schuren hebben, hen ook niet zou verlaten op den naderenden ballingsweg.

Met beklemd gemoed moesten de Generaal, Joannes Baptista L'Ecuy, en zijne talrijke onderdanen den 2^den November 1790 het stamhuis vaarwel zeggen.

Ofschoon zij niets onbeproefd hadden gelaten, om in het bezit van hun bijna zevenhonderdjarig erf te blijven, waren al hunne pogingen, gelijk zooeven aangestipt is, vruchteloos gebleven.

En geen wonder.

De revolutie wuifde als een vreeselijke rookpluim boven den gloeienden krater van Frankrijks bodem.

Wat kon aan de vernieling ontsnappen?

Onvermogend, om zich tegen dat geweld te verzetten, hebben de kloosterlingen dien heiligschendenden roof ten eeuwigen dagen gebrandmerkt, door een krachtvol protest tegen hunne verdrijving uit Premonstreit in te dienen. Dit was het eenigste, wat hun was overgelaten. De godsdiensthaters, op roof en plundering belust, meenden hun doel bereikt te hebben, toen de Norbertijnen weerloos uitgedreven waren, doch hun buidel werd door deze overweldiging niet gevuld. De geheele huizing met toebehooren werd tot nationaal eigendom verklaard, maar gedurende vier volle jaren bleven de gebouwen geheel onbewoond en doelloos: geen kooper verscheen, om in het bezit van het aangeslagen staatseigendom te treden.

Eerst op den 4^en Nivôse van het jaar III, of op den 24^en December 1794, volgens de Christelijke tijdrekening, werd de abdij met al hare toebehoorten aan den heer Cagnon toegewezen voor de som van 233.497 livres of franken, doch onder voorwaarde, dat hij aldaar eene glasblazerij en eene fabriek van potasch-bereiding zou oprichten. De glasblazerij kwam werkelijk tot stand; of er ook eene fabriek aan toegevoegd werd, hebben de laatste nasporingen te Premonstreit en omstreken niet uitgewezen.

Slechts weinige jaren echter bleef deze kooper in het bezit der kloostergoederen. Vond de man er geen stoffelijk voordeel, of liet zijn geweten hem niet met rust! Wij moeten het antwoord hierop schuldig blijven; zeker is het, dat Cagnon in 1802 het geheele gesticht verkocht aan Deviolaine.

Deze nieuwe eigenaar was den Norbertijnen geenszins vijandig, en stelde zelfs de schoonste vertrekken der oude abdij ter beschikking van den Generaal der Orde. Doch L'Ecuy wilde van dit vriendelijk aanbod geen gebruik maken, en ook onder dezen bezitter werd de glasblazerij in het grootste gedeelte der gebouwen voortgezet. Eerst in 1846 werden de werkzaamheden gestaakt, toen de geheele inrichting was overgegaan in handen van de eigenaars der uitgestrekte en niet verafgelegene glasblazerij te St. Gobain. Waarschijnlijk hadden deze fabrikanten den koop gedaan, om geene verdere mededinging in hunne onmiddellijke nabijheid te ontmoeten.

Dikwerf reeds had men gepoogd de gebouwen weder tot een godvruchtig doel te bestemmen. Eindelijk mocht het aan Monseigneur de Garsignies, bisschop van Laon en Soissons, gelukken van eene gunstige gelegenheid gebruik te maken. Deze kerkvoogd kocht omstreeks 1854 de huizing met het doel, om er eene kloostercommuniteit op te richten. Pater Edmond⁽¹⁾ deed te dien tijde in het bisdom van Mgr. de Garsignies eene geldinzameling; de Kerkvoogd bood hem al spoedig Prémontré aan. De pater vertoefde er ongeveer twee jaren, van 1854 tot 1856, hij gelukte er echter niet in noch de bakermat der Orde wederom met Norbertijnen te bevolken, noch het Witheeren-klooster van St. Léger, dat thans tot seminarie van Soissons verstrekt, noch dat van St. Medard, bij de stadspoorten van laatstgenoemde stad gelegen; deze abdij is thans veranderd in eene inrichting voor doofstommen.

Op verzoek van Mgr. snellen nu in 1856 Norbertijnen uit de Belgische abdijen, te weten uit Averbode en Tongerloo, naar Prémontré; daar ook de wensch van deze kloosterlingen niet in vervulling ging, werden zij door den Bisschop pastoor benoemd.

De ijverige en ondernemende Kerkvoogd poogde nu die uitgestrekte gebouwen tot een ander godsdienstig doel te benuttigen. Er was een groote behoefte aan eene weeshuis in zijn bisdom. Zulk huis stichten werd nu zijn onvermoeid streven. Aanvankelijk werd dit plan met goeden uitslag bekroond. De oproeping van Zijne Hoogwaardigheid om onderstand vond zoo gunstigen weerklank, dat niet alleen uit zijn eigen diocees maar uit geheel Frankrijk milde bijdragen toevloeiden. Verblijdend was deze gebeurtenis voor het Christelijk gemoed. Premonstreit was geene fabriek meer, liep geen gevaar meer tot nog lager doeleinden ontheiligd te worden, zooals menig klooster na de uitdrijving der kloosterlingen overkwam, maar weeskinderen zouden er de stem van hun Zaligmaker vernemen: ‘Laat de kleinen tot mij komen,’ en er naar ziel en lichaam verzorgd en opgevoed worden; weer zouden heilige liederen en lofzangen onder de hooge gewelven weergalmen. Doch deze vreugd was van korten duur. Het weeshuis werd na weinige jaren, om groote redenen en tengevolge van zware moeilijkheden opgeheven.

(Slot volgt.)

(1) Pater Edmond de Bourbon is als abt der Norbertijner abdij van St. Michel te Terascon (Bouche-du-Rhône) in Frankrijk in Februari 1883 overleden.