De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

Brugge. - Feesten der zaligverklaring van Karel den Goede. - Geschiedenis van dezen martelaar door Ad. Duclos.
(Vervolg.)

Binst dat Karel in Alvernia was door den koning van Vrankrijk ten oorlog opgeroepen, deed Busschaart tegen Tancmar van Straten voort. Ik laat hier alle latere verhalen van kant, om mij, te recht, aan Walbrecht en Wouter te houden.

Berthulf hitste Busschaart op, wel wetende dat Karel de heeren van Straten - zij waren in hun recht - ging ondersteunen, en hopende daarin eene gelegenheid te vinden, zegt Walbrecht, om den graaf te verraden. Busschaart dan roept krijgsvolk op. Daarmeê trekt hij naar 't kasteel van Straten, legt er 't beleg rond, loopt het stormenderhand op, breekt palen en schutsels, verwoest boomgaarden en hagen, gaat Tancmaars volk aan, waarvan vele gekwetst worden of dood blijven liggen.

Berthulf en was daar niet. Maar hij wrocht meê onderhand, en welhaast ging hij opentlijk laten zien wie hij was. Terwijl hij aan 's graven vrienden verklaarde dat de handelwijs van zijne neven hem spijt gaf, ging hij naar de timmerlieden die in 't klooster, dat is in de woonsten der kanoniken van Sint-Donaas wrochten, deed ze hunne bijlen naar Straten dragen, om ermeê wachttorens, boomgaarden en huizingen te verwoesten. Hij zond ook de stad rond, deed van huis tot huis bijlen afhalen en deed ze aanstonds naar ginder voeren.

's Nachts na de bestorming kwam Busschaart en de andere onder 's proosten neven die hem behulpzaam waren, met vijfhonderd gewapende lieden ten Burg. De proost noodigde ze in den refter der kanoniken en hij gaf aan allen een prachtmaal, waarop verscheidene soorten van spijzen en dranken opgediend wierden. Daarmeê liet hij zien aan al die wilde, dat hij over de daden zijner neven preusch was.

Van 's anderendaags af liepen de wapenbenden van Busschaart 't land af, braken in de huizen, roofden 't huiskateil, plunderden de arme lieden die de graaf zoo beminde, doodden er vele. De hofsteden wierden uitgeroofd, schapen, ossen en koeien, kleedergoed, geld, huisraad, niets ontsnapte aan deze verwoede kerels.

Dit geweld duurde tot na Septuagesima, 30 Januari 1127, immers zelfs nog binst den tijd waarin de landsvrede ten zwaarste verplichtend was. Aldus Wouter van Terenburg.

Nooit zegt Walbrecht, had een graaf alzoo de streke laten verwoesten.

de relikwiën van den dappere, naar arthur hacker.

Dat was de gewoonte niet meer in Vlaanderen, zegt Wouter van Terenburg; want van ouds hadden de graven den heerlijken vrede ingesteld en in de wetten 's lands geschreven dat niemand rooven mocht, noch gevangen nemen, noch plunderen. Ook, voegt hij erbij, alle man aanzag dit gedrag van de neven van den proost als onverdraaglijk.

In 't gene ik hier van Busschaarts geweldige daden aanteeken, neem ik slechts 't gene in Wouter en Walbrecht staat, en 'k houde mij zorgvuldig af van al de verbloemde verhalen die Iperius, de romanschrijvers en comediedichters van lateren tijd daarbij gevoegd hebben, om den afkeer in te boezemen; maar die op geen historische gronden gesteund zijn. Onder deze rederijkersuitbreidingen komen de moord van Tancmars oom met dezes dochter; 't plukken van krieken - in Februari! - de zende van fruit in eene mande waarin de voeten van een nieuwgeboren kind lagen, enz. enz. Die geschiedenis schrijft gaat zulke dingen, die uit den duim gezogen zijn, voorbij en teekent zulken ongegronden praat zelfs ter wederlegging niet aan.

*_**

De graaf was teruggekomen in Vlaanderen na den 30 Januari 1127, en had met groote droefheid vernomen welke afschuwelijke schelmstukken, binst zijne afwezigheid, bedreven waren. Den landsvrede had men geschonden, en dan nog, gelijk Wouter van Terenburg aanteekent, tot in den tijd van Septuagesima toe. Hij nam dan 't besluit den smaad, die hem niet zoo zeer als God zelf aangedaan was, te wreken en de wet 's lands te doen eerbiedigen.

In Februari, bijkans op 't einde van de maand, denk ik, had Karel de Erembouten te Cassel gedagvaard, waar zij mochten bewijzen, door de getuigenis der edelen, dat zij 's graven onderhoorigen niet waren. Maar Berthulf was daar aangekomen met eene bende van drieduizend wapenmannen; zoodat de graaf, vreezend dat er geweld zou gedaan worden, de zaak tot een anderen dag uitstelde. Aldus Heriman van Doornik.

Zoohaast de landbouwers, zegt Walbrecht, vernomen hadden dat de graaf t'Iper was, kwamen zij heimelijk, 's nachts, wel tweehonderd in getal ter Zale. Zij wierden bij den graaf aanveerd, en, vallende voòr zijne voeten ter aarde, verzochten zij zijne vaderlijke hulpe, die zij gewoon waren te genieten, vragende dat hij bevel zou geven hun schapen en ossen, hun kleederen en geld, hun huisraad, al 't gene de neven van den proost en deze die met hen mede waren en dag en nacht met hen streden, geroofd hadden en meê gedaan. De medeplichtigen, waarover zij klaagden, waren mannen uit Brugge, zegt Wouter: 't en zijn dan nog eens geen ‘Kerels van Vlaanderen.’

Die klachten vielen hard op het hert van den graaf. Maar hoe gehandeld?

De zaak was nu, volgens 't recht van Vlaanderen, voor 't opperste gerecht van den graaf gebracht. De wijze staatsman wilde op zijn eigen gedacht geen besluit nemen; maar, de costumen 's lands, naar zijne gewoonte, onderhouden. Hij riep zijne baroenen bijeen, en vroeg ze naar Iper tegen den 27 Februari.

Toen de heeren 's lands daar nu waren, hoorde de graaf de klachten der gehinderde lieden, en noodigde zijne raadsheeren uit om te verklaren wat er te doen stond, hun al 't gene gebeurd was, en volgens het orde der feiten voorhoudende. ‘Ik en wil zelfs niet schijnen, zei hij, den smaad mij aangedaan te wreken; maar zal in alles handelen naar uwen raad.’

Onder die raadsmannen, zegt Walbrecht, waren er verscheidene die tot den stam van den proost toebehoorden.

Eerst, zegt Wouter, zei de eene zoo en de andere anders. Sommige der raadsmannen, waaronder misschien Wouter van Lokeren een der voornaamste was, zeiden - aldus meldt Walbrecht - dat de graaf, zonder vertoeven, de woonstede van Busschaart moest afbranden, immers omdat hij de boeren des graven uitgeplunderd had. Ja, die woonste moest vernield, want, zeiden zij, zoo lang ze recht stond, zoolang ook zou Busschaart strijden, rooven en moorden, en gansch de streke verwoesten.

Eindelijk, zegt Wouter van Terenburg, die daar was, zoo wij reeds weten, kwamen zij allen overeen; en daar wierd besloten, dat de graaf zelf de plaatsen zou schouwen, zien met eigen oogen 't gene gedaan was, waarheid hooren ter plaats zelf, en dan, naar de zwarigheid der stukken, de straf vaststellen.

Karel wist wel, zegt Wouter, dat Busschaart gezeid had: ‘Indien er iemand den graaf vermoordt, wie zal hem wreken?’ Maar niettegenstaande, vertrok hij 's anderendaags. Doch hij nam een goed gevolg meê.

Ja, hij wist dat men hem zocht te dooden. In de vergadering te Iper, den 27 Februari, zegt Wouter, daar iemand van 't kwaad inzicht van Busschaart sprak, antwoordde de graaf: ‘'k Zal gaan, en met Gods hulp zal ik met gerustheid gaan. En, moest het gebeuren dat ik vermoord worde, vallen om der rechtveerdigheid is toch voorzeker zoo gevaarlijk niet als dat het glorievol is. Wat de wraak der misdaad aangaat, daar zal God in voorzien.’

*_**

't Was dan den 28 Februari dat Karel de Goede te Straten kwam. Hij zag nu met eigene oogen, wat daar gedaan was: alles verwoest en vernield. De arme lieden, die hij zoo lief had, en hadden niets meer van 't gene hun noodzakelijk was om 't leven te houden. Tranen sprongen uit zijne oogen, diepe zuchten kwamen aan zijn hert lucht geven, en hij weende overvloedig. Tot hier Walbrecht.

't Gedrag van Busschaart moest gestraft worden en Karel ging recht doen, dezen die geschaad waren helpen, de boozen straffen.

Welk was zijn recht?

Op de vergadering te Iper had men van ‘huisbrand’ gesproken. De schelmstukken slechts die 's keizers recht schenden, worden met die straf gewroken. Eene straf is de huisbraak dan

[p. 94]

eigentlijk van 't gene majesteitsschennis mag geheeten worden, en zij wordt dikwijls uitgesproken tegen de wederspannigen. Wederspannig zijn of, gedagvaard zijnde, niet verschijnen, schendt immers 't gezag van de overheid en mag voor eene soort van majesteitsschennis gelden.

Dat dit recht aan de graven van Vlaanderen toekwam, wordt bewezen uit de keuren. De keuren immers door hen aan de gemeenten van hun land verleend, zijn stukken waarin zij een deel van hunne rechten afstaan. Als zij de gemeente dan 't recht van huisbraak schenken, 't moet zijn dat dit recht hun toekwam.

Toen er van Busschaarts schelmstuk spraak was te Iper, zeiden de heeren dat zijn huis afgebrand moest worden ‘omdat hij 's graven boeren geplunderd had.’

De lezer ziet dat deze straf tegen 't stuk van majesteitsschennis uitgesproken is.

Busschaart verdiende deze straf. Hij had 's graven gezag geschonden met de mannen van den graaf te hinderen, en de onroerende goederen, die 's graven waren, te breken en te vernielen. Hij was daarbij, zoo hooger blijkt, in staat van wederspannigheid.

Als baillu van den graaf op Straten verdiende hij dubbele straf. Hooger, heeft de lezer reeds vernomen hoe de landsvrede dubbele boete op den baillu lei die haar schond. 't Is hier wel 't geval van Busschaart. Zijne schelmstukken heeft hij ten grooten deele begaan binst dat de graaf afwezig was; en de gewoonten van dien tijd doen veronderstellen dat Karel den landsvrede vernieuwd moest hebben vooraleer te vertrekken; zijne laatste daden waren gepleegd binst den Septuagesimatijd, en vielen dus geheel zeker onder hare wet.

Karel oefende dan recht.

Bleef de woonste van Busschaart, waar al 't kwaad gebrouwd was, staan, zij zou de oorsprong van nog verder kwaad worden. Dus de graaf, gebruik makende van zijn recht, stak ze in brande, deed ze afbreken en ten gronde vernielen. Dan, nog denzelfden dag, kwam hij naar Brugge om over deze en andere zaken, met meer moete, te handelen.

Busschaart, de proost en anderen kwamen ook te Brugge bijeen. Zij waren verbitterd, en wonden malkaar op. 't Gene de graaf gedaan heeft, zeiden zij, is eene onverdiende hulp leenen aan onze vijanden: hij wil ons vernederen en zijne slaven maken.

Geheel den dag onderzocht de graaf, naar zijne gewoonte, met alle gerechtigheid, de zaken die voòr hem gebracht wierden. Ondertusschen kwamen zijne huisgenooten tot hem en vermaanden hem op zijn weêrhouden te zijn, want dat 's proosten neven hem gingen verraden, en dat zij 't afbranden van Busschaarts huis tot voorwendsel gingen nemen, al was 't dat zij hem ook zouden verraden hebben, had Karel dat niet gedaan.

Als de zon gedaald was en de graaf zijn avondmaal had genomen, riep de proost Wido van Steenvoorde en eenige andere, in klein getal, die schenen 's graven vrienden te zijn, en gaf hun voor boodschap ter Loove te gaan, als om vergiffenis voor zijne neven af te smeeken. Deze nu deden wat hun bevolen was.

De graaf beloofde hun in alle rechtveerdigheid en zelfs in alle bermhertigheid te willen met hen handelen, indien zij voortaan allen twist en alle geweld lieten varen; hij zou zelf aan Busschaart een ander en beter huis dan 't eerste willen schenken en de verplichting op hem nemen dit te doen. Maar hij zwoer dat, zoo lang hij graaf was, Busschaart nooit geene bezitting hoegenaamd meer zou verkregen hebben ter plaats waar zijn huis verbrand was; want zoolang hij nevens Tancmar gewoond had, deed hij nooit anders dan twisten, niets dan oproer maken tegen zijne vijanden en tegen de burgers, niets dan rooven en moorden.

De voorsprekers, die ten deele van de samenzweerders waren, drongen niet verder aan bij den graaf om verzoening. Maar de graaf deed wijn ophalen om de overeenkomst te begieten. Zij verzochten hem dat hij zou van den besten doen schenken. En als zij hem uitgedronken hadden, gelijk men pleegt, zegt Walbrecht, dat is op malkaars gezondheid en welvaren, vroegen zij er nog, om, als ware 't met een laatsten heildronk tot den graaf, slapen te gaan. De graaf wilde ze voldoen, en deed overvloediger schinken aan al die tegenwoordig waren. Zij namen dan afscheid en vertrokken.

In plaats van huiswaarts te gaan, trokken zij ter proostdie, vervalschten daar 's graven antwoorden, en verbitterden alzoo de driften der hevige jongelieden ten hoogste, met hun te zeggen en te herhalen dat zij nooit geen vergiffenis van den graaf zouden verwerven, wilden zij altemale niet bekennen dat zij zijne ‘slaven’ waren. Die verklaringen brachten ze tot de razernie.

Nadat deze dan weg waren die tot den graaf gegaan waren, bleven de anderen bijeen.

Dien nacht wierden er drie vergaderingen gehouden.

De eerste, bij 't inkomen van deze die naar den graaf geweest waren, wierd gehouden in de proostdie. De proost was er eerst tegenwoordig, hij wond zijne neven op; en als zij, zoo Wouter zegt, van kwaad, razend geworden waren, vertrok hij, om, al deed hij alles, te schijnen niets te doen. 't Was nadat hij weg was, dat de gezanten en de neven van den proost begonnen te handelen van den graaf te vermoorden.

Ziethier wat in de tweede vergadering, in eene kamer der proo[s]tdie plaats had.

De proost en de anderen legden hunne handen ineen, naar geplogendheid der veete, en zwoeren den graaf te verraden.

Alsdan deden zij Robrecht gezeid ‘'t kind,’ zoon van Robrecht, broeder van den proost, binnenkomen. Robrecht was vijftien jaar. Zij trachtten hem te misleiden, zegt Walbrecht, en te overhalen om ‘ook de hand in de hunne te leggen en met hen te doen 't gene zij zelve doen zouden, en waartoe zij hunne handen ineengeleid hadden.’ Deze edelmoedige jongeling, die voorzichtig was uit deugd, dacht dat het een zware taak moest zijn voor dewelke zij hem aldus prangden. Hij weêrstond, niet willende in hunne samenzwering medegesleept zijn, zonder eerst te weten waarvan er kwestie was. Daar zij hem nog meer aangingen om toe te stemmen, trok hij zich uit hun midden en spoedde naar de deur. Maar Isaac, Willem en de anderen riepen tot den proost, die de deur bewaarde, dat hij hem niet zou laten uitgaan; maar dat hij hem dwingen zou, eer hij weg mocht, 't gene zij hem vroegen te doen. De jongeling, aanstonds, overwonnen door de streelingen en de bedreigingen van den proost, kwam tot de anderen terug, en gaf de hand over hunne zaak. Daar hij nu nog niet wist wat hij met hen aanvangen moest, vroeg hij welke verplichting hij aanveerd had. Dan zeiden zij hem: ‘Deze graaf Karel werkt met alle middelen om ons te vernielen. Hij is haastig ons als zijne slaven te eischen. Wij hebben gezworen hem te verraden. Nu zijt ge verplicht ons raad en hulp te geven om ons verraad te volbrengen.’

Robrecht was hevig verschrikt, bij 't hooren van zulk eene verklaring. Hij borst in tranen los, en, ‘God spare ons, zei hij, onzen heer en den graaf van 't land te verraden! Ja, indien gij daarvan niet afziet, zal ik tot den graaf gaan en bij hem en bij allen man uw verraad verkonden. Nooit, met Gods bijstand, zal ik in zulk een verdrag, noch raad noch hulp verleenen.’ En hij ontvluchtte. Maar zij liepen hem achterna, en brachten hem met geweld terug, zeggende: ‘Luister, vriend. Wij hebben u van dit verraad als van eene gedane zaak, die wij waarlijk gingen uitvoeren, gesproken, om te beproeven of gij in groote zaken langs onzen kant zoudt willen blijven. Maar 't is voor eene volstrekt andere zaak, die wij u tot nu toe verdoken hebben, dat gij met ons verplicht zijt in trouwe en eed. Wat het is zullen wij u later zeggen.’ Zij gingen aan 't lachen en aan 't zottebollen, om hun verraad te duiken, en zij trokken allen de kamer uit.

Isaac, een bloedverwant van den proost, ging naar huis, konsuis om slapen te gaan; maar als het donker nacht was, steeg hij te peerde, en kwam tot den Burg terug, naar 't verblijf dat er Busschaart had. Hij riep Busschaart uit, alsook de anderen die hij hebben wilde, en zij trokken naar de woonst van eenen ridder, die Wouter heette.

Dat is hier nu de derde vergadering die plaats had in den nacht tusschen 1^en en 2^en Maart 1127.

Binnengekomen, doofden zij al 't vuur uit dat in huis was; uit vrees dat deze, die konden wakker zijn in huis, zouden gezien hebben wie daar waren, en raden wat gedaan wierd op eene zoo ontijdige uur in den nacht. Gerust langs dezen kant, hielden zij raad in den donkeren, stelden vast seffens, 's nuchtens, hun verraad te voltrekken. Zij kozen de hevigste en de stoutste uit de mannen van Busschaarts huishouden om 't schelmstuk te bedrijven, en beloofden hun grooten rijkdom. Aan de ridders die den graaf zouden vermoorden, beloofden zij vier marken, aan de dienstmannen, twee. Zij vernieuwden den goddeloozen bond, en Isaac, die de anderen door zijne woorden aangemoedigd en alles tot de euveldaad geschikt had, trok, tegen dat de eerste dageraad opkwam, dat is in Maarte, omtrent den vieren 's nuchtens, tot zijn woonste buiten de voorstad.

(Wordt vervolgd.)