De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

De nachtraven
Door August Snieders.

Onze geëerde vriend heeft aan ons blad de bijzondere toelating verleend een hoofdstuk over te nemen van zijnen boeienden roman ‘De Nachtraven,’ bij onzen uitgever, den Heer Henri Claes, verschenen. Onze lezers zullen uit dit fragment kunnen oordeelen met welke meesterhand dit uitgebreide verhaal geschreven is.

III. uit vroeger dagen.

Wie is Nelia?

Nelia is de wettige dochter van Roderik Murg, dien diep gevallen man; zij is dus een kind dat met recht een langen naam, een rijk gekleurd blazoen, met draken en andere onmogelijke beesten versierd, voeren kan.

De familie Murg-Lethington is van Engelschen oorsprong, doch zij heeft zich sedert een paar eeuwen in de Nederlanden gevestigd, en dus het burgerrecht bekomen.

Jaren lang woonde zij te Brussel, doch leefde daar niet altijd op een breeden voet, zooals men van den adel verwacht.

Geacht en geëerd was die familie; zij had zich in den loop der jaren herhaalde malen met voorname geslachten vermengd, zonder daarom juist die hooge vlucht te nemen, naar welke, door al wat blazoen voert, ge treefd wordt.

De oude heer Murg-Lethington, de vader van het uitzonderlijk exemplaar, dat wij nu voor oogen hebben, was een edelman in den vollen zin des woords; doch zijn zoon Roderik was een van die, welke vlek maken in eene familie.

De jongen had niets van de waardigheid des vaders geërfd, maar deze mocht ook, in zijn hoogen witten halsdas, de waardigheid in persoon genoemd worden; hij had evenmin iets van de keurige nauwgezetheid der moeder, die aristocratisch was tot in de punt harer nagels.

In zijne kinderjaren was Roderik een stoute knaap, geslepen, veinzend en, bij bewustzijn van overmacht, zeer brutaal.

Aan de veinzerij paart zich de leugen, die allengs al onbeschaamder wordt; Roderik durfde de onmeetlijkste onwaarheid vooruitzetten en hij zou ze staande houden, al zou men hem ook de keel toewringen.

Als jongeling v[e]rdwenen die grondtrekken niet uit zijn karakter: zij werden deels ontwikkeld; anderen namen eene nieuwe en nog erger wending volgens de jaren; doch op zijn twintigste jaar vond men in Roderik datgene terug, wat hem kenmerkte op zijn tiende.

Uit die grondtrekken ontsproot onder andere eene diepe bedorvenheid van zeden, weldra omgeven door gansch den hofstoet, dien de losbandige hartstochten met zich slepen.

Reeds vroeg maakte de jonge Murg eene flinke bres in zijns vaders fortuin; die opening werd regelmatig gestopt; want als Roderik, bij al wat hem heilig was, verzekerd had dat de betaalde schuld de éénige was die hem hinderde, daagde er den volgenden dag een nieuw legioen schuldeischers op.

De oude Murg wrong ten slotte zijne scherpe kin, met een gevoel van eindelooze waardigheid en majesteit, zoo diep mogelijk in den witten halsdas en verklaarde zóó statig, als sprak hij een doodvonnis uit, dat hij geenen denier - hij zegde ‘geenen denier’ meer betalen zou.

Roderik was echter reeds al te goed ingelicht en kende voortreffelijk zekere ‘voorschieters,’ die heimelijk op de toekomst, dat is op het vaderlijk erfdeel speculeeren.

Geen koffiehuis of de jonge Murg had er eene rekening, wier beloop hij zelf niet kende, of naar welke hij nimmer vroeg; geene kroeg zoo gemeen, of Murg was er gekend, en er stonden niet zelden aan den balk zóóveel krijtstrepen in gelid en zóó dicht bij elkander, dat men ze inderdaad te paard in revue passeeren kon.

Het was juist de wegsmelting der gouden Napoleon's niet, welke mevrouw Murg-Lethington het pijnlijkste trof; aangenaam was het, wel is waar, niet dat men overal die witte regimenten zag paradeeren, maar geld verteren was stipt genomen zoo onaristocratisch niet in haar oog.

Oneindig meer hinderden haar de afschuwelijke volksmanieren, de gemeene kazernewoorden, en vooral walgde haar de onverdraaglijke kroegreuk, dien sinjeur Roderik, in de plooien zijner kleêren, openlijk haar huis binnenleidde.

Dat waren als zoovele nagels aan de doodkist der brave vrouw, welke gansch haar leven zoo omzichtig met den fijnen vorm had omgegaan, als droeg zij eene zeepbel in hare hand en als wandelde zij op nachtegaalseieren. Zij nam zelfs, gelooven wij, den vorm in acht, toen zij haren kinderachtigen geest aan den hemel weergaf.

Aan het doodbed zijner moeder had Roderik de belofte van beternis afgelegd; 't was of er op dat oogenblik een glimp van gevoel in zijn hart ontwaakte en door de ruwe korst heenbrak, die het omvat hield. Immers, men had tranen in Roderik's oogen gezien - iets wat men bij hem nooit had waargenomen.

Roderik scheen de beloften zeer ernstig op te nemen, want hij droeg den rouw voor de overledene zeer waardig - hoe vreemd dit woord ook klinken mocht als er van Roderik Murg sprake was.

Die handelwijs trof den edelman; de kin rees weer uit den witten halsdas op en de oude man vergat zijne plechtige verklaring, deed een gansch regiment krijtstrepen uitwisschen en een eervol ‘voldaan’ onder eene lading rekeningen plaatsen.

Wat werd het vaderlijk huis ten slotte eng, benauwd en doodelijk vervelend voor den woelzieken Roderik!

Het was inderdaad, of niet alleen zijne moeder in den familiekelder was neergelaten, maar dat hij zelf levend in het huiselijk graf werd opgesloten.

Begrijpelijk was het dan ook dat Roderik eenige andere uitspanning zocht dan wel in de rook- of biljartkamer van den ouden heer.

Anna Eerling, eene jonge kamenier, was na het overlijden van mevrouw bij de familie Murg-Lethington in dienst gebleven.

Zij was een vlug en aardig meisje, met een naïef uiterlijk en op wie de adellijke portretten aan den muur, maar meer nog de diamanten en staatsie-kleêren van mevrouw, diepen indruk hadden gemaakt.

Uit den kleinen burgerstand gesproten, had Anna zich niettemin derwijze met de pracht en de weelde, die haar omringden, vereenzelvigd, dat deze reeds vroegtijdig in haar als vergroeid waren.

Wat ook hare toekomst zijn mocht, Anna Eerling gevoelde maar al te wel dat zij de weelde niet meer zou kunnen missen, en zij dacht aan middelen om deze onverbreekbaar aan zich te hechten.

Anna Eerling wilde fortuin maken, of ten minste eerlijk zich derwijze met de gemakken des levens verbinden, dat zij daarin geene verandering meer zou te vreezen hebben.

Een terugkeer in den stand, waarin zij jaren geleefd en die een zoo bitter en vernederend aandenken in haar gemoed nagelaten had, stond bij haar gelijk aan een engelenval - aan het verblijf in eene hel.

Die stand had in waarheid niets toelachends, niets aanlokkelijks voor haar opgeleverd: Anna was eene weeze, die bij verre familie werd opgevoed en door deze, jaren lang, als eene asschepoetster werd beschouwd.

Het glazen muiltje paste haar echter, zooals aan deze. Mevrouw Murg-Lethington had eens het meisje, met haar net, naïef gezichtje opgemerkt, vond het arme kind allerliefst, nam haar met zich in huis en verhief haar tot kamenier.

Hoe aristocratisch stijf mevrouw ook zijn mocht, er lag in haar een gouden hart, en zonder eigenlijk ooit van haar hoog standpunt af te dalen, had zij voor kleine Anna eene bijzondere genegenheid, die aan het scherpe oog dezer laatste niet ontsnapte.

Het kameniertje bezat eene sterke gave, namelijk die der navolging, en het maakte zich de fijne manieren van mevrouw zóó eigen dat deze soms lachend zegde: dat Anna Eerling voor markiezin in de wieg gelegd was.

Waren het deze woorden, die de zucht naar hooger voorspoed in het hart van het meisje vestigden?

Zeer goed mogelijk.

Niets van al hetgeen der aristocratische dame eigen was, bleef vreemd voor Anna Eerling, en deze verlustigde zich in de wereld, gelijk eene jonge poes, die zich lekker en vadsig in het fluweelen kleed harer meesteresse neerlegt; gelijk een kleine witte poedel, die zich wild en vernielend in een keurig bloemperk wentelt!

De jongeheer Roderik had Anna Eerling nu eens op den trap, dan eens in de vertrekken zijner moeder ontmoet, en, dewijl Roderik zich geweldig verveelde en de jongejuffer ook uitspanning zocht - wie kon het haar kwalijk nemen? - waren beiden het spoedig eens.

Waarom niet? Anna Eerling beschouwde zich immers reeds als van den huize, en de overledene mevrouw, en zelfs de oude heer, toonden haar immers eene levendige belangstelling!

Als Anna in de groote galerij kwam, waardoor het voorste met het achterste deel der woning verbonden was, kon zij met een zeker

[p. 68-69]

welgevallen op de lange rij portretten der mannelijke en vrouwelijke Murg's staren.

In een paar eeuwen was er reeds eene zeer beduidende compagnie voorbij gemarcheerd.

Men zag daar, in die galerij, dames en heeren met kanten, lobben en pruiken; dames en heeren in witte zijde gelijk in zwart fluweel; fijn geschoren of wild gebaarde overheidspersonen, gelijk er bleeke, roode en gemoucheteerde dames ten toon hingen, die kleurige waaiers of een klein kerkboek in de hand hielden.

Als Anna Eerling eenen oogslag in den spiegel wierp, scheen 't haar toe dat zij in die rei van voorouders eene voortreffelijke figuur maken zou, zelfs al werd zij maar geschilderd door dezen of genen Van Dijck of Rubens.

Aan hare afkomst dacht zij niet; zij had ongetwijfeld, niettegenstaande al hare aangeleerde coquette manieren, geen juist denkbeeld van wat adel is en wat adel eischt.

Hoe het zij, Anna Eerling had in de galerij reeds de plaats gekozen waar zij haar portret zou doen hangen; maar ze dubde nog over het kleed en het kapsel, dat zij voor dit conterfeitsel zou uitkiezen.

Men ziet, de kamenier ging snel, zeer snel, zelfs met stoom vooruit!

Eenige maanden na den grooten rouwdag had men den ouden heer Murg-Lethington de reden doen kennen, die den jongen heer Roderik zoc trouw deed thuisblijven, en vader haastte zich het jonge ‘Gretchen’ voor de balie te roepen.

Strenger dan ooit was zijn oog, levendiger dan weleer zijn geel-bleek gelaat en de lange, grauwe wenkbrauwen, die als twee zonnetenten zijne oogen beschaduwden, kwamen borsteliger dan gewoonlijk vooruit.

Wat zijne kin betrof, deze wrong hij zóó diep in den hoogen, witten das, en het hoofd, dat als in eene witte lelie scheen geplant te zijn, stond zóó stijf en statig, dat wij hier geen genoegzaam treffend evenbeeld kunnen vinden, om de waardigheid en het ontzag behoorlijk uit te drukken.

De groote rouw, dien de oude heer droeg, verhoogde die waardigheid nog aanzienlijk.

Bleek en bevend stond Anna Eerling voor den strengen man, die, zonder eenige inleiding, haar toedonderde:

‘Die gekheid moet ophouden!’

Inleiding was er ook niet noodig; de kamenier begreep zeer goed waarvan er gesproken werd.

't Was of er Anna Eerling eene golf ijskoud water over het lijf sloeg; zóó koud, zóó streng had zij de eerste ontmoeting over dit teere punt met den achtbaren witten halsdas niet gedroomd.

‘Ik duld geene betrekkingen in mijn huis tusschen mijne dienstboden, en zeker duld ik niet dat eene dienstmeid vergete wat eerbied zij aan een der mijnen verschuldigd is, wat afstand er bestaat tusschen meester en bediende.’

Die koel en barsch uitgesproken woorden deden Anna Eerling zóódanig ineenkrimpen, dat ze wel een voet kleiner werd en zeker tot een paar voet zou zijn weggezonken, hadde de lange, magere man haar den tijd gelaten.

De oude heer richtte zich naar de deur en vóór deze gekomen, keerde hij zich andermaal om en hervatte:

‘Dat er geen schijn van die betrekking meer overblijve, juffer Eerling, of ik zou u noodzaken ten spoedigste mijn huis te verlaten.’

Met een schier tragedischen stap verwijderde zich mijnheer Murg-Lethington, en langzaam kwam de gebogene Anna weer recht - recht, zooals eene teêre bloem, die door eene felle regenvlaag werd neergeslagen.

De oude heer had, voorwaar! al zeer weinig ondervinding van dergelijke toestanden; niet dat hij te oud was om zich zijner jeugd te herinneren, maar in deze was geen vonk, geen glimp zelfs, van iets in dien aard te vinden.

Zelfs in het driftigste zijner jongelingsjaren had hij zich nooit vernederd met beneden zijnen stand te gaan; men had hem geleerd elke maatschappelijke positie te eerbiedigen, maar met welgevallen op eene bediende neerzien, zou hij als krenkend voor zijn eergevoel hebben beschouwd.

Op zekeren leeftijd had mijnheer Murg-Lethington in eene salon de keuze van eene levensgezellin gedaan, of misschien deed men deze wel voor hem, en, na die keuze aan zijnen vader te hebben kenbaar gemaakt, had deze den wensch zijns zoons aan de ouders der uitverkorene overgebracht.

paulus predikt te athene, naar raphaël.

Slechts na die inleiding had er tusschen het paar eene soort van toenadering plaats.

In onze dagen van vooruitgang weten de ouders slechts wat de alwijze kinderen van zin zijn, als er aan geen terugtreden meer te denken valt. Nu, wij leven ook in de eeuw, dat er gezongen is: ‘Daar zijn geen kinderen meer!’

De oude heer Murg-Lethington had eene zóó onverdeelbare denkwijze over het meester-gezag, dat hij meende alléén door de hooger uitgesproken woorden elken sprong buiten het gewone spoor onmogelijk te hebben gemaakt, - en in dat geval toonde de brave man een onvergeeflijk gemis aan levensondervinding.

Nooit toonde de edelman meer en duidelijker dat hij in de voorgaande eeuw thuis hoorde, en dat hij zelfs nooit een fransche vaudeville in onze dagen had zien opvoeren.

Dat kluchtspel zou hem inderdaad geleerd hebben hoe onze lieve jeugd met het vaderlijk gezag omspringt, en jonge kameniers dikwijls veel slimmer geestiger en machtiger zijn dan gepruikte en hooggeplaatste heeren.

De jonge Murg had onbeschaamd gelachen en de schouders opgehaald, toen Anna Eerling, nog altijd bevend, hem verslag gaf over haar onderhoud, of beter gezegd, hare ontmoeting met den vader, en een paar kwinkslagen hadden den moed van 't kameniertje plotseling opgebeurd.

Het trippelende ding was ten slotte nog stoutmoediger, geslepener en listiger dan te voren, en er kroop in haar gemoed een klein boosaardig duiveltje, dat heimelijk den spot dreef met den ouden grompot.

De oude Murg zou immers niet eeuwig leven! Wie, als zijn corpus in den aristocratischen grafkelder gemetseld was, zou er zich nog tegen verzetten dat zij ‘mevrouw Murg-Lethington’ werd?

Dit denkbeeld beheerschte zeer sterk ons ‘Gretchen’ toen zij eens ter sluips de kamer der oude mevrouw binnentrad, waar alles, volgens den strengen wil van den ouden heer, in denzelfden toestand moest blijven als toen zijne gade het vertrek voor altijd verliet.

Mevrouw had er geen denkbeeld van dat ‘henengaan’ mogelijk was, en, zelfs een paar uren vóórdat ze voor goed afscheid van de levenden nam, hield ze zich nog bezig met de toebereidselen tot een feest, dat door de hertogin van Villaberg zou gegeven worden.

Anna Eerling had bevel gekregen al de diamanten der adellijke meesteres uit te stallen, ten einde in dezen rijkdom eene keuze te doen, en den juwelier het veranderen van dit of dat kostbaar voorwerp op te leggen.

Bijzonder klaar en duidelijk zag mevrouw echter niet meer, en vele helder glinsterende steenen zullen in haar oog en tusschen hunne fluweelen kussens, niet zoo schoon geschitterd hebben als de glimworm in het mos der graven.

Toen de dood, die zich aan al die ‘tuiterijen’ niet stoort, onverwachts binnenkwam en vóórdat de priester aan de brave, maar onnadenkende ziel den laatsten Reispenning gaf, had men snel over de tafel, waarop die wereldsche pracht lag, een kleed geworpen.

De oude dame gaf den geest en haar lijk werd naar een ander vertrek overgebracht; doch de omstandigheid, waarvan hooger sprake is, trof den ouden heer, en pas was men bezig met de kamer eenigszins te schikken, of hij verbood den vinger nog aan het geringste te steken.

Geruimen tijd bleef de kamer gesloten als een heiligdom, dat door geen oningewijde mocht worden betreden.

Eerst drie maanden na het afsterven zijner echtgenoote dacht de oude heer er aan, een bezoek in de kamer af te leggen.

Hij zelf verluchtte het rustige vertrek; door de neergelaten gordijnen drong een zacht daglicht. De stoelen stonden op dezelfde plaats. Het kleed lag nog over de juweelen, die zoo dikwijls in het leven zijner gade de schittering der Murg-Lethington's moesten verkondigen.

De bezoeker had een der hoeken van het kleed even opgeslagen en tien of twaalf heldere oogen, altijd stralend als sterren, glinsterden hem te gemoet. Die oogen bleven wat zij waren; doch andere, oneindig kostbaarder dan zij, verdoofden en verdwenen!

Het bed was met eene kostbare sprei bedekt als wachtte het nog immer de adellijke slaapster. Daar lag het gebedenboek der dame, in eene kristallen vaas leunde eene verlepte en verdorde bloem; aan den muur hing een zwart marmeren kruis en wijwatervat, met verdorden palmtak; op het nachttafeltje stond een half ledig medicijnfleschje, en daarnaast lag een zilveren lepel.

Die twee laatste voorwerpen wekten, meer dan eenig ander, bij den bezoeker het denkbeeld op, dat zij, de waardige levensgezellin, niet meer terugkeeren zou....

Het werd den ouden man, dien mevrouw zoo alléén gelaten had, benauwd in de kamer; hij wendde zich om, ging snel heen, trad zijn kabinet binnen en de arme man weende.

Mijnheer Murg-Lethington was zóó ontroerd dat hij vergat de deur van zijn heiligdom te sluiten, en, toen die vergetelheid een paar uren later hem te binnenkwam, keerde hij snel naar de kamer terug.

Bij het naderen der kamerdeur hoorde de edelman geritsel in het vertrek, leende met ingehouden adem het oor, en, toen hij den hals rekkend om den deurstijl loerde, zag hij de kleine kamenier, juffer Anna, vóór den spiegel staan, terwijl de dikke, grove en blozende schommelmeid met bovenlijf en ellebogen op de

[p. 70]

tafel leunde, en met blinkende oogen en lachend geopenden mond al de bewegingen van Anna Eerling volgde.

Deze laatste had het tafelkleed dat de juweelen bedekte verwijderd, toonde de verschillende rijkdommen, deed ze in het licht gekleurde vuurstralen schieten en evenals ‘Gretchen’ in Goethe's Faust tooide zij er zich mee als een speelziek kind.

Even opgewonden, doch gewis minder onschuldig dan het lieve Gretchen in den aanvang harer kennismaking met Faust was, scheen Anna Eerling ook te zeggen:

Ach, zie toch eens, zeg hoe gij 't vindt! -
Ach, kijk toch eens.

En de dikke, boersche schommelmeid scheen de plaats der oude, gekke Martha te hebben ingenomen en dezer woorden:

.....,.Gij Zondagskind!

te vervangen door een ruwer en luider klinkende ‘ho?’ - ‘hè!’ - ‘hu!’

Er zakte den ouden heer een nevel voor de oogen, zoo ontsteld was hij bij het nagaan dezer ontheiliging; maar, toen hij door de schommelmeid halflachend hoorde zeggen: ‘En dat alles zal voor u zijn als ge mevrouw Murg zijn zult!’ toen dacht de oude edelman dat hij neerzakte; hij hield zich bevend aan den deurstijl vast.

De twee indringsters wendden zich plotseling om, Anna Eerling ontdeed zich bliksemsnel van de juweelen, wierp er het tafelkleed weer overheen en wilde de meid volgen, welke reeds achter den edelman was door gesneld, en, na over de blikken emmers, die zij in den gang had laten staan, schier gevallen te zijn, zich in een onbekenden hoek van het huis ging verschuilen.

De oude heer sneed echter aan het kameniertje den pas af; Anna Eerling zakte weenend en om vergiffenis smeekend, op de knieën.

‘Ik zou begrijpen, juffer Eerling,’ zegde de strenge man op ontroerden toon, ‘dat gij dit vertrek binnentreedt, indien gij dit deedt met het gevoel, dat ons bezielt als men een heiligdom zoekt; maar zoo weinig eerbied hebt ge voor de doode, welke u met weldaden overladen heeft, dat gij hier aan eene misdadige coquetterie toegeeft.’

Anna Eerling sloeg de beide handen voor de oogen en weende.

‘Gij komt u hier, in het vertrek der dierbare doode, met hare juweelen versieren, in afwachting dat gij hare plaats zult innemen!’

‘Vergeef mij, mijnheer, vergeef mij!’ snikte de kamenier. ‘Ik was het niet, die de woorden uitsprak, welke u krenkten.... neen, ik niet!’

‘Neen; maar gansch dat tooneel heeft eensklaps mijne oogen doen opengaan; gij hebt nog altijd dezelfde bedoelingen als voor eenigen tijd. Ik kan dus niet dulden dat gij nog ééne minuut in dit huis vertoeft!’

‘Mijnheer, jaag mij niet weg, ik bid er u om!’

‘Gij hebt hier een onwaardig misbruik van vertrouwen gemaakt, met u tot onzen stand te willen verheffen en eenen rang te willen innemen, die aan eene persoon van uwen stand niet past. Ga heen... doch ik zie dat gij in uwen haast vergeten hebt een der diamanten terug te brengen’...

Bij het hooren van die woorden zag Anna verschrikt naar haar kleed en zij bemerkte eene kleine agraaf, eene vlieg, uit opalen en smaragden gevormd, die zij bij de onverwachte verschijning van den edelman vergeten had los te maken.

Met eene snelle beweging sloeg zij er de hand op.

‘Neen,’ hervatte de oude heer met waardigheid; ‘neen, behoud dat juweel, juffer; het moge u, zoo dikwijls gij het ziet, te binnen brengen, hoe diep gij de familie Murg-Lethington, en vooral de achtbare doode, gekrenkt hebt, door den zoon van zijn familieplicht af te leiden.’

Dit verwijt trof diep; Anna Eerling greep driftig het juweel van de borst en wierp het ter zijde.

Op dat gezegde kon zij niet antwoorden: de oude heer sprak waarheid. Er zou echter een oogenblik in haar leven komen, dat dit juweel er niet noodig was om haar hare ondankbaarheid te verwijten: de woorden, zooeven uitgesproken, waren daartoe immers voldoende?

Anna Eerling verliet het huis; doch, niet meer onder den strengen blik des ouden meesters zijnde, kwam de gekwetste eigenliefde boven, zelfs de zucht naar wraak. Er ontlook in haar een brandend verlangen om te herwinnen wat men haar zoo plotseling ontnomen had - de weelde.

(Slot volgt.)