De Nieuwe Belgische Illustratie. Jaargang 1

Brugge. - Feesten der zaligverklaring van Karel den Goede. - Geschiedenis van dezen martelaar door Ad. Duclos.
(Vervolg.)

Vijf jaren na den dood van koning Knuut, dus in 1091, ging Edele een nieuw huwelijk aan met Rogier, hertog van Apulia (Pouille) en Calabre, en heer van Sicilje. Bij haar vertrek uit Vlaanderen, liet zij er haren zoon Karel achter, die door zijnen grootvader Robrecht den Vries en na diens overlijden, in 1093, door zijnen oom Robrecht II opgevoed werd. Karel vergat nogtans zijn vaderland niet, waar hij trouwens twee zusters achtergelaten had, en geheel zijn leven, al was zijne opleiding en levenswijze Vlaamsch, bleef hij den naam dragen van Karel van Denemarken.

Ziehier hoe de Eerw. Ad. Duclos ons in zijn merkwaardig boek leert, hoe het toen ter dage met de opvoeding en geleerdheid der ridderschap in het algemeen gesteld was en hoe die van den zaligen Karel voltooid werd:

*_**

‘Karel, zeven jaar oud geworden, en uit de eerste kinderjaren gegroeid, was ook, naar de gewoonten des tijds, uit de handen der vrouwen gekomen. Nu mocht hij aan tafel zitten met Robrecht, zijn oom. Hij begon reeds op een peerd te kunnen springen en op een hengst te rijden. Daartoe waren onze jonkers aan zeven jaar in 't algemeen bekwaam.

't Was aan zeven jaar dat de opvoeding van den Ridder te wege begon. De kaplaan des graven leerde hem den Godsdienst en voedde de godvruchtigheid die zijn hert van vader en moeder afgeërfd had. 't Betrouwen in de Voorzienigheid en de overgevendheid aan 's Heeren wil, was als de grondsteen van de opvoeding van den jonker. De mildheid en de eerbied van al dat eerbiedweerdig is, was er de bekrooning van. Dit weten wij uit de schriften van de XII^e eeuw. Maar denkt toch niet dat Karel opgebracht wierd in den afkeer der onedelen, zoo 't alsdan in Vrankrijk geschiedde. Nooit heeft zulk een geest in Vlaanderen onder de Ridderschap, voòr 't aankomen van het huis van Burgondie, bestaan; en de handelwijs van Boudewijn-Hapkin en van Karel den Goede bewijzen genoeg dat noch de kaplaan van Wijnendale, noch Robrecht van Jerusalem hun zulk eene opvoeding gaf. Een ridder moet fier zijn, maar niet hooveerdig, dit was de leuze aan 't hof van Vlaanderen. ‘Sint Michel, de prins der hemelsche ridderschap, was fier in zijnen kamp tegen Satan, den wederspannigen vassaal des Heeren; maar hij is ook de vriend van alle menschen en hij weegt de zielen van allen met gelijke rechtveerdigheid en liefde.’

Onder de groote schouwe gezeten in de wapenzaal des kasteels, hoorden Karel en Boudewijn, Robrechts zoon, die onscheidbaar geworden waren, de dappere slagen vertellen die graaf Robrecht II in 't Heilig-Land sloeg. Zij luisterden naar de hertroerende vertellingen die aldaar gezongen wierden, van den Paladijn Roelant, van de Heemskinderen, van Karlemanje, en zooveel andere, die alsdan zoo gretig op de kasteelen aanhoord wierden. Hun hert zwol alsdan van moed in hunne borst; en zij verlangden naar het vroom jaar waarop de ridderbeugel hun om de leen ging gegord worden, en dat zij, schild aan den arm en zweerd in de hand, met 't kruis op hunnen helm ten strijde gingen trekken, tegen de vijanden van geloof en recht.

Die jonge herten, aldus bereid ten strijde, wierden dappere ridders ook, en zij bleven goede Christenen, die later een traan uit hun oogen vaagden als zij Godevaarts spreuke hoorden zingen: ‘God beware mij dat ik de gouden kroon drage, waar mijn Heer met doornen gekroond was’, en wien men dagelijks voorhield dat aller Ridderen leus moet zijn: ‘Doet uw plicht, wat er ook van komen moge’.

Kwam dan de tijd der eerste Communie. Nu wordt het letterkundig onderwijs aan den jongen Karel gegeven. Dat er ridders waren, in dien tijd, die niet schrijven konden, dat staat vast. Ik weet er eèn, kamerling van sint Lodewijk, honderd jaar later, die 't verklaarde in eene oorkonde. Maar dat zij teekenden met een kruis, ‘niet schrijven kunnende omdat zij ridders waren’, daarvan heeft men tot nu toe geen eèn ambtelijk bewijs gegeven.

Daarenboven de geest van onwetendheid was

[p. 39]

sedert lang uit het hof van Vlaanderen gebannen. In een brief van Paus sint Urbaan II wordt de onversaagde Robrecht de Vries geprezen om zijne ervarenheid in letterkunde en wetenschap Maachteld, de zuster van Robrecht den Vries, vrouwe van Willem den Veroveraar, staat om hare uitgestrekte kennissen beroemd. Philip de Harveng, abt van Bonne-Espérance, die in de XIIe eeuw leefde, schrijft van eenen graaf, Ayulf, bij naam, ‘die latijn sprak gelijk een clerk en de grootste erkentenis aan zijne ouders toedroeg, omdat zij hem de weldaad der geleerdheid geschonken hadden’. Deze overleveringen bleven aan 't hof van Vlaanderen in eere. Sibille, de vrouw van Diederijk van den Elzas, was dichter, en Philip, haar zoon, had een rijke boekerie.

Onze graaf leerde dan lezen en schrijven.

Daar ligt in 't kantoor der oorkonden van den Staat te Gent, een saarter, verleend door Karel den Goede, als hij graaf van Vlaanderen was, waarbij hij, in 1122, de rechten van Sint-Baafs-abdie te Gent vaststelt. Die oorkonde is verleend in den Burg, te Brugge. Dit lang stuk, op pergament, waarvan de zegel verloren is, is geheel en gansch van 't zelfde geschrifte en met de zelfde inkte geschreven. Al onder staat er bijgevoegd, in 't latijn: ‘Indien iemand, door eenige loosheid of begeerlijkheid aangelokt, naderhand deze bevestigende oorkonde zal wagen te verbreken, dat hij de gramschap Gods en de verontweerdiging van sint Bavo en alle heiligen inloope, en van de eere beroofd worde zijner avouerie KAROLUS’

Men moet niet denken ook dat de jonge graaf niets dan schrijven leerde. De kaplaan des hofs zal hem opgeleid hebben in de wetenschappen, die, in deze tijden, de Wijsheid uitmaakten, en de edele heeren in de mogelijkheid stelden onder hun tente, tusschen twee veldslagen, zoo wij in de ridderromans lezen, over recht, wijsbegeerte, aardrijkskunde en sterrekunde te praten.

De kennis der aardrijkskunde en der sterren was hun alsdan, met de verre reizen naar 't Oosten, volstrekt noodzakelijk. Daarin ook wierd de zalige Karel onderwezen, en de godvruchtige jonker deed veel vooruitgang in de geleerdheid.

Daarvan hebben wij een stellig bewijs.

De zelfde Philip van Harveng, daar ik even van sprak, en die stierf in 't voorjaar van 1183, heeft eenen brief geschreven dien ik hier heb in zijne werken, waarin hij aan de edellieden de studie aanprijst. Hij haalt den zaligen Karel den Goede als een voorbeeld aan, verklarende dat hij met eigene oogen gezien heeft dat graaf Karel de Goede, ‘in de kerk steeds in een latijnschen psalter las’ De kennis van 't latijn, in dien tijd, bij de edellieden, was een teeken van gevoorderde geleerdheid. Philip de Harveng voegt er nog bij dat het den prins staat een boek in handen te hebben, zoo wel als 't een zweerd eigen is geslepen te worden als het gaat oorlog zijn.

Krachtig was de opvoeding van den jonker, en hij wierd goed geoefend in de wapenen. Immers later ging hij op de slagvelden moeten verschijnen, of ten minste zijn dapperheid in de tornooispelen aan den dag leggen.

Van zeven tot vijftien jaar wierd de jonker een knappe ruiter, een kloeke jager en een veerdige schermer.

De jacht dan, in de prachtige bosschen van Wijnendale, met het gevolg van het kasteel, en de valken, die met zooveel zorg geleerd en opgekweekt waren, was eene oefening waarin de jonker kracht en rapheid won.

Het schermen bijzonderlijk was van groote aangelegenheid in een tijd, waarin 't gevecht op 't slagveld in zoòveel tweegevechten verging als er ridders tegenover malkaar stonden.

Daarin ook wierd de zalige Karel geoefend.

Als de Bisschop van Brugge laatst de reliquie'n van den zaligen Karel den Goede onderzocht, hebben wij zeer goed bemerkt hoe de schouderen van onzen zaligen graaf breed stonden en hoe het bovenbeen van zijnen rechteren arm, veel kloeker was dan 't zelfde been van den linkeren: een natuurlijk gevolg van de oefening in 't handhaven van de reuzenzweerden, daar onze ridders alsdan mede streden.

Kortom onze zalige graaf wierd onder de opleiding van Robrecht van Jerusalem en aan de zijde van zijn eigen-rechtsweer Boudewijn, een knappe jongeling, wiens blonde haren krullend nedergolfden, breed van schouderen, smal van lijf, gelijk het duizend maal in de ridderzangen van die tijden staat. Krachtig was hij, in zijn voorkomen en moedig, en dit krachtig voorkomen heette men de schoonheid van den jonker. De ernstigheid lag op zijn aangezicht geprent gelijk wij hem op zijne afbeeldingen zien. Hij was wijs in zijnen handel, bevallig voor kleinen zoowel als voor grooten, doordrongen met de leering van liefde, en vervuld met dit heilig vuur dat den ridder der twaalfde eeuw en den heiligen aller tijden uitmaakt.’

*_**

Robrecht van Jeruzalem, Karels oom, werd doodelijk gekwetst in eenen oorlog, dien hij met den koning van Frankrijk tegen Engelands' vorst, Hendrik I, in Normandië ondernomen had. Hij stierf ten gevolge zijner wonde in 1111 en werd opgevolgd door zijnen zoon Boudewijn VII, die in de geschiedenis onder den naam van Boudewijn-Hapkin bekend staat Onder den weldadigen invloed van den gelukzaligen Karel, verkreeg de regeering van Boudewijn eenen beschavenden invloed en het was vooral dezes strenge rechtvaardigheid jegens diegenen, die geweldenarij oefenden en barbaarsche zeden hadden, welke hem den bijnaam van Hapkin (Bijl) verwierven. Nadat Karel, met toestemming van den koning van Frankrijk, tot heer van Ancre en graaf van Amiens verheven was, huwde hij met Margriete van Clermont, die hem hoogst waarschijnlijk geene kinderen geschonken heeft. Ook Boudewijn-Hapkin overleed kinderloos, den 17 Juni 1119, na zijnen neef Karel van Denemarken tot opvolger benoemd te hebben, hetgeen Oudegherst aldus verhaalt:

*_**

‘Boudewijn.... overleggende dat na zijne dood veel geweld in Vlaanderen wegens de opvolging kon ontstaan, en dat het land daarin te vele zou kunnen lijden, besliste daar order in te stellen; doende ten einde daarvan de Staten van Vlaanderen (dit is hier: de Heeren en de voornamen van den lande) tot hem roepen. Deze waren welhaast te Rousselare bij hunnen goeden graaf vergaderd, die hun bevalliglijk vertoogde dat het eenig achterdenken waarmeê hij lag om oneenigheid en twist te voorkomen, die na zijne dood zouden onder hen kunnen oprijzen, wegens 't feit van de opvolging in Vlaanderen, hem bewogen had om ze bijeen te roepen, hun te verklaren ook en te verzekeren dat hij geen prins in de wereld wist weerdiger van hen, en van wien hij zachter, voorzichtiger en bevalliger handelwijze hoopte, als zijn kozijn Karel, zoon van den koning van Denemark, denwelken zij ook sedert lang kenden; verzoekende toch dat zij zouden en zelfs van nu af voor het toekomende, gezeiden Karel voor hunnen graaf en heer aanveerden. Daartoe, voegde hij erbij, zouden zij ook zooveel te meer bewogen zijn dat, ingezien hij nog nader dan alle andere in verwantschap met hem was, zij, mits hem te herkennen, den weg zouden sluiten aan zulke man[n]en die, onder voorwendsel van gewaand recht tot het graafschap, oorlog of onrust zouden ophitsen in 't la[n]d; - 't geen waarop zij ernstig moesten peizen.

‘Dit gezeid zijnde, en na de toestemming en verklaring die hem ten dien einde de Staten van Vlaanderen gaven, verklaarde hij Karel tot zijnen opvolger en erfgenaam en stelde hem aan als dusdanig; en de Staten, op den oogenblijk zelf, ontvingen en herkenden hem als hun graaf en heer.’

Nu was onze jonge Karel door erfrecht, door den keus van zijn voorzaat, van de Heeren 's lands en 't volk, graaf van Vlaanderen, of, zoo de gelijktijdige schrijvers zeggen, ‘de natuurlijke heer des lands.’