De Nieuwe Stem. Jaargang 22

[p. 575]

ten geleide
van japan naar sowjet-rusland door drie fronten

De kranten en weekbladen staan deze maanden vol van herinneringen aan, en beschouwingen over, de Russische novemberrevolutie. De gebeurtenissen in Petrograd waren beslissend voor de toekomst van Rusland - en daarmee voor de toekomst van de wereld. De ogen van de westerse wereld waren dan ook op de stad gericht, die sinds de tijd van Peter de Grote een venster op het Westen had open gezet. En ook de pers van vandaag bekijkt de toenmalige gebeurtenissen in die vreemde, wijde Russische wereld overwegend vanuit het Westen.

Het leek ons daarom van groot belang, de lezers van De Nieuwe Stem in staat te stellen, de revolutie vanuit een ander perspectief te bezien: van uit het Oosten. De mogelijkheid daartoe biedt ons de volgende reportage van een reis, in 1918 ondernomen uit Wladiwostok, dwars door drie fronten heen, naar het hart van de nieuwe staat: Moskou.

De schrijvers, ir Sebald Justinus Rutgers en zijn vrouw Bartha Mees, zijn geen oosterlingen. Maar de oosterse wereld was hun goed bekend, toen zij de avontuurlijke reis ondernamen, met het doel hun diensten aan te bieden aan het nieuwe regime. Sebald, zoon van de bekende arts Jan Rutgers, die in Rotterdam dezelfde vooruitstrevende rol vervulde als Aletta Jacobs in de hoofdstad, was al tijdens zijn studietijd actief geweest in de socialistische beweging. Hij was enige jaren op Sumatra als ingenieur in dienst bij de openbare werken; tijdens de wereldoorlog woonde hij in de Verenigde Staten waar hij, naast opdrachten die hij als ingenieur vervulde, ook politiek zeer actief was; en nadat de berichten over de novemberrevolutie hem bereikt hadden, besloot hij met zijn vrouw de gewaagde tocht via Japan naar Moskou te ondernemen. Hun kinderen moesten zij in Japan achterlaten.

Het hier afgedrukte reisverhaal vormt een keuze uit een serie van vijfentwintig in 1929 in De Tribune afgedrukte feuilletons (van 20 september tot en met 19 oktober 1929). Zij worden hier afgedrukt met toestemming van de dochter van de twee enkele jaren geleden overleden schrijvers, mevrouw G. Trintscher-Rutgers, arts te Moskou. Met haar echtgenoot heeft mevrouw Trintscher kort geleden een biografie over haar vader geschreven, die dezer dagen, ter gelegenheid van de herdenking van de revolutie, te Moskou in het Russisch verschijnt. Van het hierachter

[p. 576]

afgedrukte reisverhaal bestaat ook nog een interessante bandopname uit 1960, toen Rutgers over zijn reis voor een groep jongeren vertelde. Ir S.J. Rutgers was een van de meest indrukwekkende figuren uit de Nederlandse communistische beweging. Volkomen onbaatzuchtig heeft hij - ondanks zijn zwak gestel, hij leed sinds zijn veertigste jaar aan suikerziekte - gesteund door zijn toegewijde en intelligente vrouw, al zijn krachten beschikbaar gesteld voor de opbouw van de nieuwe socialistische staat. Na hun eerste Russische reis keerden Sebald en Bartha naar West-Europa terug, met een politieke opdracht die zij van de Komintern hadden ontvangen. Maar enkele jaren later waren zij weer opnieuw in de Sowjet-Unie, in het kader van een overwegend van Amerika uit georganiseerd vrijwilligersproject, om mee te helpen aan de industriële opbouw van de nieuwe staat: het beroemde Kuzbas project in Siberië - kort geleden door Tini Schoorl-Straub beschreven in haar roman Een beetje vrijheid. Aan dit boek ontleen ik de volgende, in persoonlijk overleg tussen Rutgers en Lenin vastgestelde, voorwaarden voor de aan het project werkende buitenlandse vrijwilligers - voorwaarden, die ten voorbeeld zouden kunnen strekken voor ieder land, dat werkelijk ernst zou willen maken met ‘ontwikkelingshulp’:

1 Wij verplichten ons en nemen daarvoor collectief de verantwoording, dat naar Rusland alleen personen komen, die bewust in staat en bereid zijn een reeks van zware ontberingen te dragen, die onvermijdelijk verbonden zijn met de opbouw van een industrie in een land, dat zeer achterlijk en ongelooflijk verwoest is.
2 We verplichten ons alle soorten conflicten, zonder uitzondering, welke dan ook, te onderwerpen aan de uiteindelijke beslissing van het hoogste Sowjetgezag in Rusland en deze beslissing vrijwillig uit te voeren.
3 Wij verplichten ons met maximale inspanning en een maximum van productiviteit en discipline te werken daar anders het inhalen en zelfs overtreffen van de kapitalistische normen niet mogelijk is.
4 Wij verplichten ons niet te vergeten de grote nervositeit van de ondervoede en uitgeputte Russische arbeiders en

[p. 577]

boeren, waarmede wij samenwerken; wij wensen hen op alle mogelijke manieren te helpen en een vriendschappelijke verhouding te kweken en wantrouwen en nijd te overwinnen.

Mijn persoonlijke kennismaking met Rutgers dateert van na de oorlog.

Ik had een lezing in Amsterdam gehouden over mijn ervaringen in Indonesië voor en tijdens de Japanse bezetting en in de revolutie. Na de lezing kwam een lange, magere, zeer rechtop lopende en gedistingeerde heer met een baardje naar me toe, stelde zich voor als Rutgers, en zei niets anders dan: ik kom u binnenkort opzoeken. Enkele dagen later was hij bij ons in Leiden. Hij woonde, na vele omzwervingen, sinds 1938 in Nederland, en was nog steeds zeer actief op politiek èn wetenschappelijk terrein. Wij raakten spoedig persoonlijk bevriend, waarbij het feit dat ik niet ‘bij de partij’ was, voor hem blijkbaar nooit een beletsel is geweest. Indonesië, waarover hij enige boeken heeft geschreven, bleef hem interesseren; ook in het Verbond van Wetenschappelijke Onderzoekers, in 1946 opgericht, was hij een markante en algemeen geachte figuur.

Ondanks een aantal teleurstellende, en zelfs tragische persoonlijke ervaringen, is hij steeds in de toekomst van het communisme blijven geloven, en zijn partij trouw gebleven; en tot het laatst bleef hij contacten houden met de jeugd, waarvoor hij een inspirator was.

Kort voor zijn dood in 1961, zocht ik de tachtigjarige Rutgers op in het ziekenhuis in Amersfoort. Hij wist, dat hij nog maar kort te leven had; maar zijn belangstelling voor de wereldgebeurtenissen was even groot als altijd. ‘Wat in Cuba gebeurt is geweldig, hè?’ waren zijn laatste woorden tegen mij.

W.F. Wertheim