De Nieuwe Stem. Jaargang 22

[p. 439]

ex libris

nakend op de fiets
Albert Perdeck - Nakend op de fiets. Kruseman, Den Haag 1967. f 7,90

Toen Albert Perdeck langer dan een halve eeuw geleden door Rotterdam fietste, bloothoofds en met blote voeten in sandalen, schreeuwden fabrieksmeisjes hem achterna: ‘Heidaar, klootzak! Mot je nakend op de fiets zitten!’ Perdeck behoorde destijds, gegrepen door de denkbeelden van de grote schrijver en profeet Lev Tolstoj, tot de nieuwlichters van die dagen. Tolstoj heeft in Nederland een intense belangstelling gevonden, waaraan in 1952 R. Jans een dissertatie heeft gewijd: Tolstoj in Nederland. Sinds Busken Huet bewonderend had geschreven over Oorlog en Vrede, dat hij in Franse vertaling had gelezen en dat een jaar later ook in een Nederlandse vertaling is verschenen, is er allengs een Tolstoj-cultus ontstaan. Maar deze richtte zich niet op de beroemde romancier, maar op de profeet en kastijder van zijn tijd - en vooral van zijn eigen land - op de pleiter voor geweldloosheid, voor de christelijke moraal van de bergrede, op de prediker van een ‘rein leven’. Het waren zijn Kreutzersonate, Opstanding, zijn ethische geschriften als Het koninkrijk Gods is binnen in U, Mijn biecht enz. die het tolstojanisme hier tevoorschijn hebben gebracht.

Perdeck vertelt van zijn eerste en voortgezette kennismaking met deze wereld van zachtzinnige wereldverbeteraars, christen-anarchisten, rein-leven-adepten enz. Zijn idealisme bracht hem ook tot bewondering van Domela Nieuwenhuis, geen christen meer, geen pleiter voor geweldloosheid, maar wel een man van profetische allure. Het boekje is een boeiend staaltje memoiren-literatuur geworden, een pretentieloos stukje beschavingsgeschiedenis waarin ook de nabloei van de Gooise kolonie Walden met Frederik van Eeden nog even ter sprake komt. Het geeft een kleine illustratie van het tijdvak dat Jan Romein in zijn Op het breukvlak van twee eeuwen zo uitgebreid en samenvattend heeft beschreven.

O. N

[p. 440]

een hollandse dichter
Koos Schuur - Gedichten 1940-1960. De Bezige Bij, Amsterdam 1963. f 2,75.

Het is met Koos Schuur gesteld als met vele echt Hollandse dichters. Uit vrees, onduidelijk te zijn verliezen zij soms de volledige beheersing over hun taal waardoor zij, de één meer, de ander minder, rhetorisch worden en woord op woord stapelen, waar één uitdrukking voldoende is. Marsman leed op enkele plaatsen aan dit euvel, Nijhoff toont zich in vele werken een meester in het doseren van zijn taal, waardoor het vers alle nadrukkelijkheid en gewildheid aflegt en wint aan overtuiging. In deze verzamelbundel van Schuur geldt dit vooral voor de vroegere, traditionele verzen. Het is nu eenmaal een levensgevaarlijk feit, dat de vorm altijd op de loer ligt, de dichter dingen te laten zeggen, die hij eigenlijk anders gezien heeft, maar die vanwege een vormvereiste noodzakelijk worden.

Schuur schrijft in ‘Chanson voor de prinsessen’:

‘...appels ploffen uit de bomen / en overnacht de ganzen komen’ en in ‘September’: ‘Blond lief, de laatste gouden dagen / wuiven ten afscheid en wij achten 't niet, / de bomen en de struiken dragen / hun laatste tooi en in het riet / schuilen de vissen...’

Op deze plaatsen krijg ik het gevoel dat de dichter de taal bezeert.

Belangrijker is echter, dat deze bundel ons overtuigt, dat wij te doen hebben met een eerlijk dichter, iemand die de dingen ziet, zoals anderen ze niet zien. De verzen uit zijn Australische tijd geven recht toe recht aan een beeld van datgene wat in hem moet zijn omgegaan en de Groningse verzen evoceren het land op een wijze die de verbondenheid van de dichter met zijn geboortegrond voelbaar maakt en bijna benijdenswaardig.

Hier is de dichter zichzelf en hier is hij ook het meest dichter; een Hollandse dichter.

C.Ch. Mout