De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 757]

Clarissa Jacobi
Gedenkteken voor een onbekende neef

Het boek was een Hollands boek; een boek uit de Nederlandse afdeling van de (Kaapstadse) stedelijke bibliotheek. Een vervelend boek geschreven door een schrijver, die op het uiterste puntje van zijn tenen had gestaan en met ingehouden adem had getracht om ook tot de avantgarde van moderne Nederlandse schrijvers te behoren, maar die het vereiste peil niet had bereikt en hopeloos was verdwaald in het oerwoud van zijn eigen zinnen, zoals een kleuter op een cocktailparty in een woud van benen. Een boek waarin de hoofdfiguren elkaar krekeltje, konijntje en melodietje noemden en zich gepassioneerd in de lippen beten totdat het bloed ze langs de bebaarde kinnen droop; waarin de regen in een onafgebroken stroom langs de zolderramen gutste en de wind door verlaten straten gierde. Een boek waarvan men, aangetrokken door de kleurige, knap ontworpen omslag - als een honingbij tot een bloem - alleen de eerste bladzijde leest en dan de allerlaatste regels, en het verder alleen maar even terloops doorbladert.

Ik wilde het boek juist weer op z'n plaats terugzetten, toen ik de brief zag liggen; een beduimelde, witte enveloppe tussen de pagina's vol krekeltjes en konijntjes. Een vergeten brief. Een onbelangrijke brief.

Ik weet het wel, ik had de brief meteen aan de bibliothecaresse moeten overhandigen; de vrouw in een blauwe jasschort, achter de toonbank met tropische klimplanten. Een verwelkte schoonheid met een bittere mond; de verbeten, ontevreden mond van een oude vrijster, die nooit iets heeft gewaagd en daardoor nimmer iets heeft gewonnen in het grote gokspel van de liefde. Ze had de brief dan - met een overbeleefd ‘Thank you very much’ - in het brievenrekje op de toonbank gestoken, tussen andere in boeken gevonden voorwerpen: ansichtkaarten met afbeeldingen van schepen; scheve, onbeholpen foto's van babies en kleine kinderen op het strand of onbenullig glimlachende bruidsparen.

[p. 758]

In de linker bovenhoek van de enveloppe stond, onderstreept ‘To’ geschreven en in het midden, nogmaals onderstreept ‘Mr. van Beuzekom’. Ik draaide de enveloppe om en zag dat de achterkant onverschillig was opengescheurd. Door vrouwelijke nieuwsgierigheid en verveling gedreven, ging ik in een hoek - met m'n rug naar de toonbank toe - zitten en met het boek op mijn schoot, haalde ik de brief uit de enveloppe te voorschijn. Hij was geschreven op een dun velletje gelinieerd papier van een goedkope blocnote, dat van onderen, nadat de brief klaar was, ongelijkmatig was afgescheurd.

‘Dear Sir’ las ik. ‘Would you please pardon Jacob for not attending work on Monday. You see we got the news that his cousin was stabbed last Friday night. So that was a sudden shock to him. They always went places together every Saturday. So yesterday he went to the station first for his ticket and thought he could just take a look and then take the train to work. His aunt told me it was very hard to tell him to go. She told me when he came in he went straight to the coffin. He stared at his cousin. He looked at him like there was no one around him. So he told his aunt that he gonna wait till 2.30 when the funeral starts. Will you please Pardon him Sir.

From A. Classen.’

Ik liet de brief langzaam terugzakken op mijn schoot. Achter de toonbank stempelde de vrouw in de blauwe jasschort rustig boeken af voor een oude dame in grijs voile. Aan de muur tegenover mij hing een ingelijste reproductie van Mantegna: een wezenloze madonna met een mollig, houterig kind op de arm. Uit de grammofoonplaten-afdeling, in een aangrenzend zaaltje, klonken vaag de klanken van een vioolconcert; het vioolconcert van Brahms. Het concert werd plotseling grofweg - midden in het adagio - afgebroken, zoals het leven van Jacob's neef. De neef waarmee hij iedere zaterdag uitging; naar het voetballen of een worstelwedstrijd, of misschien beladen met een oude rugzak en een gedeukte aluminium pan, de Tafelberg op voor een zorgeloos weekend.

Ik vroeg mij peinzend af hoe Jacob's neef was omgekomen. Misschien was hij doodgestoken tijdens een vechtpar-

[p. 759]

tij. Misschien was hij beroofd. Opgewacht in de buurt van een verlaten station of een bushalte, door een stelletje halfdronken en door dagga benevelde boeven, die wisten dat hij op vrijdagavond zijn schamele weekloon bij zich droeg. Van achteren beet gegrepen en doodgestoken op een donkere hoek in een slecht verlichte buurt waar geen politiebureau is te bekennen en later door geschrokken voorbijgangers gevonden: halfnaakt in een plas bloed, de handen uitgestrekt in het grint in een laatste stomme kreet om hulp.

Ik stond op en bracht het boek, het vervelende boek, terug naar de plank in de Nederlandse afdeling. De brief liet ik ongemerkt in de zak van mijn mantel glijden. Er gebeurde niets. Mijn mantel werd niet plotseling doordrenkt van bloed; er gleden geen tranen over de wangen van Mantegna's madonna. Ik keek, over de welverzorgde vetplanten in de vensterbank heen, naar buiten. Het stortregende niet zoals in het Hollandse boek. De zon scheen fel uit de helderblauwe Zuid-Afrikaanse hemel. De drukke straat wemelde van Jacobs. Jacobs op bakfietsen en Jacobs op bestelwagens. Kleine, op bussen springende Jacobs met witte helmen op, in het donkergrijze uniform van telegrambestellers. Jacobs in stofjassen, slenterend tussen delicatessenwinkels en kantoren, beladen met knapperende broodjes en pakjes sandwiches voor hongerige, blonde typistes. Jonge lachende Jacobs, stoeiend zonder zorgen. Oude gebogen Jacobs, gebroken door het leven.

Ik liep - zonder andere boeken uit te zoeken - de trap af en naar buiten. Doelloos wandelde ik door de zonnige, rumoerige stad. Af en toe streelden mijn vingers spelenderwijze over de enveloppe in mijn zak. Het papier voelde glad en koel aan. Glad en koel zoals het gepolijste hout van een doodkist.

Kaapstad, maart 1965.