De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 693]

Kort bestek

Literaire voyeurs

Het schijnt een mode geworden te zijn bij elke schrijver te gaan ontdekken waar hij het nu gehaald heeft. Uit zijn eigen koker kan het niet komen, zeker niet wanneer hij in het Nederlands schrijft. Engelse voorbeeld-auteurs genieten de voorkeur. Dat zijn dan waarschijnlijk de eersterangs afschrijvers, want er zijn er zelfs die niet zover gaan en gewoonweg een taalgenoot onder de arm nemen. Zo dicteert de mode.

Het kan nu inderdaad wel dat men bij lectuur, zoals Piet van Aken dat zegt in zijn ‘agenda van een heidens lezer’ (geraffineerde titel trouwens die heidense lezer, je hebt er zo weinig vat op) in het NVT, 3, 1965, plots aan een of andere denkt, en dan mag je dat inderdaad zeggen, zoals je zegt dat Sus of Peer op Jos van de bakker lijkt. Niemand die daar wat kan tegen zeggen. Men geeft daarmee te kennen dat beide aangehaalden een of andere natuurlijke gemeenschap hebben. Wanneer de gelijkenis frappant is mag men zelfs zover gaan er een krachtwoord bij te gebruiken. Nog altijd eens met van Aken. Waar hij dan een reeks Engelse titels en auteurs uit zijn mouw gaat schudden, moet ik de bedenking maken dat van Aken me bevooroordeeld voorkomt, dat hij een gelijkenis gaan zoeken is, omdat hij een gelijkenis wou, en daar gaat de pret eraf. Van Aken kan daar zelfs niet meer verrast zijn, hij is een pervers ‘voyeurke’ geworden die achter een holletje in een schutting staat te loeren naar de naaktheid van een of andere (mij in dit geval) die verdomd veel weg heeft van de naaktheid van deze of gene. Trouwens weet ik heel goed en van Aken ook wel, dat er nihil novi sub sole is. Een vondst in de literatuur bestaat er immers niet in wat men gebruikt, maar waarvoor men het gebruikt en hoe. Met dat hoe is van Aken het ook eens. Misschien verstaat hij zelfs daaronder eveneens het waarvoor. Toch zou ik even willen toelichten dat het waarvoor voor mij althans een grotere rol speelt.

Ik heb het ongeluk als jonge snaak van achttien-negentien begonnen te zijn als woordkunstenaar. In de literatuur

[p. 694]

schijnt men echter op een zestal jaren niet veel te kunnen, mogen groeien. Nochtans gebeurt er in een leven op zes jaar tijd heel wat. Ik bedoel dat ik met Babetje iets heb vertolkt dat niet Babetje is, maar waarvoor Babetje als spiegel dient, zoals trouwens al mijn romanfiguren voortaan een spiegel zijn.

Een spiegel dan waarin zich niet een persoon staat te bewonderen, maar waarin een idee, een ervaring en een levensbeschouwing gestalte krijgt.

Maar een voyeur is een vent behept met een afwijking, hij ziet niet recht en hij loert door een eng gaatje.

Nu moet ik wel zeggen dat het gaatje van van Aken me nog enigszins groter lijkt dan dat van Lampo. Lampo draagt er nog oogkleppen bij. Hij is een paard dat ergens een prikkel heeft ondergaan en op hol geslagen is. Hij draaft maar door en struikelt zich ongelukkig over zijn eigen woorden. Of het erger is zou ik niet zo beweren, ik zou het eerder durven stellen dat van Aken verstandiger is, zodat het misschien toch waar is dat hij ‘de enige is om gelijkenis te zien, en tegelijk het verschil’, maar hij moet dan ook konsekwent blijven en doorbijten tot het bittere (voor mij dan waarschijnlijk) einde en zich niet wentelen in een valse naastenliefde.

Iedereen die over boeken of schrijvers pent heeft het recht te veroordelen wanneer hij met voldoende bewijzen voor de dag kan komen. Ik heb elders al geschreven dat ik de bladzijden die Piet van Aken in het NVT vult de beste vind die in dat tijdschrift te vinden zijn. Dat meende ik en dat meen ik nog steeds. Na wat ik ooit van hem als novellist en romanschrijver las, zijn deze pagina's voor mij een openbaring geweest. Ik geloof alleen dat hij zich te gemakkelijk in jeugdige overmoed (niettegenstaande zijn ouderdom) vergalopeert. Het komt me inderdaad voor dat hij als ‘heidens lezer’ nog moet groeien, een en ander tot bezinking moet laten komen en dan het voor en tegen wegen. Bovendien is het een feit dat ‘jeugdige’ personen zich vaak te gemakkelijk in het zog van een mode laten meeslepen. Van Aken is op dit ogenblik nog steeds een voyeur en geen observator, en dat verwijt ik hem.

Marc Andries