De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 640]

Met onzichtbare inkt

I ‘Image’-kweek.

Het overigens historisch informatieve en niet onamusante Schrijversprentenboek over de Vijftigers stelt misschien onbedoeld weer eens in het licht de merkwaardige behoefte die hen beheerst om de aandacht te trekken. Niet door het geschrevene, maar door vertoon van zichzelf, door houding, gebaar, groepering. Door henzelf óók niet au sérieux genomen?

Daar moet men aan twijfelen. Het ‘m'as-tu vu’ speelt er vaak zó'n overheersende rol. Men kan de kennelijke show, die nu eenmaal gewonnen wil zijn, niet louter als middel tot het doel zien, misschien speelt overigens ook het bij de jongere generaties zoveel groter geworden bewustzijn voor hun maatschappelijke handhaving op te komen hierbij een rol.

Bij oudere generaties van dichters en schrijvers werd de aandacht trekken anders dan door het geschrevene in vele gevallen even ondenkbaar als de schrijver onwaardig geacht.

Men was al ver genoeg gegaan door de schaamteloosheid der publicatie zelf (door geen pseudoniem te redden), welke de uiterste concessie behoorde te blijven die men deed aan het publiek en aan eigen eerzucht of behoefte aan weerklank (dooreengemengd, gewoonlijk).

Is het ‘aandacht trekken’ een ander ‘trahison des clercs’ dan Julien Benda na de eerste wereldoorlog die schrijvers verweet die zich aan een de geest verloochenende politiek prijsgaven (Maurras etc.), ditmaal dan een offer aan de show-business? En hebben zij die zgn. ‘image’-kweek wel nodig?

II Klassieke verzen.

In het slotwoord bij de definitieve druk van de Verzamelde Gedichten van J.C. Bloem vermeldt deze bescheidenste der dichters eenvoudig constaterend, dat het de vijfde druk ervan is, en het is de vraag of daar zelfs maar een ondertoon van overigens zo ten volle gerechtvaardigde trots of voldoening in doorklinkt.

[p. 641]

Voor ons is het een zeldzame en feestelijke gebeurtenis, deze prachtig uitgevoerde heruitgave van zijn Verzamelde Gedichten (verschenen bij Polak en van Gennep, A'dam 1965).

Herlezend vinden wij hoe wij door vele jaren onverminderd van deze gedichten zijn blijven houden. Het is niet meer dan natuurlijk dat wij daarbij nuances van gewaarwording bespeuren. Wij hebben ons zozeer verheugd over de toenemende soberheid in zijn allengs korter geworden gedichten, waaronder zich enkele van zijn subliemste bevinden. Ditmaal treft ons de wel vaak naar de klacht zinkende stem der laatste en latere verzen (een volgende maal zal het weer omgekeerd zijn), juist bij het hervinden van de verrukking over de oudere verzen, de klassieke die van dit oeuvre de hoogtepunten vormen; die zich boven alle rhetoriek verheffende, weids zich ontplooiende verzen uit Het Verlangen die met andere uit de middenperiode de volle menselijkheid van zijn al te grote en kwetsbare levensliefde openbaren. Zonder nieuws te zeggen, vrij van alle kramp van het nooit gezegde en nooit vertoonde, waren en zijn deze verzen in hun feilloze expressie toch volmaakt nieuw.

Het verheugende van deze uitgave is, dat verzen die de eenvoud zelve zijn en te allen tijde buiten elke mode blijven, tot in deze tijd hun klassieke uitspraak van eeuwige menselijkheid onaantastbaar handhaven.

III Van het Reve gaat nooit te ver.

Niemand in Nederland durft, als schrijver, zo ver te gaan als Gerard van het Reve. Niemand in Nederland lijkt daar meer van overtuigd dan hij. Anderen zijn er, toch minder daarvan overtuigd. Zij vragen zich af: Wanneer gaat hij nu werkelijk durven?

Hij wil gehoord word, dat is zeker.

Hij wil gezien worden, dat evenzeer.

Hij wil opzien baren, aanstoot geven, ook daaraan geen twijfel.

Hij wil alles zeggen wat ‘men’ nu eenmaal niet zegt, ‘taboes doorbreken’, de bijval van supporters is daarvoor verzekerd.

Het lijkt alles nog meer bedoeld voor anderen dan voor

[p. 642]

hemzelf, hij ziet voortdurend zijn publiek. Hij verliest het geen ogenblik uit het oog, zelfs niet als hij brieven schrijft in de nacht.

Dat doet de vraag opkomen of hij eigenlijk wel zo ver durft (en wil) gaan? Hij legt zich merkbare beperkingen op. Hij neemt een zekere ‘norm’, een soort eigenheimer ‘decentie’ in acht die men uit Huize Algra niet zou verwachten. Hij berekent namelijk zeer wel hoe hij, uitgekiend, zijn markt juist niet bederft. Hij heeft zowel het publiek dat voor hem is, de claque die zijn durf toejuicht, nodig, maar zeker ook niet minder het publiek dat hij tart en sart. Hij riskeert géén débâcle van de best-seller. Hij wankelt allang tussen eerlijkheid en oplichting, hij weifelt niet eens meer, al lopen de twee nog wel dooreen, wat het hemzelf en voor- en tegenstanders weer iets moeilijker maakt er doorheen te zien.

Hij wacht zich wel, te beschrijven wat hij zo gedurfd aanduidt. Hij zinspeelt op taferelen die hij overigens wijselijk achterhoudt. Het is meer een spel van uitdagen dan van werkelijk durven. Hij is, als het er werkelijk op aankomt, meer bedreven dan gedreven (geworden, op den duur). Dat ‘ver gaan’ is maar half werk, en die ‘eerlijkheid’ maar half echt.

Van het Reve waagt zich niet verder dan zijn succes. De al-durver gaat niet ver genoeg, niet zover als een werkelijk roekeloze die zich in onvoorwaardelijke eerlijkheid te pletter loopt op conventie en hypocrisie. Hij huichelt zijn durf of hij houdt zichzelf met zijn zorgvuldig gedoseerde en uitgebalanceerde durf voor de gek. In het beste geval licht hij zichzelf en zijn publiek op. Hij heeft de succesvolle schrijver en de exhibitionist in zichzelf te lief om zich werkelijk op het spel te zetten. Hij gaat velen te ver, maar hij wacht zich ervoor, voor zichzelf te ver te gaan. Laat hem dit overdag eens gezegd zijn, ter overpeinzing bij nacht. Maar laat hij dan, in die nacht vol vallende sterren, eindelijk in bliksemschrik die Opperste Eerlijkheid vinden, buiten alle publiek om, van een waarachtige zelf-confrontatie. Dan zal hij niet langer interessant doen, maar waarschijnlijk interessant zijn.

Voor wie het beter weet, sans rancune en Sans souci
(N.A.D.)