De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 643]

Kort bestek

De generaals aan het sleutelgat bij de buren

Een artikel in de N.R.C. van 8 sept. vertelt dat president Johnson onlangs van zijn ambassadeur in Chili een klacht ontving over de repercussies door het ‘plan Camelot’ gewekt, niet alleen aan de universiteit van Santiago, die uitgenodigd was aan het plan mee te werken, maar ook zowel in rechtse als linkse kringen in Chili en in andere Zuid-Amerikaanse staten.

Wat wil het plan Camelot en waar komt het vandaan?

Het is een onderneming, waar het Pentagon al vast 6 millioen dollar voor had uitgetrokken en dat bedoeld was: ‘een schema op te stellen of een analytisch model, waaruit men de standvastige grootheden kon opmaken, waarvan de bestudering noodzakelijk is voor een goed begrip van de sociale conflicten’. Wanneer militairen zich zo kwasi-exact en tegelijk verward gaan uitdrukken, zit er gewoonlijk iets achter. ‘In werkelijkheid ging het erom’, zegt de N.R.C. ‘de factoren te ontdekken die mogelijke opstanden teweeg zouden kunnen brengen in Argentinië, Chili, Colombia, Peru en Venezuela, zulks dank zij allerlei opiniepeilingen.’

‘Het plan Camelot was opgezet om revoluties te voorkomen, maar het scheelde niet veel of het had het omgekeerde effect gehad’. President Johnson heeft het dan ook nodig gevonden uitdrukkelijk te verklaren, dat het Pentagon niet gerechtigd is om ‘sociologische studies’ in het buitenland te verrichten en tevens afgekondigd, dat soortgelijk onderzoek, dat in Pakistan ook al op een echec was uitgelopen, voortaan uitsluitend vanuit het departement van Buitenlandse Zaken mag worden georganiseerd.

Het artikel wijst verder op de noodzaak van coördinatie op dit terrein en op het treffende voorbeeld van ‘de ramp van de Varkensbaai’ (de invasie in Cuba) als een slecht staal van machtsoverschrijding van de geheime diensten: de C.I.A. immers meende te weten dat heel Cuba tegen Castro was.

Wij vragen ons af of een gecoördineerd aan de deur luisteren bij de buren door niet geüniformeerde ‘onderzoekers’ en die niet zulke domme fouten maken als de C.I.A., wèl geoorloofd is.

A.R.-V.

[p. 644]

Dossier

Menigeen beseft wellicht niet in welk gevaarlijk wespennest hij zich begeeft wanneer hij bepaalde zaken op afbetaling wil aankopen. We hebben het hier niet over de opstapeling van schulden welke dit kan teweegbrengen.

Wanneer men zich tot een firma wendt voor de aankoop op termijn van bijvoorbeeld een televisietoestel, dan stelt deze firma zich in verbinding met een soort detectivebureau (we kunnen het best zo noemen) dat er zich in gespecialiseerd heeft uit te pluizen hoeveel de koper wel verdient en wat er zoal op zijn levenswandel is aan te merken. De bevindingen van de ‘detective’ komen dan terecht in het dossier van de eventuele klant. Dossier waarop staat: strikt persoonlijk en vertrouwelijk. Hoe strikt dat strikt is durf ik nogal in twijfel trekken als ik me afvraag hoe ik in het bezit van zulk een dossier gekomen ben.

Hier volgt dan een uittreksel:

‘L.J. Belg, geboren te B. op 21-11-19.. en ongehuwd. Sinds.... is hij ingeschreven op het huidig adres, maar in werkelijkheid betrekt hij een gemeubileerde kamer, S. 30 te A. waar hij samenhuist met een zekere R.R. eveneens een man van lichte zeden (sic).

Samen met R.R. is bevraagde gewezen fabriekswerker. Op naam van zijn vriend baat hij een herberg uit in de.... straat te A., welke eveneens veelal bezocht wordt door mannen van lichte zeden.

L.J. is van lage zeden en mentaliteit, weinig of niet betrouwbaar.’

Tot zover dit uittreksel.

Ik wil er wel op drukken dat op het bewuste document naam en adres van L.J. volledig vermeld zijn. Verder vraag ik mij af of het aangehaalde werkelijk van veel belang is om de koopkracht van L. te bepalen. Het oordeel over dergelijk stuk laat ik graag aan de lezer over.

Marc Andries

Een geval van B.V.D.-optreden

De heer J. Sevensma, in leven procuratiehouder bij de K.N.S.M. te Amsterdam, heeft aan enkele hem vertrouwde per-

[p. 645]

sonen omtrent de werkwijze van de Binnenlandse Veiligheidsdienst het volgende meegedeeld. Het geval heeft zich nu 7 of 8 jaar geleden afgespeeld.

Bij een employé van de K.N.S.M., die belast was met de doorzending van de correspondentie van het zeevarend personeel die over het kantoor van de K.N.S.M. liep, vervoegde zich iemand, die zich als marechaussee in burger aandiende met de wens hem inzage te verschaffen van de correspondentie van bepaalde personen, waarvoor de B.V.D. belangstelling had.

De employé antwoordde dat hij niet aan dit verzoek kon voldoen zonder toestemming van zijn chef, de heer Sevensma. Deze heeft daarop pertinent geweigerd mee te werken aan zulk een schending van het briefgeheim.

De daarop ingeschakelde personeelschef heeft de heer Sevensma niet tot andere gedachten kunnen brengen, wat ook te verwachten was, omdat de heer Sevensma zijn mening op dit punt niet onder stoelen of banken placht te steken.

De directie bij wie Sevensma om zijn bekwaamheid en karakter goed stond aangeschreven, heeft ook niet getracht hem onder druk te zetten omdat zij wist ‘dat je bij Sevensma niet met zo iets moet aankomen’.

Daarop is er wel iemand anders ingeschakeld, wat spoedig bekend werd, zodat er weinig brieven meer over het kantoor kwamen.

Sevensma vertelde in dit verband ook nog, dat hij in een latere chef van de surveillance de bovengenoemde marechaussee in dienst van de B.V.D. herkend heeft en verder dat hij bij deze gelegenheid vernomen heeft van een collega dat de B.V.D. over hem zelf een dossier bezat als verdacht persoon, die abonnee was op de Groene Amsterdammer en vergaderingen bezocht van de Vredesbeweging De Derde Weg, van welke vereniging hij overigens enige jaren penningmeester is geweest. Sevensma was een antimilitarist van vóór de oorlog en daarna als overtuigd pacifist lid of begunstiger van enige pacifistische organisaties. Tijdens de bezetting was hij actief in het verzet, vooral in hulp aan joodse onderduikers. Wat Sevensma heeft meegedeeld over de B.V.D.-activiteit, kan, gezien zijn aard en karakter, als volkomen betrouwbaar worden beschouwd. Wat hij ondergetekende heeft verteld, komt geheel overeen met wat hij zijn huisgenote, mevr. F. Eenhoorn-Methorst, Haringvlietstr. 15, Amsterdam, in diezelfde tijd heeft meegedeeld. Mevr. Eenhoorn gaf mij toestemming dit te vermelden.

O. Noordenbos.

[p. 646]

Naschrift

De vele en veelsoortige bijdragen aan dit nummer hebben de redactie bevestigd in de overtuiging, dat de snelle verschuiving van de grenzen van onze privacy in de laatste decenniën in allerlei menselijke bedrijvigheid en verhoudingen spanningen heeft gewekt. En dat het zin heeft oorzaken en samenhang daarvan na te speuren. Dat blijkt in de beschouwelijke en oriënterende stukken, zoals die van Wertheim en Beerling, waarin die verschuivingen als een aan tijd en plaats gebonden probleem worden gezien en tegenover verwante - of juist niet verwante - verschijnselen elders en in het verleden worden geplaatst.

Het blijkt uit de wijze, waarop vele auteurs zich rekenschap geven van de complicaties van het verschijnsel op hun eigen arbeids- of belangstellingsterrein, van de vraag of en de mate waarin de privacy daar wordt ingeperkt of eventueel zou moeten worden ingeperkt.

Tegenover die orienterende en constaterende artikelen staan die met een min of meer discussierend karakter (waarin uiteraard de andere elementen niet ontbreken). Van Hees discussieert tegen verondersteld vooroordeel, wat hem verleidt tot in het algemeen onweerlegbare, maar menselijk onaanvaardbare en oncontroleerbare uitspraken als: ‘Er zijn geen voorbeelden uit de geschiedenis, waaruit blijkt, dat het biechtgeheim werd geschonden’. Verder gebruikt hij zijn goed recht om als strijdbaar modern katholiek op de punten te wijzen, waar hij in een zich vernieuwende r.k. kerk een meer genuanceerd respect voor de menselijke privacy en individualiteit ziet groeien.

Zowel bij hem als bij twee andere ‘discussianten’ stuit men bij alle waardering voor wat zij wel geven op een tekort aan historisch denken; zij zien een verouderde, verwerpelijke wereld vóór een bepaalde streep ergens in de 20ste eeuw en een lang niet volmaakte, maar in ieder geval aan ons geëigende wereld daarna.

De discussie van Van Tijn en Blokker richt zich tegen de ‘bezorgden’, een hypothetische, in de 19de eeuwse moraal wortelende groep, die ‘de indiscretie’ wil uitbannen: ‘Ook uit het stuk van Annie Romein blijkt weer dat de journa-

[p. 647]

listiek vaak wordt vereenzelvigd met indiscretie’, zegt Van Tijn. En hij eindigt uitdagend ‘Het wordt tijd, dat de privacy eens wat meer geschonden wordt’. En Blokker haalt mijn uitspraak aan over de technische hulpmiddelen, die met onze ethiek op de loop gaan en vervolgt bijna parallel met Van T.: ‘Het wordt tijd dat er eindelijk eens iemand of iets met onze ethiek op de loop gaat’. Hier nu lijkt B. mij niet alleen bezorgd, maar zelfs overbezorgd, want dat gebeurt al vele duizenden jaren lang. De ethiek bestaat niet, maar er is voortdurend een ethiek waartegen geschopt wordt en voortdurend een nieuwe ethiek in wording, want zonder hebben de mensen het tot nu toe niet gedaan. B. noemt die nieuwe ethiek met een minder besmet woord wereldbeschouwing, wat natuurlijk ook mag en vertelt ons zelfs aan het slot van zijn artikel hoe die er mogelijkerwijs uit zal zien. B. heeft even weinig reden op grond van wat ik zeg en niet omdat ik er toevallig nog net in geboren ben, om mijn ethiek met die van de 19e eeuw te identificeren als Van T. om aan te nemen, dat ik de pers en televisie met harde jongens vereenzelvig noch dat ik hem als harde jongen doodverf en critiseer. Ik noemde een paar voorbeelden van m.i. ongeoorloofde hardheid en onbeschaamdheid. Wilt u er éen dichter bij huis, dan waarachtig niet ‘Zo is het....’, dat wat mij betreft nog lang voort mag gaan hooggeachte opgeblazenheid in de kuiten te prikken en leeg te laten lopen, maar gevallen als W.O. Duys met die - ik kwalificeer niet - jongen Hughes.

Mijn bezorgdheid en die van sommige schrijvers in dit nummer en van andere door hen aangehaald, geldt allerminst de vrijmoedigheid, die zo gemakkelijk als indiscretie in de doofpot gestopt wordt, maar de snelheid van onze in elkaar grijpende technische, economische en culturele ontwikkeling.

We moeten met de indiscretie leven als met de Bom, zeker, maar dat toch niet door alleen maar naar de lucht te kijken of schuilkeldertjes te bouwen wat de een betreft en de ander critiekloos te aanvaarden om niet voor zachte jongens te worden versleten.

Annie Romein-Verschoor.