De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 494]

Clarissa Jacobi
Geld voor Idutywa

Het grote hoofdpostkantoor dat in het centrum van de stad is gelegen heeft veel loketten: loketten voor blanken en loketten voor niet-blanken. In de kleinere postkantoren, in de buitenwijken en op het platteland, is het anders gesteld. Daar staan de postbeambten achter een lange toonbank, die van boven met een hekwerk van koperen spijlen is afgesloten. Een gesprek met de beambte achter de toonbank - door de spijlen - doet daardoor enigszins denken aan het bezoekuur in de gevangenis. Het voorste gedeelte van deze kleinere postkantoren is in twee afdelingen verdeeld door een houten schutting of een stenen muur die doorloopt tot de toonbank. De linker afdeling is voor blanken, de rechter afdeling voor niet-blanken bestemd. Er zijn ook twee aparte ingangen waarop op nette bordjes ‘Net Blankes’ en ‘Nie-Blankes’ staat geschreven. Als het niet druk is in het postkantoor helpt dezelfde beambte achter de toonbank beurtelings de blanken en de niet-blanken: kleurlingen, negers en Indiërs. Is het druk dan heeft hij een helper.

Ik ging naar het postkantoor in de buitenwijk waar ik woonde om een brief te laten wegen. Terwijl ik de benodigde postzegels kocht en op m'n brief plakte, luisterde ik naar een woordenwisseling tussen de assistent-postbeambte en een Bantoevrouw aan de andere kant van de scheidingsmuur in de voor ‘Nie-Blankes’ bestemde afdeling.

Vanaf de plek waar ik stond kon ik de beambte zien, een blonde jongen van een jaar of achttien met een rood, puisterig gezicht. De Bantoevrouw was onzichtbaar. Een donkere, fluwelen stem uit het serail van de niet-blanke afdeling. Ik hoorde haar zeggen dat ze tien pond - ongeveer honderd gulden - telegrafisch wilde verzenden naar Idutywa, een dorp aan de hoofdweg tussen Oost-Londen en Umtata, in de Transkei. De beambte schoof haar een formulier toe om in te vullen.

[p. 495]

‘Eh, master, kunt u het niet even voor mij invullen?’ vroeg de vrouw beleefd. ‘Ik weet niet hoe ik het moet invullen.’

‘Dan moet je het formulier maar mee naar huis nemen en vragen of iemand je wil helpen’, zei de jongen stug.

‘Maar de mevrouw waarvoor ik werk komt pas tegen zes uur thuis en dan is het postkantoor gesloten’, antwoordde de Bantoevrouw op klagende toon.

‘Dan breng je het papier morgen maar terug’, zei de jongen, die wat leeftijd betreft waarschijnlijk best haar zoon had kunnen zijn.

Maar er was haast bij het geld dat naar Idutywa moest. Misschien moest het dienen om een boete of lang achterstallige belasting te betalen. Misschien was het dringend benodigd voor de begrafenis van een ondervoed kind of een van honger en ouderdom verschrompelde moeder. Het kon ook voor de Abeketwa-dansen zijn, want het was augustus, of lobola, geld om een vrouw te kopen voor een zoon. Misschien was het reisgeld of zo maar dood gewoon geld om eten te kopen.

‘Eh, master, kunt u het niet even vlug voor mij invullen?’ bedelde de vrouw nogmaals met een van wanhoop hese stem.

‘Ik heb het te druk’, zei de jongen stuurs. ‘Kijk maar eens naar de rij mensen die achter je staat. Ik heb geen tijd om iedereen's formulieren in te vullen. Ik wil het wel voor je doen maar dan moet je wachten totdat ik iedereen heb geholpen.’

‘Maar er komen steeds weer nieuwe mensen binnen’, zei de vrouw vertwijfeld. ‘Ik heb geen tijd om zolang te wachten. Straks komen de kinderen van mijn mevrouw uit school en dan moet ik thuis zijn. Please master, help mij toch!’

‘Ik kan er echt niets aan doen’, antwoordde de jongen schouderophalend, half tegen de vrouw en half tegen de ongeduldig wordende rij wachtende mensen en hij begon de volgende klant te helpen.

Ik boog mij voorover totdat mijn hoofd het koperen traliewerk aanraakte en gluurde nieuwsgierig door de spleet - een handbrede opening - tussen de toonbank en de scheidingsmuur. De jongen hielp nu een dikke Indische vrouw in een geel zijden sari met gouden biezen. De Bantoevrouw

[p. 496]

stond nog - terzijde geschoven - voor de toonbank. Het was een gezette vrouw van middelbare leeftijd met een slonzig schortje voor en rode, afgetrapte pantoffels. Vilten pantoffels met verwelkte rozetten. In haar ene hand hield zij twee biljetten van vijf pond, een enveloppe waarop een adres stond geschreven en een groezelige, dichtgeknoopte zakdoek. Met haar vrije hand klampte zij zich krampachtig aan de toonbank vast als een drenkeling aan een reddingsboei. Ze was zichtbaar overstuur. Haar donkere huidskleur had een vaal-grauwe tint van ellende en zij beefde over haar gehele lichaam.

‘Misschien kan ik het even voor haar invullen!’ riep ik vanuit de blanke afdeling naar de jonge postbeambte. Er viel een plotselinge stilte over het geroezemoes van het postkantoor. De jongen keek met opgetrokken wenkbrauwen naar zijn superieur die in de blanke afdeling bediende. Deze knikte - bijna onmerkbaar - met zijn hoofd. De jongen stak mij een formulier toe door de tralies. Ik drukte mijn gezicht tegen de spleet tussen toonbank en scheidingsmuur en riep de Bantoevrouw. Zij kwam naar de spleet toe en leunde met haar hoofd tegen het traliewerk. Haar witte hoofddoek had een bont patroon van kruisjes, ankertjes en hartjes: geloof, hoop en liefde.

‘Ik zal het wel even voor je invullen’, zei ik. ‘Zeg me maar waar het geld naar toe moet.’

De vrouw schoof zwijgend de enveloppe met het adres erop door de spleet naar mij toe. Ik kon het niet goed lezen. Het was het beverige handschrift van een oud mens. Iemand die niet vaak schrijft. Het deed mij denken aan het krabbelige handschrift van mijn lang geleden gestorven grootmoeder waarvan ik nog een exemplaar bezat in mijn poëziealbum. ‘Lieve Kleindochter, Het is wijnich van waarde hetgeen ik U bied: Pluk rozen op aarde en vergeet mij niet’. Ik zei tegen de vrouw dat ik het adres niet kon lezen en zij spelde het moeizaam voor mij, letter voor letter. Verder moest ik alleen nog even de afzender invullen en het te verzenden bedrag. Het geheel nam niet meer tijd in beslag dan een minuut of twee.

‘Is het zo in orde?’ vroeg ik aan de beambte en overhandigde hem het formulier.

‘Yes, that's okay’, zei hij grimmig en tegen de vrouw:

[p. 497]

‘Dat is dan vijftig cent.’

Ze gaf hem de twee bankbiljetten van vijf pond, waarschijnlijk haar maandelijkse salaris, en haalde vijftig cent te voorschijn uit haar vuile zakdoek.

Ik borg mijn vulpen weg in mijn tas en ging door de uitgang voor ‘Net Blankes’ naar buiten. De Bantoevrouw kwam tegelijkertijd uit de deur voor ‘Nie-Blankes’ en wij ontmoetten elkaar op het trottoir van de drukke winkelstraat.

‘Dank u wel, Madam’, zei de vrouw tegen mij, maar ze glimlachte er niet bij. Haar gelaatstrekken waren dierlijk verwrongen als leed zij hevige pijn; in haar donkere ogen gloeide ontvlambaar de haat. Zij zag eruit alsof zij het liefst het postkantoor in brand zou willen steken; of een school; of een kliniek; of een kerk....

Mijn kleine vriendendienst bezat niet meer het vermogen om het steeds groter wordende ravijn tussen onze twee werelden te overbruggen.

Kaapstad, 1965.