De Nieuwe Stem. Jaargang 20

[p. 152]

Tadeusz Rózewicz
Perspektieven

1. De wand

Zwaar en leeg lig ik opnieuw tegen de wand.

Het gaat mij niet aan, dat de buren pret maken. Dikke oude vrouwen hebben hun handen op hun buiken gelegd en kijken naar mij. Zij schudden de hoofden, praten met elkaar en kijken naar mij. Jaren achtereen zit ik tegen de wand. Plotseling sta ik op. Zittend op mijn achterpoten houd ik mijn driehoekige snuit in de voorpoten en praat tegen de wand. Ik draai mijn draderige, houtachtige snor op en schud mijn ketting. Ik zing tot de wand. Overal zijn de martelaren geplant, in oktober. In november drijven zij hun witte scheuten uit de aarde, verdringen zich en vormen een wirwar onder de voeten. De levende martelaren komen in botsing met de dode. Zij storten zich in woordenwisselingen, barsten in tranen uit en laten de woorden stromen. Tenslotte metselen allen tezamen een bord met opschrift in de wand.

Ik ga tegen de wand liggen. Tussen verdroogde bladeren, oude affiches en flesjes slaap ik lange tijd. Soms neem ik een handvol aarde en as op en strooi deze op mijn kop. Ik wens iets te zeggen tegen die vrouwen en ook tegen mijzelf. Ik zwijg, want wat kan men eigenlijk zeggen. Achter mij bevindt zich een huis, waarin ik tien jaar leefde. Ik liet het achter mij, terwijl alle kranen en leidingen geopend waren. Een kleine vlam bloeit op. De tamme meubelen beginnen onrustig te worden en stapelen zich wild opeen, foto's en boeken vol rustige dromen beginnen te sissen en zich te kronkelen. Naar schilderijen en vruchten, naar muren en vensters strekken de vuurtongen zich uit. Plotseling barsten zij uiteen en brullen. Nu zou het mij kunnen lukken de aandacht te trekken en deze mensen te waarschuwen. Men moet niet al te zeer vertrouwen op voorwerpen, dieren, landschappen en zelfs niet op de rust. Men moet niet al te

[p. 153]

zeer vertrouwen op de muziek, de woorden en zelfs niet op de gedachten. Landschappen en woorden kunnen exploderen, ontvlammen. De mensen kunnen hierbij verbranden.

2. Het defilee begint

Intussen verzamelen zich de kinderen. Meisjes en jongens. Zwangere vrouwen duwen kinderwagens voort. Het zijn brede, dubbele wagens, waarin tweelingen in rose kleertjes. In andere nog bredere wagens slapen drielingen, vier-, vijf- en zeslingen. Mevrouw zijn, een getrouwde vrouw zijn. Een oudere vrouw met een goedhartig gezicht houdt een langwerpig metalen fluitje in haar mond. Zij fluit in de maat. Een, twee. Nu eens zachter, dan weer luider. Achter haar aan marcheren honderdduizend zevenjarige meisjes in zwarte schorten. Deze meisjes hebben in hun vlechten prachtige kokardes. Allen hebben de liefelijke monden van engelen. Slechts een meisje heeft een heel lange neus met wratten. Datzelfde meisje draagt een stalen brilletje en heeft een geelkleurige vos om haar schouders. Het begin van een nieuw schooljaar. Naast de meisjes stappen de ouders. Moeders en vaders. Het zijn er werkelijk tweehonderdduizend. De ouders kijken naar hun kinderen. Achter de ouders aan trekt de massa van oude mensen. Het zijn de grootmoeders en grootvaders. Onder hen bevinden zich eveneens de overgrootouders. Hun huid is gebeten door de tanden van de tijd. Zij verliezen onderweg hun haren, tanden, oren en zelfs hele ledematen. Ondanks alles spannen zij zich in tot het uiterste om mee te komen. Zij fluisteren: kleinkindje, kleinkindje, kleinkindje. Ik heb mijn handen geheven en hun gevraagd halt te houden, kalm te worden, uiteen te gaan.

3. Echte namaak

In de etalages liggen kadetjes en bruin gebakken geurende broden. Tussen de kadetjes en de broden bevinden zich kaartjes met het opschrift ‘namaak’. De kadetjes en de broden zijn gemaakt van karton en papier. Voor mensen,

[p. 154]

die haast hebben, onoplettend of bijziende zijn, betekenen zij echt brood. De hongerigen steken de handen uit naar dat brood en eerst later bemerken zij, dat het niet voedt.

In het cafee achter de grote ramen zitten mensen. Zij zijn echt. Zelfs de grootste mensenkenners, de Kapelaans en de Onderzoekers, zeggen dit zonder enig voorbehoud. Deze mensen kan men in de echt verbinden, men kan hen bedriegen, uithoren, begraven. Zij zijn echt. De gezichten en de nagels van de vrouwen zijn beschilderd. Toch zijn het levende, echte mensen. Zelfs de gekunstelde gesprekken vermogen niet de beschouwer op dat punt in verwarring te brengen. Dit zijn echte, levende mensen. Zij zijn als de stoelen waarop zij zitten. Zij zijn gepolsterd met hun ervaringen, wereldbeschouwingen, met hun scholing. Zij wachten op de toekomst terwijl zij bezig zijn het heden te verteren. Zij praten. Hun woorden zijn echt. Alles is echt. De serveerster met het witte schort om haar buik en onder haar neus de beschilderde lippen is echt.

Het gebak is echt. En echt is het sodawater in de fles. Echt zijn de glazen, het geld, de beelden in de spiegel, de handtasjes, de benen, de neuzen en de uitwerpselen in de toiletten. Men kan zich stellig in deze echte wereld bewegen. Men kan dit alles betasten. Men kan het ruiken, verplaatsen, weggeven, veranderen.

4. Men gaat uit

Aan het donkere kanaal zoemt en straalt de stad als een elektrische bij. De Blauwe Vonk. Op zaterdagavond gaan de deuren open. De lichtzinnigen verlaten hun woning. Zij vliegen uit. Gehuld in witte vederpluimen en met rinkelende sporen aan kommanderen zij zichzelf. Hun lichamen stralen deftigheid, goedheid, edelmoedigheid en waarheid uit. Later op de avond worden de deuren gesloten. Men heeft de gasten de deur uitgezet.

Op de vloeren sluimeren tussen sigarettenpeuken en snoepjes de niet verwerkelijkte mogelijkheden: de hoofden van Napoleons, Archimedessen, Kapelaans, Pappa's. Op de wanden hebben jongens met wit krijt stralende geometrische figuren getekend. Schaamteloze zonnen. De geheimen van de geslachten. Slagzinnen. Politieke scheldwoorden.

[p. 155]

5. Zullen wij samen huilen

Hoe kunnen zij mij toch vragen met hen samen te werken. Zij, op hun twee benen. Samen werken? Zullen wij samen huilen, samen blaffen, bijten? Verzen? Alle verzen werden reeds geschreven. Mijn situatie is anders dan de hunne, hoewel niet uitzonderlijk. Ik loop op mijn vier poten. In plaats van een nieuwe groep te vormen, in plaats van zitting te nemen in een kollege en dan terdege te zitten in zo'n kollege, zit ik in het waakhok met een afgeknaagd bot in mijn snuit.

Ik verheug mij erover, dat ik oren, tanden en ogen heb. Jarenlang heb ik met de wand gesproken. Toen verborg ik mij in het hondenhok. Al te gemakkelijk, al te eenvoudig komt de eerste de beste dwaas, opschepper of domkop bij mij binnen. Daar komt hij binnen, gaat breeduit zitten en gedraagt zich als was hij mijn biechtvader, mijn rechter. Bij mij binnen gekomen kijkt hij in het rond. Hij kwekt, tapt moppen, tracht mij te overreden, dreigt, berekent, spuugt. Ik ben gevormd uit doorzichtig materiaal. Ik ben naakt en ongewapend. Elk gemeen woord dringt door tot mijn binnenste, gaat tot op het merg. En als het daarbinnen is, wordt het alsmaar groter.

Vóór de zondvloed schreef ik verscheidene verzen, verhalen, bedes, lofdichten, kunstwerken. Van de woorden, die mij bleven, tekende ik dit kleine portret, dat ik levende mensen toon.

Dit is het hoofd van het huis het suikerenhoofd het hoofd van de wereld

dit hoofd was lange tijd rechterarm linkerbeen

dit arme hoofd was een tafeltje een scherf een zetel

een kist een kansel een tribune een katalogus

een wierookvat een zeef een teezeefje een vogelnest

een visnet een garderobe een wachtkamer een magazijn

in dit hoofd heeft men gelegd verpakt gestopt geslagen

imperatief imitatie imperialisme import impressie

impressionisme

imperium impotentie interloc Italië invokatie

inkasseerder inspekteur daarnaast bevond Humboldt zich

humbug hoeri hybride hymen hymne

idioom idiosincrasie idioot idylle

[p. 156]

6. Einde van het defilee

Ik heb mijn tijd verpraat. Intussen is het defilee voortgegaan. De bekende Goede Dame met het Fluitje stapt daar. Zij leidt een millioen meisjes. Achter hen schrijden tweehonderdduizend filosofen. Achter de filosofen marcheren twee politieagenten. Achter deze gaan honderdduizend aartsbisschoppen. Het is de jeugd die in de handen klapt en kreten van blijdschap laat horen.

De Dame fluit. De meisjes marcheren. Zij houden een millioen poppen in hun armen. Deze zeggen ‘pappa, mamma’. Mijn hok werd bedolven onder groene takken.

(Spojrzenie)