De Nieuwe Stem. Jaargang 18

[p. 764]

Adri Laan
Kleine reis

Meer is er dus niet. Wat er restte lag achter hem: een vervaagde serie gebeurtenissen waarvan alleen een natrillend besef van opwinding nog even voelbaar bleef. Samen vormden ze een kleine hand, die vluchtig zijn hersenvlies beroerde. Hij voelde zijn mondhoeken wegzakken in de huidplooi, die daarvoor altijd bestemd was geweest. Zo werd de enige glimlach gevormd, die nog bij hem paste - een beetje star en verbaasd. In de kamer met het afgescheurde behang bleven zijn ogen gehecht aan de dovende glinstering in de holte van zijn hand. Als een kat kromde zich zijn eigen rug over hem; een laatste bescherming en een definitieve aanval tegelijk. Op dat moment doken de vouwen bij zijn mondhoeken nog dieper weg en kreeg hij helemaal het gezicht, dat bij hem hoorde, dat onherroepelijk van hemzelf was, verschillend van alle andere gezichten door enkele nog naglanzende belevenissen, maar overigens niet te onderscheiden van miljoenen en miljoenen oude gezichten, die lege wanden hebben gezien of nog zullen zien. De paar belevenissen verwazigen hulpeloos.

De trein was toen gloeiend, van buiten, maar ook van binnen, zinderend onder de zon. Grootvader duwde hem de steile treedjes op, de coupé binnen en gaf hem daarna het koffertje aan. Het halve dorp was uitgelopen en verdrong zich om de nieuwe locomotief, die hier voor het eerst passeerde. Pas toen het hijgend mechanisme dampwolken in de lucht spuwde greep grootvader gehaast in zijn wijde jaszak en reikte hij hem de papieren aan. ‘Verlies ze niet!’ Opa's ogen stonden nu vinnig ingesteld. ‘Je haalt het vast wel.’

Er was een lijstje bij met stationsnamen - daar moest hij overstappen. Opa knikte goedkeurend toen hij de papieren diep in zijn broekzak stopte. De coupédeur

[p. 765]

werd dichtgesmeten, de locomotief trok aan; de venijnige ogen van opa werden troebel in het kleiner wordende gezicht, maar misschien kwam dat door de neerslaande dampwolken, die de dunne, verdwijnende gestalte omrankten.

Aan de officier met de imponerende sabel en met de grote blonde vrouw aan zijn zij vertelde hij als doel van zijn reis een station halverwege het lijstje van opa. Want opa had gewaarschuwd tegen nieuwsgierige uitvragers. 's Avonds reden ze al door de bergen en terwijl de koelere wind door het open raam hun haren opwaaide en de officier in zijn hoek snurkte, trok de grote grote dame hem met zacht geweld tegen zich aan. Ze streelde hem op vele plaatsen en hij probeerde het stokken van zijn adem te verdoezelen in de holte van haar hals, half menende, dat haar parfum door zijn opengesperde neusgaten heen de zoetheid in zijn lichaam veroorzaakte, tot zijn warme hoofd slapend op haar schoot zakte.

Van de pope, die verderop met hem reisde, was hij bang, zichzelf daarom verachtend. Hij bloosde, toen hij de boeken van het Oude Testament moest opzeggen, daar gedachtig aan opa's lessen aarzelend aan begon, maar haken bleef bij Jozua al en tenslotte ondanks voorzeggen niet eens op Ezechiël kon komen. Hij revancheerde zich door de lijst van stations - tot halverwege! - op te zeggen. Dat ging hem goed af, omdat hij de namen de dagen tevoren uit vrees voor verdwaling uit het hoofd had geleerd. De pope glimlachte aanvankelijk, maar fronste daarna het voorhoofd. Hij liet hem de reeks herhalen, met halfgeloken ogen meeknikkend bij elke naam, maar aan het slot met beslistheid het hoofd schuddend. Met reistabellen, die hij op zijn soutane uitspreidde, bewees hij de ondoelmatigheid van het reisplan. Hij ontwierp een aanzienlijk kortere route, die bovendien door een fraaier landschap zou voeren en noteerde die op een stuk papier. Tussen elke stationsnaam liet de pope veel ruimte over. Die vulde hij naderhand met korte gebeden op, te zeggen na iedere dag reizen.

Navolgende wat de pope hem had voorgeschreven

[p. 766]

belandde hij op het afgelegen station, waar hij dagen moest wachten op aansluiting en meer aan voedsel en onderdak moest uitgeven dan verantwoord was. Daar ontfermde zich de berggids over hem. ‘Stel je gerust’, zei hij. ‘Ik zal je de holen van de beren en de gletschers laten zien’. Hij bekeek het gewelfde bergland maar terloops, zichzelf voorrekenend hoe veel tijd hij hier verloor. Toch was daar ook die kleine beek, die nu nog fris door zijn geheugen stroomt en zijn pols herinnert zich de indringende kou van het bruisende water.

Nog steeds was de hervatte reis een zeldzaam avontuur, met de vele stopplaatsen alleen maar als hinderlijke oponthouden. Een keer meer kwam hij tot de ontdekking verkeerd uit te zijn gekomen, nu door de inlichtingen van een imponerend man, die hem ideaal voorkwam als instructeur. Zoveel flair, zo'n meeslepend, dwingend taalgebruik, zo'n verfrissende hekel aan uitgestippelde routes als deze man tentoonspreidde, had hij voor onbestaanbaar gehouden. De man veranderde met enkele zinnen het achter hen liggende landschap in woestijnen en er gloorde, in zijn nabijheid, elke dag weer achter de horizon een gigantisch park, door mensenhanden gegroepeerd, zo, dat het er heerlijk leven moest zijn. In elke lijnrechte houtwal die ze tegenkwamen werd hem een voorbode gewezen van dit land. Spoedig nam hij deze beschrijvingskunst over. Ze deelden hun mondvoorraad en stonden soms uren schouder aan schouder naar de einder te kijken. De man hielp hem bij de eerste strenge controle, waarbij de beambten geen genoegen namen met zijn halve reisplan. Hij voelde teleurstelling, toen de man zijn welsprekendheid moeiteloos aanwendde om de beambten om de tuin te leiden, maar was daarna al gauw verheugd over die geslaagde, opportune arglistigheid. Maar ze kwamen terecht in een treindeel, dat overladen was met mensen van velerlei slag, die tevreden mopperden over het gebrek aan snelheid. Ze gingen in een richting, die slechts ternauwernood niet de verkeerde genoemd kon worden. Het menselijk contact werd hier lijfelijk en hij verloor de man uit het oog. Maar zij was er toen al geruime tijd. Hij ervoer het als een hinderlijk verraad, dat

[p. 767]

hij de man niet opspoorde, maar met haar duurde het reizen toch maar kort, omdat hun hartslag en hun gezamenlijke bewegingen vanzelfsprekend samenvielen met het ritme van de wielen over de rails en ze de vele anderen zodoende gemakkelijk konden vergeten. Lang reisden ze samen en ze streelden de gedachte, dat het getweeën beleven alles intensiveerde. Heel veel later zagen ze de man nog eenmaal terug. Een levend bewijs voor hun gelijk, een gebogen figuur op een bank, turend naar hen, die onherroepelijk voorbij gingen. Nog een levend bewijs was het jongetje, dat al rondliep, erg op haar leek en moedig zijn schrik verborg achter klaterende uitroepen, toen zijn hand losgelaten werd. Vele stations verder verloor hij haar gezelschap, verloor hij haar ogen, waarin hij zijn eigen wisselende stemmingen aflezen kon. Zoals oude boeren de hemel aflezen naar het weer. Met dit verschil, dat de boeren het niet voor het zeggen hebben of de hemel bij het opkijken stralen zal of befloerst zal zijn en dat hij zelf kon bepalen of haar ogen blij waren of niet. Het doel van zijn reis was hij in haar nabijzijn vaak vergeten, hoewel hij in het proeven van dit onmiddellijke geluk altijd een bijsmaak van een tekort aan heldhaftigheid had menen te bespeuren. Wat verbaasd zag hij nu, dat hij onverwacht ver gevorderd was. Het moest van hieraf mogelijk zijn dichtbij de beoogde grens te komen en die vervolgens langs ongebaande wegen te overschrijden. Het besef, dat die gedachte nooit geheel was gedoofd, stimuleerde hem de reis nu tot het einde toe waar te maken, niet alleen voor zichzelf maar ook voor zijn grootvader. ‘Je haalt het vast wel’.

Er waren geen wegwijzers, er waren in dit gebied zelfs geen wegen. Er waren alleen verwarrende, onontgonnen wildernissen. Er was niemand om aanwijzingen te geven en wie hij tevoren aansprak omdat ze de faam hadden er veel te hebben vertoefd, bleken slechts de omtrek vaag verkend te hebben. Eenmaal binnen het gebied ontbrak zelfs de aanwijzing of hij de grens al gepasseerd was of niet. Hij trok in den blinde door, verbeten eerst, uiterst moeizaam ten laatste, toen hem alle gevoel voor richting ontviel en hij zich voortbe-

[p. 768]

woog met maar zo nu en dan een oplichtende herinnering aan het doel, dat hem voor ogen had gestaan. Het landschap werd kleurloos en zijn adem voerde onvoldoende zuurstof mee om alles nog te kunnen beseffen. Zeer grauw was het huis, dat hij schimmig binnendrong.

Dus dat was het. Meer niet.

Wat er restte ligt achter hem: een vervaagde reeks gebeurtenissen, waarvan alleen een natrillend besef van opwinding voelbaar blijft. Nog even. Achter hem bedreigt een lege portretlijst zijn gebogen rug.