De Nieuwe Stem. Jaargang 18

[p. 542]

Buitenlandse kroniek
Th. van Tijn

Het gedeeltelijk kernstopverdrag

Vóór we spreken over de gedeeltelijke ‘kernstop’, eerst iets over de leugens waarmee de bewapeningspolitiek van de NATO gemaakt werd. McNamara, Amerikaans minister van defensie, verklaart zonder blikken of blozen aan de Senaatscommissie voor Buitenlandse Zaken, dat de Amerikanen een grote voorsprong hebben op de Russen, wat betreft hun atomaire bewapening, inclusief de raketten, en hun wetenschappelijk-technische vermogens in dat opzicht. Het stopzetten der proefexplosies met kernwapenen, behalve de ondergrondse, kan ertoe dienen de Amerikaanse voorsprong te behouden. We laten de vraag, of deze beweringen juist zijn, nu maar in het midden en willen ook niet toegeven aan de verleiding waarin een zeker gevoel voor politieke logica ons kan brengen, om uit deze beweringen te concluderen dat de Russische politieke leiders hetzij uitzonderlijk vredelievend zijn (Russische these), hetzij uitzonderlijk lichtzinnig en tot alle capitulatie voor de Amerikanen geneigd (Chinese these). Wij willen er in dit verband alleen maar aan herinneren, dat McNamara minister is onder Kennedy, wiens grote thema bij zijn verkiezingscampagne (naast Cuba) de kwestie was van de ‘missile gap’, - de beweerde Amerikaanse achterstand bij de ontwikkeling der atoomwapenen en der transportmiddelen daarvoor.

Andere kwestie: Jarenlang werden we bang gemaakt met Ruslands 175 divisies, een geduchte conventionele strijdmacht die ons onmiddellijk als een stoomwals zou verpletteren indien we niet beschermd werden door de Amerikaanse atoomwapenen. Om de een of andere duistere reden is volgens recente uitlatingen van Amerikaanse militaire kringen de juiste schatting van de Russische conventionele sterkte niet 175, maar 60 divi-

[p. 543]

sies (Le Monde, 26 juni; New York Herald Tribune, 26 juni; The Times, 12 augustus). We moeten erkennen, niet bij machte te zijn het juiste aantal Russische divisies aan de lezers van De Nieuwe Stem te verklappen; wél vinden wij redenen om hun met klem te verzoeken, berichten over de Russische atomaire en conventionele militaire kracht in het vervolg geheel los te zien van de Russische militaire kracht en uitsluitend te beschouwen als indicaties van de richting, waarin de Amerikaanse buitenlandse politiek en militaire strategie - en derhalve de pen van een onnoemelijk aantal scribenten - zich beweegt.

De vermindering der Amerikaanse schattingen ten aanzien van de Russische militaire kracht in de laatste twee maanden is een duidelijke aanwijzing voor de gewijzigde Amerikaanse politiek in de Oost-Westverhouding. Het gedeeltelijke kernstopverdrag is o.a. van deze wijziging een vrucht. Het Moskouse akkoord kan maar op één manier werkelijk verklaard worden: wanneer wij uitgaan van het militaire feit, dat Amerika geen wezenlijke militaire achterstand heeft op Rusland en Rusland niet op Amerika, maar dat zij - hoe ook de getallen der voorradige divisies, atoomwapenen en raketten mogen zijn -, elkaar in evenwicht houden, dat zij dat al sinds een aantal jaren doen en dat de Amerikaanse leiders ermee rekenen, dat zij dat ook in de toekomst zullen blijven doen. Vandaar Kennedy's verklaring, dat de ontwikkeling van een doeltreffende anti-raket-raket de krachten van Amerikanen en Russen teboven gaat. Het was de hoop op de ontwikkeling van zo'n raket, die althans de Amerikanen een tijdlang heeft doen geloven dat zij het evenwicht weer in een Amerikaans overwicht zouden kunnen doen verkeren. Het heeft niet zo mogen zijn en ook zij erkennen nu, dat er tegen met atoomkoppen uitgeruste langeafstandsraketten geen werkelijke verdediging mogelijk is. Het militaire evenwicht dat voortvloeit uit de wederzijdse capaciteit om elkaar vernietigende slagen toe te brengen, wordt als blijvend erkend en wordt één der uitgangspunten van de Amerikaanse politiek ten opzichte van de Sowjet-Unie.

[p. 544]

Deze erkenning en deze aanpassing der politiek (een aangepaste strategie is niet te vinden, zoals ik in het meinummer 1963 van dit tijdschrift betoogde) maakten het akkoord over de direkte Chroesjtsjow-Kennedy-telexlijn, het gedeeltelijke kernstopakkoord en serieuze onderhandelingen over de voorkoming van verrassingsaanvallen mogelijk. Zonder twijfel is het gedeeltelijke kernstopverdrag van deze dingen het belangrijkste. De bereidheid het af te sluiten en de haast die er tenslotte mee gemaakt werd (men vergelijke Kennedy's alarmerende rede van 10 juni) vloeien voort uit de oprechte angst van de Amerikaanse zowel als van de Russische leiders, dat ook andere landen dan die welke tot nu toe het atoomwapen bezitten, dit zouden ontwikkelen, op eigen kracht. Dergelijke atoomwapenen zouden weliswaar sterk achterblijven bij die van de grote atoommachten en vooral door het ontbreken van behoorlijke transportmiddelen in een wereldconflict waardeloos zijn, maar zij zouden een noodlottige rol kunnen spelen bij het veroorzaken van zo'n wereldbrand. Zo hebben de Chinezen en de Fransen natuurlijk gelijk, wanneer zij het verdrag voornamelijk zien als een onderonsje der grote machten, gericht tegen hun eigen bondgenoten voor zover deze zich van de satellietstatus in de grote politiek willen emanciperen en atoomchantage op de leiders van het eigen blok willen bedrijven. Zo valt ook het gedeeltelijke kernstopverdrag, dat beoogt dergelijke gevaarlijke chantage te voorkomen, geheel in de lijn waarin ook de pogingen een oorlog-uitmisverstand te voorkomen (via de telexlijn) en wederzijdse garanties te geven tegen een verrassingsaanval liggen.

De Amerikaanse erkenning van een blijvend evenwicht-van-verschrikking maakt ook een definitief einde aan alle ‘roll-back’-theorieën, die eens zo dierbaar waren aan wijlen Foster Dulles. Ze maakt het accepteren van de Russische politiek tot bevriezing en legalisering van de status-quo in Midden-Europa op den duur onvermijdelijk, hoe moeilijk dit ook voor de Westduitse leiders te slikken zal zijn. De kansen voor

[p. 545]

serieuze ontspanningsplannen in Midden-Europa, zoals dat van de Poolse minister van buitenlandse zaken Rapacki, stijgen.

Men kan de winst, die het kernstopakkoord van Moskou ons brengt, als volgt samenvatten: 1e. de vergiftiging van het leven-op-aarde door de fall-out der proeven wordt drastisch ingeperkt; 2e. de vermeerdering van het aantal atoommachten wordt tegengegaan; 3e. beperkte‘disengagement’-plannen krijgen een betere kans; 4e. misschien is het een kleine bijdrage tot vertraging van de bewapeningswedloop.

Op dit laatste punt moet men het voorzichtigste zijn. Voor de Russen en de Amerikanen (in tegenstelling tot de would-be-atoommachten) had de bewapeningswedloop zich al grotendeels verplaatst van het gebied der vervaardiging van atoomwapenen naar dat van de ontwikkeling der raketten en wat daar aan electronische apparatuur bijkomt. Het akkoord bezegelt die verplaatsing en versnelt wellicht de bewapeningswedloop op het laatste gebied. Voorts zijn ondergrondse proeven niet alleen van het akkoord uitgesloten, maar ook prompt weer door de Amerikanen uitgevoerd. De opbouw van voorraden atoomkoppen van de zonder verdere ‘verboden’ proeven produceerbare typen kan ongestoord verder gaan. In het uitsluiten van de ondergrondse proeven uit het akkoord (behalve van die welke een radio-actieve uitzaai buiten 's lands grenzen zouden kunnen veroorzaken) zit zelfs het gevaar, dat men deze als ‘toelaatbaar’, als ‘gelegaliseerd’ gaat beschouwen, in Amerika, Rusland én in andere landen.

Tenslotte bevat het verdrag een opzeggingsclausule (drie maanden na aankondiging herkrijgt elk der contracterende partijen, d.w.z. Groot-Brittannië, de V.S. en de U.S.S.R. en wie verder tekenen, het ‘recht’ op alle proeven), welke opzegging eenzijdig kan geschieden. Het hele akkoord is trouwens een vertrouwenskwestie tussen de atoomgroten, daar het evenwicht-van-afschrikking zelf elke sanctie tegen overtreding der overeengekomen bepalingen uitsluit. Het gemeenschappelijke belang tegenover andere landen is een soort van garantie voor het naleven en in-stand-blijven van het

[p. 546]

verdrag. Een andere kan deze zijn: dat het politieke nadeel, dat uit hervatting van proeven in de atmosfeer, daarboven of onder water kan voortvloeien, groter wordt geacht dan het, bij het bestaande vernietigingspotentieel bijzonder twijfelachtige, militaire nut ervan. Een politiek nadeel dat gelegen zou zijn in de verontwaardiging der volkeren tegenover de verdragschender of -opzegger.

Een enkel woord tenslotte over de toekomst. De tegenstelling tussen de kapitalistische wereld en de landen met genationaliseerde eigendom der grote productiemiddelen en daarop gebaseerde plan-economie, is fundamenteel en blijft dat. Alle speculaties à la Wilhelm II over een gemeenschappelijk blank front tegenover een ‘geel gevaar’ berusten op een enigszins domme fantasie, evenzeer als de hoop dat het gedeeltelijke kernstopakkoord een inleiding zal zijn tot de algemene ontwapening der groten (zoals in de inleiding van het verdrag wordt gesuggereerd) op een al te verleidelijke illusie berust. Er is niets meer gebeurd dan dat op sommige gebieden de onveranderlijkheid van de status-quo tussen de beide blokken wordt geconstateerd, en het zal nog politieke strijd genoeg kosten om de mogelijke verdere oogst daarvan, zoals ontspanning in Midden-Europa, tegen de conservatieve koude-oorlogsprofiteurs van de soort van Adenauer en tegen atoommaniakken van de soort van De Gaulle in, door te zetten. Ondertussen, ook daarnaar te streven is al de moeite waard.