De Nieuwe Stem. Jaargang 18

[p. 290]

Buitenlandse kroniek
Th. van Tijn
Quia absurdum

Wellicht hebben sommigen nog vertrouwen - al was het maar louter technisch vertrouwen - in de heren die de Atlantische militaire politiek uitstippelen. Gewoon in de zin van: ze zijn toch niet gek, ze zullen wel weten wat ze doen. Dat eerste nu, dat ze niet gek zijn, wil ik graag aannemen, maar het tweede, dat ze wel weten wat ze doen, gaat niet meer op. Geheel afgezien van de vraag of men het eens is met de politiek in dienst waarvan deze militairen staan (ofschoon zij zelf een belangrijk deel van de dienst uitmaken), moet men constateren: ze weten het ook niet meer. En wij moeten erkennen: als ze niet gek zijn dan dreigen zij het te worden, want iets redelijks is er in de wetenschap der strategie niet meer te zeggen.

En toch begon alles zo redelijk, louter militair-technisch gesproken. Zó was de situatie in 1945: Amerika had de atoombom, Rusland niet. Rusland hield belangrijke conventionele strijdkrachten onder de wapenen teneinde in staat te zijn op ‘gewone’ wijze te antwoorden als Amerika met behulp van atoomwapenen zou aanvallen. Atoombommen van het Hirosjima-type vernietigden namelijk wel steden, maar niet een grote en ook geografisch gespreide militaire macht. Van Amerikaans-Westeuropese zijde was de redenering omgekeerd, zodat beide opvattingen elkaars spiegelbeeld vormden, - wat normaal is als twee tegenover elkaar wapenende machten ongeveer weten wat ze aan elkaar hebbben, militair gesproken. Van Natozijde werd dus gesteld dat, gezien het Russische conventionele overwicht in Europa, een sterke conventionele tegenkracht moest worden opgebouwd, met op de achtergrond de Amerikaanse strategische luchtmacht die voor massale vergelding met atoombommmen zou kunnen zorgen. De Atlantische conventionele strijd-

[p. 291]

krachten, toch nog altijd zwak, zouden versterkt worden door tactische atoomwapenen, d.w.z. korte-afstandsraketten als de ‘Honest John’ en tactische bommenwerpers.

Dit was de Nato-theorie van ‘schild en zwaard’: het conventionele schild moest afweren, het strategische atoomzwaard moest terugslaan in het vijandelijke achterland.

Maar militaire macht volgt uit economische macht. De Sowjet-Unie bleek in staat zelf atoombommen tot ontploffing te brengen, eerst gewone A-bommen (1949), en vervolgens nog geen jaar na de Amerikanen, ook waterstof (H-)bommen (1963). Voor de strategie van het Atlantische bondgenootschap had dit evenwel nog weinig consequenties. De Verenigde Staten bleven, als tevoren, nog buiten de vuurlinie, de landen dichter bij Rusland, dus de Westeuropese landen en Turkije, kwamen echter onder het bereik van de Russische massa-vernietigingswapenen. Dat verwekte in West-Europa en Turkije natuurlijk onrust, maar deed de strategische opvattingen van de Nato nog geen afbreuk. Integendeel, de noodzaak van een versterking van het ‘zwaard’ van de Nato deed zich gevoelen. Daarbij ging het niet langer meer vooral om de ontwikkeling van atoomwapenen, maar van de transportmiddelen ervoor. Immers, de vergeldingsmacht die het eerst zou kunnen slaan zou het beste slaan. Thor-, later Jupiterraketbases, onder andere in Italië en Turkije, werden gevestigd.

Inmiddels kwam de grote klap die alles ondersteboven wierp, toen de Russen hun eerste Spoetnik afvuurden (1957) en daarmee bewezen over bruikbare lange-afstandsraketten te beschikken. Hun raket-lanceringen naar doelgebieden in de Stille Oceaan bewezen, dat zij met voortreffelijke precisie doelen in de Verenigde Staten zouden kunnen treffen. Amerika lag, voor het eerst in zijn geschiedenis, in de vuurlinie en moest erop bedacht zijn, dat de volgende oorlog niet alleen in Europa en het Nabije Oosten massale vernietiging zou brengen.

Het antwoord der Amerikanen was tweeledig: de ontwikkeling van eigen lange-afstandsraketten en

[p. 292]

vooral: de ontwikkeling van lanceerinrichtingen die immuun zouden zijn voor Russische raketaanvallen. Daartoe dienden de versterkte ondergrondse vaste afvuurbases, en vervolgens de atoomduikboten met Polarisraketten. Deze zijn thans operationeel en kunnen onafhankelijk van een eventuele vernietiging van het moederland nog vele maanden doorgaan met massale vergelding.

Maar de situatie is door deze stormachtige ontwikkeling wel drastisch gewijzigd. ‘Schild en zwaard’ was goed, althans voor de Amerikanen, zolang zij zelf niet door het ‘zwaard’ van de tegenstander vernietigd zouden kunnen worden. Het werd een paskwil, niet slechts voor Europa en Turkije, maar ook voor de V.S. toen de Russen hun lange-afstandsraketten in orde hadden. De Amerikaanse politiek was er voorheen op gericht, naar de Amerikanen zeiden, de Russen duidelijk te verstaan te geven dat elk lokaal conflict snel met atoomwapenen beslecht zou worden.

Voor de Russen gold uiteraard, dat de Nato ook wel eens in de aanval zou kunnen gaan in plaats van defensief zou zijn, en die hielden dus rekening met onmiddellijke atoomaanvallen, bij wijze van verrassing en eerste klap. Het Russische antwoord zou zijn de totale vernietiging van de afvuurbases in Europa en Turkije. Een zwak antwoord voor Amerikaanse oren. Sinds einde 1957 echter is de toestand zodanig, dat het gebruik van atoomwapenen weliswaar Rusland grotendeels zou verwoesten, maar ook Amerika zelf. Een sterk antwoord dus, ook voor het Pentagon.

Dus is de gehele conceptie van ‘schild en zwaard’ vervallen: het zwaard is ook voor de V.S. een harakiri-instrument geworden, onbruikbaar voor wie geen zelfmoord wil plegen. En nu zeggen sommige Amerikaanse strategen, dat de verhoudingen zijn omgekeerd: de strategische atoomstrijdkrachten (nu vooral de duikboten met Polarisraketten) zijn het ‘schild’, de conventionele strijdkrachten het ‘zwaard’ geworden. Hoe dat zit? Wel, de dreiging van de massa-vergelding houdt de vijand op een afstand, maar moet toch naar hem geslagen worden, dan doen wij dat niet met atoomwapenen, maar met gewone strijdkrachten, an-

[p. 293]

ders gaan we er zelf ook aan. Maar... die ‘schild’-functie van het vroegere ‘zwaard’ is alleen geloofwaardig, als we het ding desnoods toch als zwaard zullen gebruiken.

De verwarring is hiermee compleet. Ze uit zich bij de Amerikaanse strategen ook in twee verschillende opvattingen ten aanzien van dat eventuele gebruik van het schild-zwaard. De ene is, dat men in een globaal atoomconflict zich zal richten op vijandelijke militaire doelen met precisie-lanceringen, in de hoop dat de Russen op gelijksoortige wijze zullen antwoorden en er nog iets overblijft, - de andere opvatting is, dat men de Russen een streepje vóór blijft als men zich richt op massale vergelding tegen alle mogelijke burgerlijke doelen, gebruik makende van het feit dat Amerika veel méér atoomwapenen en transportmiddelen daarvoor heeft dan Rusland. De praktijk is, dat de Amerikanen geen beslissing nemen maar beide mogelijkheden openhouden, waardoor de Russen (tot nu toe waarschijnlijk ook om economische redenen de eerste opvatting toegedaan) gedwongen kunnen worden net eender te doen: het bekende spiegelbeeld-effect.

Wellicht is hiermee een principieel eindpunt bereikt, niet in die zin dat geen nieuwe wapenen meer zullen worden ontwikkeld, integendeel, maar wel in die zin dat geen ‘zinvolle’ militaire strategie meer mogelijk is. De heren weten het niet meer. En ik wil niet beweren dat ze al gek zijn van het denken en het overwegen der risico's, maar kan toch niet onder de conclusie uit dat ze als blinde paarden naar een afgrond galopperen, ‘quia absurdum’...

Reden om enig vertrouwen in hen te hebben, al was het maar zuiver militair-technisch, bestaat er niet. De kwestie is, dat het niet meer mogelijk is een buitenlandse politiek op militair-technische gegevens te baseren, behalve juist op dit ene gegeven: dat het niet meer mogelijk is.