De Nieuwe Stem. Jaargang 18

Antwoord aan prof. Delfgaauw

In zijn artikel ‘Over Kritiek’ in De Nieuwe Stem van februari j.l. maakt Delfgaauw mij verschillende verwijten n.a.v. mijn ‘Is het socialisme nog progressief?’ (N.S. aug. '62) en ‘Van literaten en prietpraters’ (N.S. sept. '62).

Ik wil ze hier punt voor punt kort beantwoorden.

1. Mijn stelling was, dat Brongersma instemming had betuigd met het feit, dat in Portugal de leden van de Nationale vergadering een verklaring moeten tekenen, waarin zij zich onderwerpen aan de aldaar gevestigde maatschappelijke orde.

Delfgaauw beweert nu: ‘In feite (waarom niet letterlijk en volledig geciteerd? C.W.R.) schreef Brongersma dit “niet onlogisch, maar wel onjuist” te achten,...’

Welnu lezer, houdt U vast:

Op p. 84 van ‘De Opbouw van een Corporatieven Staat. Het Nieuwe Portugal’ lees ik:

[p. 170]

‘.... volgens art. 9 moeten alle candidaten een schriftelijke verklaring afleggen, dat zij zich onderwerpen aan de fundamentele beginselen van de gevestigde maatschappelijke orde, iets wat ongetwijfeld veel verder gaat. Onjuist of onlogisch is dit echter naar mijn mening niet. (Vet van mij, C.W.R.).... Van een staat, die op bepaalde principes berust, kan men niet verwachten, dat hij aan zijn tegenstanders de gelegenheid biedt, om deze principes terzijde te schuiven’.

In zijn door mij genoemd stuk aan de andere redaktieleden van Socialisme en Democratie weigert B. zich van de vetgedrukte, en ook toen door mij gewraakte, passage te distantiëren, hem verdedigende tegen mijn kritiek door de betreffende maatregel van Salazar nota bene in hetzelfde licht te plaatsen als een eventueel verbod van de C.P.N. in òns land. (Hij zegt daarna dat op laatstgenoemd verbod in beginsel ook niets zou zijn aan te merken, maar dat hij er om tactische redenen niet voor is.)

Ik daag D. uit, de gehele op dit onderwerp betrekking hebbende passage uit dit stuk, benevens die over Franco, letterlijk te publiceren. (Mijn eigen doorslag ervan zond ik op diens verzoek aan de heer O. Noordenbos, die hem mij nog niet terugzond.) Mogen wij misschien ook weten, waaraan D. zijn ‘citaat’ van vijf woorden heeft ontleend?

2. Over mijn citaat van B., waarin deze zegt:

‘Het was even vanzelfsprekend, dat ketters vervolgd, hun propaganda verboden en hun bijeenkomsten uiteengejaagd werden, als het in onze dagen vanzelfsprekend is, dat nationaal-socialistische propaganda en bijeenkomsten verboden zijn. Elke samenleving vecht tegen de machten, die haar grondslagen aantasten.’

valt D. eveneens. B. zou hier alleen een ‘historische situatie’ beschreven hebben. Wanneer ik dus voortaan over Hitler-Duitsland schrijf: ‘Het was even vanzelfsprekend, dat anti-nazi's vervolgd werden als het in onze dagen vanzelfsprekend is dat dieven en moordenaars worden bestreden. Elke samenleving vecht tegen de machten, die haar grondslagen aantasten.’, dan beschrijf ik dus blijkbaar een historische situatie, en geef geen eigen standpunt weer. Ik ‘begrijp, hoe in een zeker stadium van de maatschappelijke ontwikkeling bepaalde misstanden kunnen voorkomen...’

Reeds eerder, in De Groene van 4-8-'62, citeerde ik B. op dit

[p. 171]

en enkele andere punten. Na toezending van het betreffende artikel aan B. antwoordde deze letterlijk: ‘Een aanval op mij houdt de bedoelde passage niet in. U bestrijdt immers mijn uitspraken niet, doch qualificeert ze alleen.’ (Ik had ze semi-fascistisch genoemd.)

Wáár uit de contekst blijkt eigenlijk, dat B. geen eigen mening geeft? Dat hij zichzelf even verder gedeeltelijk weer tegenspreekt, pleit voor hem (maar niet voor zijn intelligentie). Dat B. zijn woorden wat verzachtte heb ik vermeld, maar een zo ontstellende uitspraak kan feitelijk door niets meer worden goedgepraat.

3. ‘... de onbegrensde vrijheid van denken werd daarom de inleiding tot de felste aanval op het denken zelf, die de geschiedenis der wijsbegeerte ooit kende. Het begon met de Reformatie, toen men het vrije onderzoek verheerlijkte,...’ schreef B. Ik heb de zin niet na ‘Reformatie’ afgebroken. Wel is door een fout mijnerzijds na ‘verheerlijkte’ een komma door een punt vervangen. Wat daarachter komt, maakt dat B.'s toenmalige aanval op de vrijheid van denken ongedaan? Omdat B. als gevolg van die vrijheid de opkomst vermeldt van een paar protestantse geloofspunten die hem niet aanstaan?

Ik heb vermeld, dat B. zich van zijn betreffende geschrift (pas kort geleden nota bene!) heeft gedistantiëerd; eveneens, waarom ik hem toch citeerde.

Durft U te zweren, waarde Delfgaauw, dat 't alleen maar een redenering van Chesterton was, die B. weergaf? De lezer controlere: p. 21.

4. Wel heel wonderlijk wordt het wanneer D. beweert, dat B. in zijn ‘Voorproef in Spanje’ het nazi-‘Rotbuch über Spanien’ alleen met een soort binnenpret zou hebben geciteerd, en dat de betreffende passage een illegaal blad niet zou hebben misstaan.

In deze ‘Voorproef’, één lange aanval op de democratische partij in de Spaanse burgeroorlog, wordt het ‘Rotbuch’ op p. 127 als volgt gebruikt: ‘Met andere woorden, men (de republikeinen) had het vermoorden van weerloze gevangenen nodig. Bei der sorgfältigen...’ En dan volgt, met bronvermelding, de door D. aangehaalde passage, waarna de alinea eindigt. Beschuldiging aan de Spaanse republikeinen, dus een kracht bijzetten aan B.'s overige argumenten, precies zoals ik stelde. Op p. 160 volgt de door D. geciteerde zin op de bewering, dat de afgevaardigden van de rechtse Spaanse partijen ‘bijna zonder uitzondering waren vermoord.’

[p. 172]

Overbodig te vermelden naar welke zijde de meeste sympathie van B. in de burgeroorlog uitging...

5. Zonder meer verbijsterend is in het artikel van D. wel het gedeelte over de verhouding Brongersma-Salazar (men zie ook 1.). D. Spreekt over 1940. Toen hield B. zich bezig met de ‘principiële verdediging’ van de democratie tegenover Salazar!! Dáárom schreef de Portugese gezant natuurlijk een enthousiast voorwoord voor B.'s boek, dat we al citeerden! Oók wordt het nu ineens duidelijk, waarom B. op zijn beurt een juichende inleiding van 22 blz. schreef bij Salazar's boek ‘Corporatief Portugal’, met op p. 26 de inderdaad wel zéér principiële woorden:

‘...., bleven aan Portugal de ergste verschrikkingen tot dusver bespaard, en kan Salazar zijn zegenrijke arbeid voortzetten. Dat hij bij de vernieuwing en het herstel teruggaat tot de bron van Portugals beste tradities, bewijst de sluiting van het concordaat met de Paus....’

Tableau.

Wanneer, geachte Delfgaauw, heeft B. deze semi-fascistische geschriften herroepen, deze honderden bladzijden adhesiebetuigingen aan het Salazar-regime, met een heel enkele maal een stukje detailkritiek? Geven zij wellicht slechts een redenering van Chesterton weer? Of zijn zij misschien in hun geheel uit het verband gerukt, net als de recente passage over ‘verkalkte liberale fraseologen’ en de andere in mijn vorige stuk geciteerde, waarover U een discreet stilzwijgen bewaart, en die, als ze zelfs maar voor een deel ònvervalst zijn, mijn betoog al voldoende bewijskracht geven?

Het feit, dat de meerderheid van de redaktie van Socialisme en Democratie maar liever niet reageerde, komt na het voorgaande wel in een enigszins ander licht te staan dan dat waarin het door U wordt geplaatst.

6. Overgaande tot mijn andere artikel vraagt D. zich af, wat ik onder de objectiviteit van een thermometer versta. Prof. Delfgaauw houdt mij nu waarschijnlijk voor 't lapje. Hij raadplege Van Dale. Betreffende de leugendetector zij hij verwezen naar de zeer kritische specialist H.J. Eysenck. In ‘Sense and Nonsense in Psychology’ zegt deze, dat het apparaat 90% zekerheid geeft om een leugenachtig antwoord op een duidelijke vraag als zodanig te ontdekken. Dat is bij een groep van 20 personen, allen ondervraagd over een feit dat hun gezamenlijk bekend is, meer dan 99,999%.

[p. 173]

Had D., op p. 361 van mijn boek, de passage: ‘Sancties dienen uiteraard aan het resultaat (van de ondervraging met de leugendetector) niet te worden verbonden. Slechts de - nu goed ingelichte - kiezers moeten - en kunnen nu - oordelen.’ gelezen, dan had dit hem ervoor kunnen behoeden het hier wel zeer misleidende woord ‘politiestaat’ in de mond te nemen.

Geachte prof. Delfgaauw, in een op zichzelf lofwaardige poging, een vriend bij te springen, hebt U zich laten verleiden te schrijven over een zaak, waarvan U zich kennelijk niet precies op de hoogte hebt gesteld, en zich daardoor weerloos aan Uw opponent overgeleverd. Waar dit, en de waardige toon van Uw stuk, mij anderzijds echter volkomen hebben overtuigd van Uw goede bedoeling, vertrouw ik erop dat deze discussie, mocht hij onverhoopt nog worden vervolgd, niet zal ontaarden in het rancuneuze geschrijf dat in dit soort gevallen zo vaak het goede in de mens dreigt te verstikken.

C.W. Rietdijk

Het komt mij nutteloos voor deze discussie verder voort te zetten. Het antwoord van dr. Rietdijk overtuigt mij van zijn eerlijkheid, maar niet van zijn wijze van lezen. M.a.w. ik geloof, dat hij eerlijk bij Brongersma leest, wat hij zegt daar te lezen. Ik kan alleen niet begrijpen, dat men zo lezen kan (in het bijzonder wat Br's aanhalingen uit het ‘Rotbuch’ betreft). De lezer kan twee zaken doen: zijn oordeel opschorten, omdat hij nu twee tegenover elkaar staande oordelen gelezen heeft, ofwel zelf een oordeel vormen, door de aangehaalde plaatsen in de genoemde boeken van Brongersma zelf na te slaan en in hun contekst te bezien. Ik zou graag zien, dat men dit laatste deed, maar het zullen wel uitzonderingen zijn, die daartoe komen. Als dr. Rietdijk meent, dat Van Dale mijn moeilijkheid betreffende ‘de objectiviteit van een thermometer’ kan oplossen, dan heb ik meer reden dan dr. Rietdijk, dacht ik, om mij af te vragen, of er geen loopje met mij genomen wordt. Een van beide: ofwel dr. Rietdijk ziet doodeenvoudig het hele vraagstuk niet of hij neemt inderdaad een loopje met mij. Ook op dit punt vertrouw ik me graag aan het oordeel van de lezer toe.

B.D.