De Nieuwe Stem. Jaargang 17

[p. 594]

Simultaanséance tegen het wereldleed

Met het leven op aarde kan het soms droevig gesteld wezen. Dat is een algemene zaak, waarmee heel wat meer mensen het te kwaad krijgen dan bijvoorbeeld met de hondsdolheid of andere uitzonderlijke rampen, die op hun beurt toch ook weer niet mis zijn. Er zijn hele reeksen ongemakken die l'humaine condition nu eenmaal aankleven.

Een Franse Ier of Ierse Fransman, een zekere Samuel Beckett, heeft dergelijke reeksen driemaal in toneelstukken ondergebracht, en zo de ellende des levens als het ware in koncentrische cirkels driemaal tot Kunst herschapen. Onder de knappe leiding van Kees van Iersel gaf de toneelgroep Studio een voorstelling van Happy Days. Krapps last tape, dat ik niet zag, laat ik buiten beschouwing. Dan is Happy Days na En attendant Godot en Fin de Partie een derde, nog ‘diepere’ verdieping van de menselijke misère. In grote lijnen toch ook weer gelijk aan de beide voorgaande stukken, omdat de variatie voornamelijk in de symbolische aankleding is gelegen.

De reeks ongemakken was dit keer vooral gesymboliseerd in een zandhoop, die aktrice Andrea Domburg vóór de pauze tot de borst toe insluit. Dat gaf haar de gelegenheid uitsluitend met het bovenlichaam de langzamerhand befaamd geworden ‘existentiële angsten’ uit te beelden. Fysiek en toneeltechnisch een prestatie van de eerste rang. Na de pauze wordt alles nog veel beklemmender. Andrea Domburg is dan tot aan de kin in het zand gezakt. Haar tegenspeler Ad Noyons, voor de pauze grotendeels onzichtbaar en onhoorbaar gebleven, komt nu tevoorschijn. Hij blijkt erg tragisch, een soort Copeau uit L'Assommoir, in het laatste stadium van delirium tremens, maar dan met bolhoed en jacquet. Spreken doet hij evenmin als voor de pauze, het blijft bij wat ongeartikuleerd gebrom. Als hij, trillend, zijn vrouw, of liever haar hoofd, tot op

[p. 595]

enkele decimeters genaderd is, kan hij niet verder. Daarmee is het stuk uit.

Uitzichtloosheid, zinloosheid van dagelijks terugkerend handelen, misère, maar vooral ook veel en telkens tot op de sekonde gedoseerd stil spel, hebben in kombinatie met herhalend en eindeloos geleuter een volle zaal zo ongeveer kunnen biologeren. Misschien heeft al dit negatiefs in ons leven een enkele oudere nog door het hart gesneden. Het publiek als geheel zoog de zwaar symbolisch bezwangerde atmosfeer gewoon in. De eerste Amsterdamse opvoeringen van Godot moesten gepaard gaan met een inleidende preek van Anton van Duinkerken: narigheid in het leven ìs niet erg, als alles maar mooi en warm menselijk belicht wordt. Bij dit derde stuk leek de preek overbodig geworden. Misschien is de konsument van wereldleed geëmancipeerd geraakt. Misschien hebben recensenten inmiddels de slag van de teologiserende parafrase te pakken gekregen. Ze stortten zich tenminste op Hapy Days als kippen op hun zondagse voer. Om kloek en moedig te ontdekken dat er in de zwartste duisternissen nog wel een straaltje menselijkheid kan gloren. Zo geniet de Nederlandse kultuurliefhebber, die vóór alles bij wil blijven zijn portie negativisme. Wel uitzichtloosheid, maar dan afgepast op de maat van de voorlichtende Dichter-Denker-Dominees, die alles natuurlijk héél erg vinden, maar toch ook weer zwelgen in de mogelijkheden die er overblijven voor een illusie om mee te leven. (V.N., 20-10-'62). Negativisme, gewaardeerd in een tenslotte niet onbehaaglijke, want kulturele sfeer. Genoten als limonade met een rietje, nog wel op een terrasje, maar in de regen in plaats van in de zon.

Voor de nuchtere toeschouwer blijft nog de vraag open of eindeloos geleuter op het toneel nu boeiender is dan in werkelijkheid. Of een negativisme, dat de D.D.D.'s met hun speciaal orgaan voor deze gelegenheden, de kultuurspons, zo gretig opzuigen, nog iets kan zijn op de rand van het leven. Iets wat doordenkt

[p. 596]

of zelfs stukdenkt. Er zijn weer hopen positiefs uit het zand gegraven. Pascal en Nietzsche afgeschreven door de D.D.D.'s die zwelgen in de symboliek van een stemmingstafreeltje: een hoofd boven het zand, dat een soort simultaanséance weggeeft tegen de ellende des levens. De nuchtere toeschouwer, die al dit wereldleed gedàcht zou willen zien, omdat denken tenminste een wapen, hoe onvolwaardig dan ook, is, zelfs bij een nederlaag, komt niet aan zijn trekken.

Misschien is hem een suggestie geoorloofd voor de symbolische aankleding van de volgende reeks akeligheden van dit struisvogelnegativisme. In het volgende stuk niet meer tot aan de kin in het zand, maar de kop in het zand.

T. Haan