De Nieuwe Stem. Jaargang 17

[p. 113]

Th. van Tijn
Zelfbeschikken

Met de zelfbeschikking van de Papoea's is het eigenaardig gesteld. Tot voor kort hebben zij op ideale wijze over zichzelf beschikt, doordat velen van hen nog niet ‘ontdekt’ waren en de wel ontdekten rustig aan zichzelf werden overgelaten. Weliswaar was hun woongebied staatkundig onderdeel van de kolonie Nederlands Indië, maar wat niet weet wat niet deert; en voor zover zij het wisten, deerden wij hen nauwelijks. Het zou allemaal nog zo'n vaart niet hebben gelopen, als wij niet zo'n benepen volkje vormden. Te benepen, om in 1949, toen de regering gedwongen was de soevereiniteit over de voormalige Aziatische kolonie plechtig over te dragen, dat op een reële en royale wijze te doen; zó namelijk, dat men kon trachten althans enigszins redelijke betrekkingen met Indonesië te onderhouden.

Benepen, maar ook dom. Dat de leidende Nederlandse kringen kolonialistisch ingesteld waren en nog zijn, is een vanzelfsprekend feit. Ook, dat een groot deel van de Nederlandse burgerij hen daarin volgt. Maar daarom behoeft men nog geen verkeerde politieke berekeningen op te stellen. Die verkeerde berekeningen betroffen de toekomstige ontwikkeling van Indonesië. Door middel van het deelstatensysteem meende men in allerlei delen van de vroegere kolonie naast ekonomische ook politieke invloed te kunnen behouden en deze laatste zou de eerste moeten beschermen, meer of minder, al naar gelang van het gebied. Naar men hoopte wat ‘meer’ in de Molukken, vooral de Zuid-Molukken. In dat verband zou de officiële Nederlandse staatkundige en militaire aanwezigheid op Westelijk Nieuw-Guinea zijn nut kunnen hebben.

Die berekening was onjuist, zoals al spoedig bleek uit de likwidatie van het deelstatensysteem. Ook was

[p. 114]

het na korte tijd duidelijk, dat het officieel opgegeven doel van het achterhouden van het gebied, nl. de kolonisatie door Indische Nederlanders, het fiasko werd dat de niet-Indiëkenners al direkt konden voorspellen.

Een reëel politiek beleid zou zijn geweest, ook van de zijde van hen die koloniale belangen wilden behartigen, om tenminste vanaf dat moment, in het begin van de jaren '50 nog, het roer om te gooien en koers te zetten op zo vriendschappelijk mogelijke relaties met de centrale Indonesische regering, de enige die in dat gebied was overgebleven.

Maar voor een dergelijke politiek was een groot deel van het Nederlandse publiek niet rijp. Het koesterde zijn rancunes, door sommige politici (b.v. die van de V.V.D.) sterk aangemoedigd, door anderen tenminste ontzien. Westerling, die toen nog andere deuntjes zong, bereidde warempel een boottocht naar Ambon of Ceram voor, om dat ook ‘door-de-eeuwentrouw’ moet blijken. Het hopeloze avontuur van de Republiek der Zuid-Molukken ondervond in vele kringen aanmoediging, de opstand van een aantal Masjoemi-figuren op Sumatra en elders verschafte een nieuw middel om hetzij op een of andere vorm van ‘terugkeer’ te hopen, hetzij in elk geval de overtuiging te versterken, dat ‘ze’ het ‘zonder ons’ toch niet konden rooien.

Het kristallisatiepunt van alle Nederlandse rancunes werd de kwestie-Nieuw-Guinea. Dezelfde Papoea's, die merendeels evenzeer van het gebrek aan Nederlands-Indische belangstelling hadden geprofiteerd als van een de-facto-zelfbeschikking, werden nu onder de leuze ‘opvoeding tot zelfbeschikking’ het troetelkind van de Nederlandse bedilzucht. De nu geproklameerde doelstelling ‘opvoeding tot zelfbeschikking’ betekende in eerste instantie het omgekeerde van zelfbeschikking, nl. het onder Nederlands bestuur brengen van grote delen van het gebied, die nog nooit onder dat bestuur waren geweest. Het opvoedingsparool werd als handige leuze voor zowel binnenlands-Nederlands als internationaal gebruik uitgevonden en gehanteerd, de zelfbeschikking zelf werd niet aan een datum gebonden.

[p. 115]

Voor het eerst realistisch werd immers verklaard, dat daarop nog geen kijk was, gezien de primitieve toestand van een zeer groot deel van de bevolking. Zo betekende ‘opvoeden tot zelfbeschikking’ voor het Nederlandse volk, maar ook voor het Indonesische én voor de Papoea's in de praktijk één ding: een middel om de Indonesische boot af te houden.

Zoals gezegd, de Nederlandse politici buitten het anti-Indonesische sentiment van een groot deel van het Nederlandse publiek uit en hielden het levend - anderen ontzagen het. Het resultaat was, dat de Nederlandse politici besloten ‘een afwachtende houding’ aan te nemen, oftewel het vraagstuk in de ijskast te zetten (regeringsverklaring van 17 maart 1951). Daarmee werd uiteraard niets opgelost; ja, met het verstrijken van de tijd werd de oplossing steeds moeilijker. Want de Nederlandse ‘opvoeding’ (lees: het onder bestuur brengen der Papoea's) kon in de praktijk geen andere zijn dan opvoeding tot een soort van Nederlanderschap, met inbegrip van de anti-Indonesische sentimenten; deze zocht men te versterken door het onderwijs te organiseren in de Nederlandse taal en te pogen, het Maleis dat in de kuststreken lingua franca is, terug te dringen. Ouders pogen nu eenmaal altijd kinderen naar hun eigen beeld te scheppen; gelukkig slaagt dat zelden. Maar met de uitbreiding van het feitelijke Nederlandse gezag, van het ambtenarenapparaat en van een miniem Europees bedrijfsleven ontstond uiteraard de neiging, die elk koloniaal apparaat bezit: de neiging eisen te stellen aan het moederland, daarvan garanties te vragen opdat de ‘toekomst’ van dat apparaat verzekerd zou zijn.

Daarom werd Nieuw-Guinea, voor wat de Nederlandse politiek betreft, uit de ijskast gehaald en in de grondwet opgeborgen. Sinds 1956 heet het eilandsdeel volgens de grondwet onderdeel van het Koninkrijk; om dat te wijzigen is, gelijk bekend, een tweederde meerderheid in het parlement nodig. Volgens een recente verklaring van Suurhoff, P.v.d.A.-voorzitter, stemde zijn partij daarmee in omdat anders de A.O.W. in gevaar zou zijn gekomen. Hetgeen de zorg

[p. 116]

voor de Papoea in een eigenaardig daglicht stelt.

Het niet-praten met Indonesië over de status van West-Nieuw-Guinea was ondertussen tot een axioma in de Nederlandse politiek geworden. Wie daarover wél praatte was onnationaal, zo niet pro-kommunistisch. ‘Ons werk’ voor de Papoea's moest veilig gesteld worden, zo luidde het devies.

Natuurlijk was het niet mogelijk, Indonesië en zijn aanspraken blijvend te negeren. De laatste poging daartoe, het plan-Luns in de Verenigde Naties, werd door de auctor ervan zelfs niet in stemming gebracht, maar tijdig teruggetrokken voor een resolutie van de Brazzaville-groep, waarin veel van Luns' gading stond maar dat toch als punt 1 bevatte: het gesprek met Indonesië over het geschil. Luns is nog altijd bezig dit brok te verteren, maar het schijnt hem nog steeds op te breken. Vooral, omdat de tot dusver gevolgde politiek op Nieuw-Guinea zelf uiteraard haar konsekwenties heeft. Hoe meer Luns c.s., door het gebrek aan internationale steun voor het Nederlandse standpunt gedrongen, naar een oplossing zocht - ook al zocht men die eerst buiten Indonesië om, d.w.z. op een volstrekt onmogelijke wijze -, hoe meer de Nederlandse kolonie op Nieuw-Guinea mitsgaders enige van de door haar opgevoede sier-Papoea's, gingen zinnen op het stellen van voldongen feiten. Nationale symbolen werden haastig bedacht, vlaggen met spoed ontworpen en per vliegtuig ontboden - jawel, want zoals het daar aan schier alles ontbreekt, ontbreekt het er ook aan een nationale vlaggendoek-industrie - en met instemming van het goevernement werd de vlag haastig gehesen, waar hij nu wappert naast de Nederlandse driekleur. Hij zal er wel even lang (d.w.z. even kort) wapperen.

En dan maar verbaasd staan, als Indonesië deze stuntjes opvat als een teken dat de Nederlanders, terwijl zij eindelijk openlijk bereidheid tot een gesprek tonen, tegelijkertijd de proklamatie van een kwasistaat West-Papoea voorbereiden, waardoor elke grondslag voor een Nederlands-Indonesisch gesprek zou vervallen, daar Nederland zich dan formeel aan het

[p. 117]

geschil zou hebben onttrokken. Wat wonder, dat Indonesië vanaf dat moment de zaken moest forceren en door militaire voorbereidingen en groot vertoon de wereld duidelijk moest maken, dat er een konflikt bestaat tussen Nederland en Indonesië, dat ook tussen Nederland en Indonesië moet worden opgelost.

Zo staan de zaken nu. De oorsprong van het konflikt over West-Nieuw-Guinea ligt in Nederland, waar in 1949 geen meerderheid gevonden kon worden om geheel voormalig Nederlands-Indië over te dragen, waar anti-Indonesische ressentimenten werden gekoesterd en opgevijzeld, of tenminste ontzien, alles uitsluitend in verband met de Nederlandse binnenlandse politiek. De internationale verhoudingen laten zich echter niet blijvend negéren. Het gevoel is nu eindelijk wel algemeen, dat Indonesië het spel in elk geval zal winnen. Het zou in verband daarmee niet moeilijk vallen de zaak nu maar te beëindigen, als de Nederlandse gezagsdragers maar wisten, hoe het spel te verliezen. Maar de kunst verliezer te zijn is blijkbaar verschrikkelijk moeilijk, vooral als men zich heeft vastgelegd op morele maatstaven, die weliswaar uit de lucht gegrepen zijn, maar die men niet kan opgeven zonder zichzelf belachelijk te maken. Alleen, door er wel aan vast te houden maakt men zich niet minder belachelijk. Tenzij men de zaak tot een volledig drama wil laten uitgroeien. Dat zouden we dan zelf zo beschikt hebben.