De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 557]

Th. van Tijn
Kinderspel

Omdat het toch komkommertijd was in de binnenlandse politiek, is de Tweede Kamer van de Staten-Generaal van het Koninkrijk der Nederlanden wat aan het spelen geweest. Het spelletje, ‘kinderbijslaggie’ genoemd, liep uit op ruzie en de spelleider, een jongen van Van Rooy, is daarom weggegaan. Om serieus te zijn: hij diende zijn ontslag in als minister van Sociale Zaken enz., ‘om redenen van persoonlijke aard, verband houdende met het verloop der besprekingen over het wetsontwerp algemene kinderbijslagverzekering’.

Er zijn weinigen, die om het heengaan van Van Rooy een traan hebben gelaten, tenzij wat krokodillentranen in de trant van: politiek is een ‘hard bedrijf’. Het is, zelfs in de zo windstille laagvlakte van de Nederlandse parlementaire politiek, nauwelijks een zuchtje geweest. Eigenlijk maakt het ontslag niets uit. Toen het kabinet-De Quay bijeengescharreld was, bestond er nog een vakature aan het Departement van Sociale Zaken. Men heeft die vakature in werkelijkheid laten bestaan, en slechts voor de leus Van Rooy als hoofd van dat Departement op de salarislijst gezet, om de schijn te wekken alsof men wél een minister had. Toen hij wegging, was dat de eerlijke erkenning van het bestaan ener vakature.

Wat de omschrijving der redenen voor zijn aftreden betreft, zij is enigszins gekompliceerd. Redenen van persoonlijke aard? Ja, maar dan niet zijn gezondheid of een echtscheidingskwestie of zo, maar persoonlijke redenen van politieke aard, namelijk verband houdende met de behandeling van het wetsontwerp op de kinderbijslag. Dat kán betekenen: als minister was ik maar een wassen neus, dat bleek bij deze gelegenheid, en ik poets verder de plaat. Het kan óók betekenen: ik ben ter gelegenheid van de behandeling van dit wetsontwerp zo smerig behandeld, door diegenen van wie ik

[p. 558]

steun had mogen verwachten, dat ik verder voor de eer bedank. Het kan tenslotte betekenen: het kabinet heeft zich inzake die kinderbijslag in een onmogelijke situatie gemanoeuvreerd; eigenlijk moesten we allemaal aftreden, maar aangezien de andere heren en dame dat niet willen, doe ik het maar persoonlijk.

Afgezien van alle verwijten en zelfbeklag, die in de formule opgesloten kunnen zitten, is het inderdaad een feit dat de parlementaire situatie rondom dit wetsontwerp heel wonderlijk is geworden.

Het ‘wetsontwerp algemene kinderbijslagverzekering’ was voorbereid door de vorige regering, toen Suurhoff nog minister van Sociale Zaken was. Van Rooy vond het als een erfstuk in zijn bureaula. De P.v.d.A. had, o.a. doordat haar pers het wetsontwerp verdedigde ook tegen bezwaren uit eigen kring, duidelijk gemaakt ervóór te zijn. Wat de K.V.P. betreft: de definitieve regeling van de kinderbijslag als een algemene ‘volksverzekering’ moest haar grote triomf zijn, de triomf van de ‘katholieke sociale politiek’. Zoals Drees en Suurhoff voor ‘Drees’ en A.O.W. zorgden, zo zou de K.V.P. ervoor zorgen, dat de R.K.-gezinsmoraal ondersteund zou worden door klinkende munt.

Tijdens de behandeling van het wetsontwerp slaagde de P.v.d.A. erin, enige wijzigingen aan te brengen, die bepaalde onrechtvaardigheden voor kinderlozen, welke uit de regeling voortvloeiden, enigszins beperkten. Ook andere verbeteringen werden aangebracht. Mocht men er nu niet op rekenen, dat de P.v.d.A. zou helpen het wetsontwerp erdoor te krijgen, - hetgeen het aan de V.V.D.-ers en sommige andere regeringsgetrouwe parlementariërs mogelijk zou maken, tegen te stemmen zonder de regering ten val te brengen?

Maar de P.v.d.A.-fraktie was niet van plan de K.V.P. een sukses te gunnen, terwijl deze de P.v.d.A. buiten de regering houdt. Dus diende de P.v.d.A.-woordvoerder, Berger (niet Suurhoff in dit geval...) samen met anderen een amendement in, waarmee hij verscheidene vliegen in één klap sloeg. Het amendement hield in, dat de kinderbijslag ook voor zelfstan-

[p. 559]

digen (niet-loontrekkenden) zou gelden voor de eerste twee kinderen (het wetsontwerp voorzag voor deze kategorie vaderlanders bijslag vanaf het derde kind); de kosten daarvan zouden ten laste komen van de schatkist.

De P.v.d.A. sloeg, zo zeiden wij, door dit wijzigingsvoorstel verscheidene vliegen in één klap. Zou de regering het amendement aanvaarden, dan zou de P.v.d.A. de K.V.P. toch overtroefd hebben. Wees de regering het amendement af - die kans was groot, het is tenslotte ook gebeurd - dan was het sukses de regering, en met name de K.V.P., eerst goed afgesnoept. Immers, de meeste kamerleden onderschreven de wens, neergelegd in dit amendement, en de K.V.P. moest zich in bochten wringen om te laten verstaan, dat ze er in principe wel voor was, maar begreep dat het om praktische redenen nu niet kon (de positie van de schatkist zou het niet gedogen), reden waarom ze genoegen zou nemen met het voorgestelde, opdat later nog eens, enz., enz. Maar ach, de goede Van Rooy, die kwam berichten: de regering wijst het amendement af om praktische en principiële redenen! En als men iets om principiële redenen afwijst, dan betekent dat: over mijn lijk. Dus ging hij. Ook die vlieg sloeg de P.v.d.A. Maar de rest van de regering, die toch mede verantwoordelijk was voor de principiële afwijzing van het amendement, bleef en promoveerde tenslotte Veldkamp tot minister van Sociale Zaken. Aan hem de taak om de ‘principiële redenen’ van De Quay c.s. praktisch weer weg te redeneren... Maar dat hoofdstuk zal pas na het zomerreces spelen.

Naast praktische redenen dus principiële redenen tegen kinderbijslag voor zelfstandigen vanaf het eerste kind? Welke redenen kunnen dat zijn? Het loont de moeite ze te onderzoeken. Eén reden is eerder door de vakbeweging aangevoerd: de kinderbijslag voor zelfstandigen wordt betaald uit de algemene middelen, uit de schatkist, uit de belastingen, - die voor de loontrekkers uit een premie, welke de werkgever betaalt, maar die in werkelijkheid natuurlijk uit de zakken der

[p. 560]

werknemers komt, daar ze de plaats inneemt van een loonsverhoging. En het is onrechtvaardig, de zelfstandigen uit de schatkist te geven, wat de loontrekkers indirekt zelf moeten betalen! Dit bezwaar zou sterk vergroot worden, als de kinderbijslag aan zelfstandigen vanaf het eerste kind zou worden uitgekeerd.

Maar dit principiële bezwaar zal bij de regering, zoals alle vertogen van vakbondszijde, wel niet zwaar hebben gewogen. Merkwaardig slechts, dat Berger het vergeten heeft...

Blijft een ander bezwaar. Men heeft vroeger altijd gesteld, dat het gewone inkomen van de kostwinner - zelfstandige of arbeider - voldoende moest zijn om een gezin met twee kinderen redelijk te kunnen onderhouden. Slechts de grote gezinnen zouden extra-steun behoeven. Zo gold de kinderbijslagregeling die kort vóór de oorlog voor arbeiders werd vastgesteld, niet voor de beide eerste kinderen. In 1946 week men daarvan echter af, door ook voor de twee eerste kinderen bijslag te gaan verlenen. Dat deed men, omdat in de praktijk de lonen te laag waren voor het onderhouden ook van een klein gezin, terwijl men toch loonsverhoging wilde voorkomen, vanwege de wederopbouw. Het was dus een onderdeel van de politiek van loondruk. Uitdrukkelijk werd bij die gelegenheid verklaard, dat de uitkering voor de beide eerste kinderen slechts tijdelijk zou zijn, totdat de lonen weer op peil gebracht zouden kunnen worden. Of dit laatste nooit gebeurd is? In elk geval durfde de laatste regering-Drees, bij de voorbereiding van het wetsontwerp op de kinderbijslagverzekering, aan de verkregen rechten ook van de eerstgeborenen niet meer te tornen. Maar principieel, daarmee was tot voor kort iedereen het eens, was de bijslag voor de eerste twee spruiten onjuist...

Voor zelfstandigen zou dus, volgens het wetsontwerp-Suurhoff, de regeling gelden vanaf het derde kind. Vanuit het standpunt van de socialistische arbeidersbeweging (ach, had zij nog maar een standpunt...) is hulp uit de staatskas aan zelfstandigen volstrekt uit den boze. Kleine zelfstandigen zijn veelal sterk konservatief, zoal niet reaktionnair, steunpilaren

[p. 561]

voor konfessionele partijen en stemmenleveranciers voor de V.V.D. De ontwikkelingsgang van de moderne maatschappij is deze, dat het kleinbedrijf steeds meer wordt teruggedrongen, de zelfstandige beroepsbevolking dus een steeds kleiner deel van de bevolking gaat uitmaken. En daarover placht juist de socialistische arbeidersbeweging geen traan te plengen! En het is welbewuste konservatieve politiek, om uit de schatkist uitkeringen te doen aan zelfstandigen, die zonder deze uitkeringen het bedrijf zouden moeten opgeven. Het grote en tegelijk groteske voorbeeld is de boerenbescherming. Ook de kinderbijslag aan zelfstandigen, betaald uit de schatkist, heeft een dergelijke konserverende strekking. Strikt financieel gezien betekent zij tevens een tol, geheven van de overige bevolking, voor het in stand houden van op zichzelf onrendabel kleinbedrijf.

Maar deze principiële redenen tegen kinderbijslag voor de eerstgeborenen, meer speciaal tegen die bijslag voor zelfstandigen te financieren uit de schatkist, zullen voor dit kabinet ook wel niet gegolden hebben.

Merkwaardig slechts, dat zij niet golden voor de heer Berger, die in parlementaire verslagen in de pers wordt aangeduid als ‘de Heer Berger (arb.)’. Ook die vlieg sloeg Berger en passant morsdood: een principe van de socialistische arbeidersbeweging.

Ondertussen, al weten wij wel principes aan te voeren, waarom uitgerekend de P.v.d.A. tegen het amendement-Berger zou behoren te zijn, - wij blijven ons afvragen wat voor principiële redenen de regering wel had. Zijzelf waarschijnlijk ook. Ik vrees dat we ze nooit zullen horen. Na de vakantie (pardon, het reces) gaan de kinderen weer ‘bijslaggie spelen’, en de nieuwe spelleider, Veldkamp, kan de vakantie nuttig gebruiken voor het vinden van een nieuw kompromis, dat het praktische bezwaar ten aanzien van de positie van 's Rijks Schatkist enigszins zal verminderen. Zoiets als met de toto: tot zó hoog mag niet voor het principe (welk principe dan ook), maar tot zo hoog mag het wél.