De Nieuwe Stem. Jaargang 16

Anthonie Donker
‘Poeta en Nueva York’ in Nederlandse vertaling

Poeta en Nueva York werd begonnen tijdens het verblijf van Garcia Lorca in Amerika in 1929, de gedichten groeiden later aan en uit tot een geheel, dat de dichter echter nog niet kon loslaten. Het verscheen pas in 1940, vier jaren na de noodlottige dood van de dichter, en in hetzelfde jaar nog kwam een engelse vertaling uit, van Rolfe Humphries. Amerika was toen door de oorlog zelf rijper geworden voor deze kreten van wanhoop en verwarring over de moderne civilisatie. Voor dit ‘blind panorama van New-York’. En voor de ogenschijnlijke, deels ook klaarblijkelijke,

[p. 511]

vormverwarring waardoor men dit werk van de populaire dichter van de volksballaden in zijn land voor een aberratie hield. De Amerikanen hadden het pessimisme ervan graag toegeschreven aan de actuele situatie van de economische crisis in 1929 waaronder het beeld van New-York zou hebben geleden. Maar Garcia Lorca leed nergens méér aan dan aan zichzelf, en hij had de dood in het hart, en het noodlot, dat hem naar zijn geliefde land zou terugdrijven om er door de gehate fascistische ‘guardia civil’ te worden vermoord (19 augustus 1936).

In het nederlands is Poeta in Nueva York vertaald door Luc Tournier (pseudoniem van Chris Engels, nederlands arts, en dichter, schilder, componist en kunstverzamelaar op Curaçao). Als oprichter van het tijdschrift De stoep in de oorlogsjaren schakel tussen de verspreide nederlandse kunstenaars in ballingschap en surrealistisch animator, experimenteel dichter van het eerste uur. Dichter in New-York werd door hem van een korte, flitsende maar niet overal duidelijke inleiding voorzien, en is met tekeningen van Corneille in ons land uitgegeven (Uitgeverij Heynis, Zaandijk, 1959).

Het gedicht, op vele plaatsen afzonderlijk onverstaanbaar, en daarom eigenlijk onvertaalbaar tevens, is toch in zijn geheel van een sterke fascinatie en deze fascinatie heeft de vertaler wel weer weten over te dragen. Het is met het oorspronkelijke gedicht trouwens gesteld zoals de inleider van de latere engelse vertaling door Ben Belitt (1955), Angel del Rio die de dichter persoonlijk heeft gekend en merkwaardige bijzonderheden over zijn verblijf in de States meedeelt, het uitdrukt: ‘The important thing is that few readers will fail to grasp the impression of sympathy and indignation that the poet tries to convey.’ Het ontleent zijn ‘prophetic quality’ aan de ‘purity of his indignation towards an America which has forgotten Heaven.’ Ontstaan uit de begrijpelijke schok die hij ontving van ‘a reality crucially different from his own’, moest het gedicht aan New York wel de schrikwekkende gedaante van ‘the mechanical jungle’ geven: ‘The City be-

[p. 512]

comes a powerful symbol of this universal unfulfillment.’ Zijn gedicht werd een uiting van wanhoop en verwarring, walging en protest. Luc Tournier noemt het een ‘apocalyptisch werk’. De wanhoop culmineert in de Avondzang van Brooklyn Bridge, Stad zonder slaap:

Niemand slaapt er de hemel door. Niemand, niemand.
Niemand slaapt er.
- - - - - - - -
Niemand slaapt er de aarde over. Niemand, niemand.
Niemand slaapt er.
Op het verre kerkhof klaagt al drie jaar een dode
over een dor landschap dat zijn knie hindert
en het kind, vanmorgen begraven, weende nog zo hard,
dat de honden nodig waren om het stil te krijgen.

Het leven niet van droom, wapen u. Wapen u.

Een felle aanklacht is het:

Ik klaag aan,
Ik klaag de samenzwering aan
in deze onzalige kantoren,
waar doodstrijd geen lichtkrans vindt,
waarin de programma's van het woud
van de kaart worden geschrapt
en ik bied me tot voedsel
aan de opeengeperste koeien
bij hun schreien, dat het dal vult,
waar de hudson zich zat zuipt aan olie.

In Dichter in New-York verheft zich de natuurlijkheid en oorspronkelijkheid fel gewond en heftig afwerend tegen het mechanische massagroeisel, waarvan het in de ode aan Walt Whitman heet:

Slijkstad New York.
New York van kabels en dood.
Welke engel draag je verborgen in je wang?
Welke volmaakte stem zegt jou de waarheid van graan?