De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 463]

Historiografie van een ancien regime

‘Ah Tuan, sekarang bakero, besok hoperdom lagi’ Ach mijnheer, nu is het bakero - het Japanse scheldwoord voor domkop - morgen is het weer... - de verindonesianisering voor een Nederlandse krachtterm), zo antwoordde een Indonesische vrachtrijder kort na de Japanse kapitulatie in 1945, toen hem door een zich in de status van ex-geïnterneerde verheugende Nederlander in Bandung de vraag werd gesteld, hoe hij het nu wel vond, dat de Blandas in plaats van de Japanners het heft in Nederlandsch-Indië weer in handen zouden nemen.

Het is deze nogal cynische uitlating, die schrijver dezer regelen bij het lezen van de te recenseren documentenreeks¹ steeds weer in gedachten schoot.

In de onder leiding van de Amsterdamse hoogleraar in de economische geschiedenis, Prof. Dr. I.J. Brugmans, samengestelde bronnenverzameling zijn een goede 400 documenten opgenomen. Het merendeel daarvan is afkomstig van thans in Nederland verblijvende oud-Indischgasten. Hier en daar treft men een Japanse en zowaar zelfs een Indonesische stem aan.

De bronnen worden voorafgegaan door een chronologie van 71 bladzijden, waarin een aantal ontwikkelingen, die mede tot de Pacific-Oorlog hebben geleid, wordt gereleveerd.

Wat de opgenomen bronnen betreft, het materiaal is onderverdeeld in een twintigtal hoofdstukken. Schrijver dezes was persoonlijk het meest geïnteresseerd in de achtergronden van de politiek der Japanse bezetters jegens de Indonesische nationalistische beweging, maar juist op dit punt zal men in het werk waarschijnlijk weinig gegevens aantreffen, die ook niet elders zijn vermeld.

Wanneer wij critiek zouden willen leveren op de wijze van verzamelen van het materiaal, moeten wij twee punten duidelijk onderscheiden:

1.	De documenten op zichzelf geven natuurlijk zelden objectieve voorlichting. Afgezien van lacunes in het geheugen der informanten zijn de bronnen vaak emotioneel gekleurd.
2.	Aan de andere kant is het natuurlijk wel mogelijk door een verantwoorde keuze van de gegevens de diverse subjectiviteiten te nivelleren.

Wij menen, dat op dit laatste punt aan het adres van de samenstellers ernstige critiek moet worden gericht. Wij hebben zelfs de indruk, dat er onder gegeven omstandigheden van zuiver wetenschappelijk onderzoek geen sprake is geweest en het opgediste geschiedbeeld veel te eenzijdig op een apologie van het Nederlandse bewind in Indonesië, c.q. van de rol van de Nederlandse gemeenschap al-

1 Brugmans, I.J. e.a.: Nederlandsch-Indië onder Japanse bezetting: Gegevens en Documenten over de Jaren 1942-1945. Franeker, Wever, 1960, XI, 661 blz. Stichting Indië in de Tweede Wereldoorlog. Uitgegeven met steun van de Nederlandse Organisatie voor Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek.

[p. 464]

daar is gericht.

Een paar voorbeelden om dit te illustreren:

1.	Over de toestand op Java in de eerste helft van september 1945 is slechts één bron opgenomen en wel no. 469. Hierin lezen wij op blz. 619: ‘Onder de loyale Indonesische, Indo-Europese en Chinese groepen wekt de gehele gang van zaken de grootste verbazing en onzekerheid.’ De vraag is natuurlijk niet of er ‘loyale’ Indonesiërs aanwezig waren - van Indonesische kant zouden deze misschien verraders zijn genoemd - maar hoe de politieke krachtsverhoudingen tussen ‘loyalen’ en ‘niet loyalen’ lagen. Aan de opvattingen van deze laatsten wordt in ieder geval door Prof. Brugmans c.s. geen aandacht geschonken. Het audiatur et altera pars wordt voor de zeer gewichtige periode van omstreeks september 1945 niet toegepast.
2.	Het ietwat penibele onderwerp van het opvragen van vrouwen en jonge meisjes door de Japanners. Ook hierover slechts één bron, no. 251. De strekking ervan is, dat in het onderhavige geval het kordate optreden van de Nederlandse kampleiding en geïnterneerde vrouwen heeft belet, dat jonge vrouwen werden opgevraagd. Er bestaat aanleiding om te betwijfelen dat dit ene document de gehele situatie weergeeft. Dit doet het bepaaldelijk niet. Hierdoor ontstaat een verkeerd beeld van de omstandigheden waarin de geïnterneerde Nederlandse vrouwen verkeerden en van het optreden der Japanse bezetters.
3.	Ten slotte als voorbeeld de volgende zinsnede uit de chronologie, die blijkbaar, in tegenstelling met de subjectief geladen bronnen, beoogt objectieve voorlichting te geven. Op blz. 89 lezen wij: ‘Na enige dagen van ingewikkelde politieke activiteit, waarbij ook extreme groepen, zowel als Japanners een rol spelen, wordt na een nachtvergadering, des middags omstreeks 12 uur, zonder formele toestemming van Japanse autoriteiten door Sukarno en Hatta de “Republik Indonesia” uitgeroepen.’ Waarom moet de term ‘Republik Indonesia’ tussen aanhalingstekens worden geplaatst? De samenstellers van het boek wekken hiermede de indruk deze politieke realiteit niet te willen erkennen en als vertegenwoordigers van een ancien régime niets te hebben geleerd en niets vergeten.

L. Sluimers