De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 410]

W.F. Wertheim
Een revolutionnair van eergisteren?

Vijftig jaar geleden publiceerde de socialist H. van Kol een (óók door P.v.d.A.-ers) vrijwel vergeten boekwerk: ‘Nederlandsch Indië in de Staten-Generaal van 1897 tot 1908’.
Wij vonden het volgende, door ons ter wille van de leesbaarheid enigszins bekorte en, behoudens de letterlijke citaten, in nieuwe spelling omgezette fragment van voldoende belang om het aan de vergetelheid te ontrukken.

De meest-oostelijke bezitting van Nederland is de ‘Tanah Papoea’, het grote Australische eiland, waarvan bijna de helft aan Nederland behoort, en verder 2/7 door Duitsland, benevens 2/9 door Engeland werd in beslag genomen. Het binnenland was onbekend; aan de Noordkust waren enkele zendelingen gevestigd bij de Geelvink's baai: de enige aanraking der Regering bestond in het zeldzame bezoek van de Resident van Ternate. In 1898 werd besloten door vestiging van Bestuurs-Ambtenaren aldaar ons gezag uit te breiden.

De daadwerkelijke inbezitneming van het westelijk deel van dat eiland, dus van een oppervlakte 12 maal groter dan Nederland, geschiedde ‘onder valsche rechtstitels’ (v. Kol in 1900). Als rechtsgrond werd aangenomen het Souvereiniteits-recht van de Sultan van Tidore, die er echter niet het minste gezag uitoefende, en zich beperkt had tot het zenden van roof-(of hongi)-tochten naar enkele punten van de Noordkust. Het legaat aldus van de Oost-Indische Compagnie verkregen, liep in geen geval verder dan van Kaap Ran tot aan de Geelvink's baai; doch bij ‘Geheim’ Besluit was dit in 1841 uitgebreid van Kaap de Goede Hoop tot de 141. lengte-graad langs de Noordkust, en dan nog langs de kust alleen. Dit achtte Minister Cremer voldoende rechtstitels om in 1898 het halve eiland te annexeren. Minister van Asch van Wijk erkende, dat wij ons gezag danken aan de Sultan van Tidore, waarmede wij een tractaat hadden gesloten, dat ons

[p. 411]

het recht gaf op N.-G. het direct bestuur in te voeren.

Als reden onzer bestuursvestiging noemde Minister Cremer het gevaar voor ‘internationale verwikkelingen’; en ‘rechtens of niet’, voegde hij daarbij, wij waren daartoe wel gedwongen door de Engelse autoriteiten om (na de plaatsing van een Controleur aan de Noord- en Westkust) er ook een aan Zuidkust aan te stellen, wegens strooptochten van onze onderdanen op Engels gebied. Doch óók voor de Zending was dit nodig, wat Van Kol betwistte, daar voor ‘den beschavenden invloed’ der zending geweld van wapenen eer nadelig dan voordelig zou werken. Drie jaren later kreeg hij daarbij de instemming van Prof. Valeton, die ‘niet uit wereldsche overwegingen verdedigd wilde worden door de kanonnen of de bajonetten of ook de diplomatieke konkelarijen onzer Regeering.’ Het gaat toch niet aan ‘Kruispedikers te zijn en geen Kruisdragers’. Minister Cremer hield vol, dat de zendelingen geen resultaat verwachtten van hun arbeid, als de Regering niet zorgde voor orde en veiligheid; doch Ds. de Visser verklaarde, dat geen enkel zendeling ooit had gevraagd om persoonlijke bescherming, wèl om een Controleur tot tegengaan der hongi-tochten. Trouwens, Van Kol kon door feiten aantonen, hoe Engelse zendelingen als Chambers en Duitse als Bergmann bewezen hadden, dat door overreding meer kon worden bereikt dan door het geweld van wapenen; de laatste gaf zelfs roerende feiten van de zachte aard der bevolking. De resultaten der ‘Kerstening’ bleven dan ook allerbedroevendst; de ‘bekeerden’ waren slaven of gekochte kinderen, die toen een zendeling zijn meubelen verkocht wegliepen uit angst dat hij ook zijn ‘Christenen’ op de vendutie zou brengen.

Bovenbedoeld gewichtig besluit, een daad van Imperialisme, werd getracht er bij de begroting voor 1898 door te halen, doch stuitte op een krachtig verzet. Wij hebben reeds - aldus Van Kol - de handen vol in Atjeh, kweken verzet door de pressie bij de sluiting van Contracten in Celebes, en gaan nu Nieuw Guinea annexeren; dit alles latende betalen door den armen Javaan. Mackay echter vond, dat - wanneer

[p. 412]

de zendelingen direct bestuur nodig achtten - wij Nieuw-Guinea niet onbeheerd mochten laten. En Minister Cremer verklaarde dat wij er ‘beschavingswerk’ gingen verrichten, daar wij er als ‘filantropen’ ons gingen vestigen uit ‘een oogpunt der humaniteit’. Pyttersen sprak zelfs van ‘een nieuwe parel aan de Kroon’. Pijnacker Hordijk noemde het echter een ‘avontuur’ en Van Kol vroeg stemming aan over onderafdeling 36a, waardoor het besluit werd genomen zich ‘in dit wespennest’ te gaan vestigen. Het artikel werd slechts aangenomen met 49 tegen 23 stemmen, alle van links gekomen. En nogmaals lokte Van Kol een stemming der Kamer uit door zijn motie van 26 november 1901, waarin ‘de Kamer, elken landenroof veroordeelende’, overging tot de orde van de dag. Deze werd verworpen met 74-6 stemmen.

De beide oorspronkelijke standplaatsen der Controleurs waren uit een oogpunt der gezondheid zo ongelukkig gekozen, dat zij binnen het jaar moesten veranderd worden, en ook later de sterfte nog groot bleek te zijn. ‘De bevolking ontzag ons’, en ‘aan de Zuidkust deed de Nederlandsche invloed zich krachtig gelden’ beweerde Minister Cremer (in 1899); doch kort daarna werden aldaar 3 officieren van het stoomschip ‘Pel’ der Paketvaart vermoord, waarvoor in den blinde weg enige strandbewoners werden opgelicht (aldus Van Kol). Tuchtigingen waren nodig, de ‘Bensbach’ moest met granaten aanraking zoeken; de voornaamste handel was die in kruit en geweren, door de Ned.-Nieuw-Guinea Handel-Maatschappij tegen grove winsten aan de inboorlingen verkocht.

Doch er was meer. Het Regeringsreglement is alléén van kracht voor ‘de koloniën en de bezittingen van het Rijk in Azië’ (art. 1), en Nieuw-Guinea behoort ongetwijfeld tot het werelddeel Australië (Van Kol in 1901). Uitgaven uit de Indische Schatkist mogen dus daarvoor niet geschieden, evenmin als voor Suriname, waarom de Staatsbegroting die kosten zou moeten vergoeden. Cremer toonde een atlas van Andree, waarop Nieuw-Guinea met gelijke kleur was aangegeven als Java; Minister van Asch van Wijk ver-

[p. 413]

klaarde: ‘Al rekent Engeland N.-G. tot Australië, zoo behoeven wij dat nog niet te doen.’ Een jaar later kwam Van Nispen tot Sevenaer uitvoerig toelichten, dat N.-G. ‘ardrijkskundig’ wel degelijk tot Azië behoort, en Minister Idenburg beriep zich op Prof. Heeres, om aan te tonen dat het R.R. met ‘de bezittingen in Azië’ wel degelijk ook N.-G. daarbij bedoelde, dus ‘historisch’ vaststaat dat het tot de O.-Ind. Archipel behoort. Doch Van Kol handhaafde zijn bewering, dat alle gelden voor Nieuw-Guinea uitgegeven, ten onrechte aan Indië ontnomen waren.

Bij zijn voorstellen tot inkrimping van ons koloniaal bezit had hij voor alles aan Nieuw-Guinea gedacht. 28 november 1900 gaf hij Minister Cremer nogmaals in overweging, ons ‘terug te trekken uit dit wespennest, waar wij nooit een voet hadden moeten zetten’, en nog in 1902 verklaarde hij er naar te snakken, dat een Grote Mogendheid ons zou verlossen van dit deel van Australië, dat in Nederlandse handen geen toekomst heeft.