De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 353]

[Nummer 6]

Jan Romein
Camille de Grote

Camille Huysmans negentig jaar.¹ Al zijn het et relatief weinigen, er zijn er meer die de leeftijd der allersterksten behalen en het stempelt daarom iemand nog niet tot iets bijzonders. Maar het bijzondere bij Camille is, dat dit feit alleen al hèm wel uitheft boven zijn leeftijdgenoten, omdat hij, reeds jong op de voorgrond tredend en zo levend als hij nog is, daarmee tegelijk de enig-overlevende is geworden uit een tijdperk, dat allang en voorgoed verleden tijd is. Want van de leiders van de Tweede Internationale, waarnaar men die vijfentwintig jaar van 1889 tot 1914 zou kunnen benoemen, is alleen Camille nog in leven.

Ik behoef er hier hoogstens aan te herinneren, dat Huysmans van 1905 tot 1922 secretaris van die internationale organisatie van het wereldproletariaat is geweest, want dat weet een ieder die zijn naam wel eens gehoord heeft en dat zijn er ook buiten België tallozen. Maar wat misschien niet iedereen weet - en wat oneindig veel belangrijker, ja volstrekt enig is - is dat hij sinds die tijd de militante socialist gebleven is te midden van een maatschappij waarin niet alleen het militante socialisme, maar het socialisme zonder meer soms lijkt uitgestorven.

Het ‘heilig ideaal waarnaar wij streven’ is in het Westen van een totale politieke, sociale en geestelijke revolutie verschraald tot het bezadigd doel van de zogenaamde integratie van Europa, waarvan nog moet blijken in hoeverre zij ten goede komt aan de bevolking in haar geheel of misschien eer aan de kolen- en staalbaronnen en andere moderne magnaten.

Dat heeft zijn historische reden en daarmee tot op zekere hoogte zijn historische rechtvaardiging. In de laatste halve eeuw immers heeft zich in de Westerse samenleving die meest opvallende ontwikkeling voorgedaan die de arbeidersbeweging, zowel de politieke als de economisch-sociale, van buiten de burgerlijke

1 26 mei. Dit stuk werd voor deze bijzondere dag geschreven op verzoek van de uitgeverij Heideland in Hasselt, België, die naar aanleiding van deze verjaring en boek over en van Camille uitgaf. De uitgever heeft de ongebruikelijke weg bewandeld, het stuk eerst te vragen en toen te weigeren. Aangezien ik de grijze Belgische arbeidersleider mijn hulde toch niet wilde onthouden, wetende dat ik met deze niet alleen sta, heb ik de redactie van De Nieuwe Stem om plaatsruimte ervoor gevraagd. Wat overigens dat boek betreft, dat inmiddels als No. 36 van de Vlaamse Pockets is verschenen: voor keuze van de fragmenten, inleidende cursiefjes en bibliografische verantwoording komt Dr. R. Roemans en Dra. H. van Assche niets dan lof toe.

[p. 354]

maatschappij er binnen gebracht heeft; de hand die ‘heel het raderwerk’ kon doen stilstaan, gemaakt heeft tot de hand die het raderwerk in gang houdt; die ontwikkeling die de ‘vaderlandsloze gezellen’ van destijds niet alleen tot verdedigers van het vaderland maar in feite tot verdedigers van het bestaande heeft doen verkeren.

Dit alles is waar, maar tegelijk toch ook onwaar. Bij diepere studie komen er andere tendenzen bloot, dan lijkt het zo zeker niet, dat de arbeiders met de inschakeling in de burgerlijke maatschappij meer gewonnen hebben dan zij verloren door het opgeven van het ideaal uit de heroïsche jaren hunner bewustwording als klasse. Het is wel geen toeval, dat juist de Belgische arbeidersklasse, die mede door Huysmans is opgevoed, nog onlangs door haar massale staking heeft bewezen, dat er in werkelijkheid in die halve eeuw minder veranderd is dan het oppervlakkig lijkt. En tevens bewezen, dat er door de arbeider nog overwinningen behaald kunnen worden, als de bereidheid tot offers nog aanwezig is.

Wil men de betekenis van Camille Huysmans voor de arbeidersbeweging in één zin samenvatten, dan moet het deze zijn, dat hij dit steeds begrepen en er steeds naar gehandeld heeft. Begrepen en er naar gehandeld, dat het socialisme, hoe ook soms door eerzuchtigen verhanseld en verkwanseld, hoe vaak ook verraden en verloochend door kortzichtigen, nog altijd het enige sociale ideaal is, dat toekomst heeft, omdat het de vrede verzekeren kan en in die vrede de gelijke kansen voor de lichamelijke gezondheid en de geestelijke ontplooiing van elk mensenkind.

En hoe vaak Huysmans in de loop van zijn lange leven ook teleurgesteld geweest moge zijn door het eerste, daar ver boven uit moet voor hem de voldoening reiken over het tweede, de voldoening hierover dat de geschiedenis hèm uiteindelijk gelijk zal geven, die ondanks alles aan dat ideaal van zijn jeugd nu driekwart eeuw heeft vastgehouden, de voldoening, dat hij in wezen de man is gebleven, die in de toekomst gelooft. Het masker der kwasiediepzinnigheid van het

[p. 355]

pessimisme heeft deze optimist altijd versmaad. Dat tekent hem als kind van zijn tijd, zeker, maar de jongeren die immers toch niet meer in vooruitgang geloven, mogen bedenken, dat dit zou kunnen betekenen: boven onze tijd.

In mijn toespraak bij zijn erepromotie in 1947 heb ik Camille een ‘kerkvader van het socialisme’ genoemd. Ik zou er nu het klassieke epitheton de Grote aan willen toevoegen: Camille de Grote.

Groet N.H., Pasen 1961.