De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 331]

Wim Gijsen
Antwoord aan een leperd.

In het januari-nummer schreef ik een kritiek op de bloemlezing Met andere woorden. In februari antwoordde één van de samenstellers, Hans Sleutelaar. Door het dubbelnummer 12 op 1 balcon verschijnt mijn antwoord eerst nu. Ga ik de aanloop van zijn stuk, waarin hij leraart over het verschil tussen wauwelen en zwetsen en waarin niemand geïnteresseerd kan zijn, voorbij, dan is de eerste leugen die de moeite waard is om weerlegd te worden, de volgende:

Volgens Sleutelaar zou ik de bloemlezing bij voorbaat veroordeeld hebben omdat ze goeddeels afkomstig is van medewerkers rondom Gard Sivik en ik zou hebben beweerd dat de inleiding de daarop volgende bloemlezing presenteert als ‘het beste van een opgroeiende generatie’.

Wat schreef ik in werkelijkheid. Ik gebruikte op blz. 42 twee citaten en beide malen vermeldde ik erbij dat ze afkomstig waren uit een advertentie. En laat Sleutelaar niet doen alsof hij die tekst niet kende, dezelfde tekst is ook opgenomen in de aanbiedingsprospectus, Sleutelaar heeft er een proef van gehad en het is geen ogenblik in zijn hoofd opgekomen om er tegen te protesteren. Dat de bundel in dezelfde advertenties wordt aangeprezen als een vervolg op Nieuwe griffels, schone leien is Sleutelaar ook bekend. Het was zelfs de vooropgezette bedoeling een dergelijk vervolg te maken! Mijn bezwaar is dan ook, dat het ten slotte slechts een bloemlezing uit Gard Sivik is geworden. En nergens heb ik beweerd dat daarom de bundel afkeurenswaardig zou zijn. Nee, de boerenslimheid die Sleutelaar mij in de schoenen schuift, moeten we eerder bij hemzelf zoeken. Want waar hij schrijft dat ik slechts een viertal strofen uit hun verband heb gerukt en vier willekeurige regels citeer, daar staat hij weer doelbewust te bedriegen. Ik citeerde twee halve gedichten (en dat stond er bij) en drie complete. Dat die

[p. 332]

laatste drie uit twee regels elk, of slechts één regel bestonden, geeft Sleutelaar de gelegenheid om van ‘regels’ te spreken zonder rechtstreeks te liegen, maar toch wel duidelijk bij de lezer de gedachte te wekken: ‘dat kunnen dus nooit complete gedichten zijn.’

Zo schreef ik de vorige maal: ‘... komen wij reeds op de tweede bladzijde aan de weet waaraan het sukses der Vijftigers te danken is. Om precies te zijn aan de miserabele kwaliteit van de direct eraan voorafgaande poëzie.’ Mispoes, roept Sleutelaar want er stond ook nog achter ‘en het lage niveau van de critiek. En, Sleutelaar, wordt het ene soms minder waar door de toevoeging van het andere? Of is het eerste dus daardoor helemaal niet waar? Had het dan weggelaten!

Maar zo, al schrijvende, doet Sleutelaar dan toch uit de doeken, waarom, naar zijn mening, ik zo boos ben geworden. Mijn bezwaren zijn niet van literaire maar van morele aard. En zijn conclusie: Gijsen weet niets van poëzie, hij houdt er een domineesmentaliteit op na; al het geschrijf van die man, het is ethisch gemompel.

Natuurlijk heeft Sleutelaar er belang bij om het zo voor te stellen en niet anders. Al schrijft Sleutelaar dan slechte poëzie, al aapt hij dan Van Ostaijen na, zonder zich te realiseren dat, wat in die tijd en voor Van Ostaijen zinvol was, nu alle geldigheid heeft verloren, domweg omdat het niet meer mogelijk is oprecht en eerlijk op deze wijze te experimenteren met zoveel van diezelfde experimenten voor ogen en in het geheugen; hij is geen domme jongen. Integendeel! Hij heeft de gewiekste mentaliteit, die stinklucht van zakenbedrijvend Rotterdam, die als de wind fout zit, ook naar Den Haag komt overgewaaid en die hem dan ook prompt in de reclame-business heeft doen belanden. Hij weet dan ook het best: Wie kans ziet de tegenstander als ‘dominee’ te doodverven, heeft vandaag de dag al de helft gewonnen.

Ik heb nimmer beweerd dat iemand met een ‘slechte’ mentaliteit geen ‘goede’ poëzie zou kunnen schrijven. Als dat waar was, dan gold het omgekeerde ook,

[p. 333]

en wat zou er dan in de 19e eeuw een goede poëzie zijn geschreven. Nee, ik heb het duidelijk gehad over foute poëzie, het woord ‘fout’ nadrukkelijk gekoppeld aan de betekenis die we daar in de oorlog aan gaven. En ik bedoel dus overduidelijk fascistische poëzie. Ik wens onder fout niet alleen de daadwerkelijke en lichamelijke agressiviteit te verstaan die zich manifesteerde tussen de jaren 1930 en 1945. Het fascisme is zo oud als de wereld. Het is overal waar mensen zich zo nodig moeten laten gelden, het is overal waar alleen het eigen kleine kringetje waarde heeft en als belangrijk en zaligmakend naar voren wordt geschoven, het is overal waar de dichter zich nadrukkelijk van de burger distantieert. Daarom ook geloof ik niet in de flinke politieke bijschriften van Sleutelaar en de zijnen in Gard Sivik. Want ik heb ze echt wel gelezen. Er bestaan al sinds jaar en dag leeszalen! Maar ik geloof niet in een flink stuk over Krupp en de zijnen, over Algerije, enz. op een ogenblik dat zelfs Het Parool er wel wat lelijks van durft zeggen. Flink is degene die dat deed voor zijn mening gemeengoed werd in de dagbladpers.

En dan de poëzie, waar het tenslotte allemaal om begonnen is. Sleutelaar schrijft in zijn bloemlezing dat het exacte oordeel over wat goede en slechte poëzie is, ontbreekt. Werkelijke objektiviteit bestaat niet. Akkoord. Maar ik blijf volhouden dat er voor poëzie maatstaven zijn, maatstaven die in de poëzie zelf zijn gelegen.

Nog één ding: aan het eind van zijn antwoord eist Sleutelaar het recht op voor poëzie om zich zelf te zijn in tegenstelling tot poëzie die aan idealen (veelal politieke) ondergeschikt is. Dat is bij hem: poëzie die zich van de werkelijkheid bewust is als van zichzelf.

Daar kots ik nou van. Van zo'n soort vrijbrief om er buiten te blijven. Voor mij is poëzie nog wat meer dan iets dat alleen maar in literair opzicht ‘goed’ of ‘mooi’ is. Voor mij is het achter de poëzie in de eerste plaats om mensen begonnen. Zo ouderwets wil ik dan wel wezen! Poëzie is zich nog nooit van de werkelijkheid bewust geweest als van zichzelf. Poëzie alleen

[p. 334]

weet of voelt niets. Alleen de man erachter voelt of weet. En hoe minder die voelt, hoe meer geschreeuw om artistieke vrijheid, hoe minder die schrijvenderwijs zichzelf op het spel zet, des te meer dikdoenerij en mystifikaties als hierboven.

Sleutelaar doet maar. Katvis valt altijd door de mand, daar is soms maar één bloemlezing voor nodig.