De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 327]

P. Spigt
De treurige moed van W.H.C. Tenhaeff

Al meer dan veertig jaren is W.H.C. Tenhaeff nu al doende met de parapsychologie. Drùk doende. Hij praat en schrijft, causeert, oreert, experimenteert, correspondeert en laat zich nu en dan interviewen, met één duidelijk doel - ons te doen inzien: er zijn geheimzinnige dingen en hij weet er alles van.

De hele papieren neerslag van deze noeste vlijt is bijna niet te overzien, maar wanneer men uit die baaierd één stuk opvist dan ontkomt men bij enige studie niet aan de indruk dat het gehalte van dat werk omgekeerd evenredig moet zijn aan de hoeveelheid.

Ik oordeel niet over het terrein van zijn bezigheid, ik geloof dat daar wel iets te onderzoeken is - maar ik verenig mij met hen die zich al jaren afvragen of Tenhaeff de juiste man is om op dit gebied de nodige garanties te bieden voor nuchterheid, objectiviteit en intelligentie, die immers de voorwaarden zijn van rechtschapen wetenschappelijk onderzoek.

Eén treffend staal van zijn methode volg ik nu al een poos lang, dat is zijn paradepaard van telepathisch dromen in de historie: n.l. het verhaal van de zeventiend' eeuwse kletskous Valentijn over een droom van de gouverneur-generaal Johan Maetsuycker waarin deze de commandeur Arnold Vlaming van Outshoorn omstreeks eind 1661 schipbreuk zag lijden.

In mei 1929 dood dit verhaal met een aantal typerende reconstructiefouten, in de parapsychologische lektuur op. De auteur was P.A. Dietz en hij opende er de eerste jaargang van het Tijdschrift voor Parapsychologie mee, waarvan Tenhaeff mederedacteur was. In maart 1936 sprak Tenhaeff in Wenen, Budapest en Praag een rede uit over ‘Nederlandse onderzoekingen en hypothesen’ en de droom werd als een echte paragnostische droom behandeld. Kort hierna gaven Dietz en Tenhaeff de Parapsychologische Studiën uit en het stuk van Dietz zowel als de toespraak van Tenhaeff

[p. 328]

werden er onveranderd in afgedrukt. Een jaar of tien later schreef Tenhaeff in Vrij Nederland (11-IV-1947) een artikel over Buiten-zintuiglijke waarneming en onvermijdelijk kwam de droom weer op het tapijt. Weer zes jaar later wist een stichting Tenhaeff op een bijzondere leerstoel in Utrecht te krijgen en bij zijn intree-rede was die akelige droom alweer de hoofdschotel n.l.: Kanttekeningen bij een spontane paragnostische ervaring van een zeventiende-eeuwse zeevaarder (okt. 1953).

Menigeen vond het toen nogal welletjes en ik heb toen uitvoerig gereageerd om een paar essentiële dingen recht te zetten. In vier stellingen meende ik de totale verwerpelijkheid van de oratie aan het licht te moeten brengen. Als volgt:

1. Het werk van François Valentijn: Oud en Nieuw Oost-Indiën, waaraan Tenhaeff zijn verhaal ontleende, mag in het algemeen niet op zichzelf als een nauwkeurige bron worden beschouwd.

2. De mentaliteit van François Valentijn, blijkend uit onderscheidene passages van zijn gehèle werk, levert het tegendeel van een garantie voor zijn betrouwbaarheid, vooral waar het de berichtgeving betreft van z.g. paranormale verschijnselen.

3. Afgezien echter van de onnauwkeurigheid in het algemeen en de onbetrouwbaarheid van bron in het bijzonder, heeft Dr. W.H.C. Tenhaeff het onderwerpelijk verhaal van Valentijn verkeerd gelezen en niet of onvoldoende geverifieerd.

4. De onjuiste weergave door Dr. Tenhaeff van het op zichzelf al betwistbare verhaal van François Valentijn, bevat bovendien de twee beslissende elementen die het volstrekt uitsluiten van de mogelijkheid om als een wetenschappelijk voorbeeld van paragnosie te worden aangevoerd. De droom zelf namelijk, zowel als de gebeurtenis die er de aanleiding toe zou vormen, staan namelijk geenszins buiten twijfel vast (De Nieuwe Stem, dec. '53 en maart '54).

Tenhaeff antwoordde en gaf eigenlijk alles toe met de bewering dat hij niets anders had willen beweren dan dat men in de zeventiende eeuw het geloof in

[p. 329]

voorspellend dromen al kende. Hij gaf toe dat het verhaal niet als een bewijs voor zijn theorie omtrent het feit van voorspellend dromen kon gelden.

Men zou denken: dat is dus afgedaan.

Maar W.H.C. Tenhaeff is een merkwaardig man. Niet alleen sjouwt hij vijfentwintig jaren met een sterk verhaal rond, ongehinderd door de geringste drang tot toetsing van zijn gegevens, maar - hoewel attent gemaakt op de corrupte aard van zijn materiaal - trekt hij zich van zijn eigen erkenningen ook geen steek meer aan. Want wat is het geval?

Hij heeft in april '61 aan het weekblad Margriet, dat onnavolgbaar een damesblad wordt genoemd, een interview toegestaan dat zich over verscheidene nummers met een reportage over de levenswijze van Jacqueline Kennedy zal gaan meten. De verslaggever en de professor hebben elkaar getroffen en Tenhaeff is er met een ongemakzuchtig gezicht voor gaan zitten:

‘Ik had nooit iets anders willen doen dan dit werk,’ bekende de hoogleraar ons vroeger eens, ‘en het bevredigt mij ook nu nog helemaal, al ontmoet ik ook nog zoveel onbegrip.’ De professor blijft turen in de rook, die de grilligste vormen aanneemt en doet denken aan voorbijtrekkende schimmen uit een veelbewogen geschiedenis. ‘Zeker,’ zo vervolgt hij, ‘het gaat hier om krachten, die in alle mensen sluimeren en die daarom in de loop der eeuwen niet onontdekt konden blijven. De geschiedenis is er vol van!’

Hij noemt de verslaggever dan een paar historische geruchten en... komt dan op de proppen met ‘het beroemde en voortreffelijk gewaarmerkte geval van Johan Maetsuycker.’

't Is duidelijk dat hij er niet buiten kan, blijkbaar heeft hij niet veel. Maar zelfs in dit voor de zoveelste maal opgewarmde kliekje zitten weer enkele nieuwe ongerechtigheden die evenzo voor de zoveelste maal bewijzen dat Tenhaeff niet is wat men aanvankelijk wel kon denken: een man die zich op belangrijke momenten vergist, (die intree-rede was toch een belangrijk moment), maar dat hij duidelijk en onverbeterlijk een man is zonder wetenschappelijke consciëntie!

[p. 330]

Ik had bewezen, dat er van enige ‘waarmerking’ in feite niets, maar dan ook niets is gebleken in het verhaal van Maetsuyckers droom - Tenhaeff trekt zich daar geen steek van aan.

Ik had het door Tenhaeff verkeerd gelezen verhaal precies gereconstrueerd - Tenhaeff kijkt er niet eens naar en blundert er lustig op los: Maetsuycker zou zijn droom gedicteerd hebben aan zijn secretaris - terwijl Valentijn eenvoudig zegt dat Maetsuycker zelf een aantekening maakte; Maetsucker zou een briefje met het droomverhaal aan de Heren Zeventien hebben gezonden, die ‘later niet anders konden dan de toedracht volledig bevestigen’ - terwijl bij Valentijn de Heren Zeventien helemaal niet voorkomen en er later niemand ooit enige toedracht heeft bevestigd!

Zoals ik het ten aanzien van zijn intree-rede al zei: de man kan niet onderscheiden, niet schiften, niet objectiveren en niet lezen. Destijds gaf hij de schuld aan een ander die het verhaal niet goed had overgeschreven, nu zal het de verslaggever wel wezen die zijn woorden verdraaid weergaf.

Zijn moedigheid is bij nader inzien niets anders dan armoedigheid.