De Nieuwe Stem. Jaargang 16

[p. 55]

Friederike Granberg
Een ‘christelijk-sociaal’ misverstand

Toen ik bij het doornemen van de inhoudsopgave van het oktober-nummer van De Nieuwe Stem las, dat er een artikeltje gewijd was aan het thema ‘Christelijk-sociaal’ (tussen aanhalingstekens) in de Nederlandse politiek, kwam dit onderwerp mij bekend voor en bij enig nabladen in mijn herinnering bevond ik, waar de oorzaak hiervan lag. In het juli-augustus-nummer van het maandblad voor evangelie en cultuur, Wending, stond een artikel van de hand van Mr. Dr. A.A. van Rhijn, dat de titel droeg Wat is Christelijk-Sociaal? (zònder aanhalingstekens).

Nu wil ik niet vallen over deze verschillende interpunctie waar ik tussen haakjes op wijs, maar het plaatsen van bepaalde woorden tussen dubbele komma's kan er immers een aanwijzing voor zijn, dat een schrijver zich niet zeker voelt (of weet?) van zijn zaak. Verre van mijzelf wèl zeker te voelen moet mij van het hart, dat het artikel in Wending mij veel meer ‘wegwijs’ (!) heeft gemaakt in de doolhof der Nederlandse politiek dan het artikel, dat zulks pretendeerde in zijn titel.

De schrijver van het laatste schijnt ervan uit te gaan, dat het begrip Christelijk-sociaal pas met het kabinet- De Quay uit de lucht is komen vallen. Hij doet een aanval op een woord zonder te weten waar het vandaan komt. Hij conditioneert een klimaat zonder dat de gegevens van het terrein hem bekend zijn. Zo kan hij komen tot de uitspraak: Christelijk betekent politiek gesproken alleen dat men steunt op konfessionele partijen. (p. 639). Dat dit gezegd kan worden nà een tijdsgewricht, dat men de doorbraak noemde, schijnt haast onmogelijk. Zelf de voor-oorlogse tijd niet gekend hebbend, ben ik er zeker van dezelfde ontwikkeling te zouden hebben doorgemaakt als de 20 jaar ouderen: van Christelijk-Sociaal haar socialistisch christen! Graag wil ik aandacht schenken aan hen, die wèl

[p. 56]

genoodzaakt waren deze evolutie in zichzelf te aanvaarden, en het doet mij goed eens op schrift gesteld te zien, dat er toch óók voor de oorlog christenen waren van een ander ethos dan Colijn. Het is daarom dat ik het niet kan accepteren het woord ‘christelijk’ zo ontkracht te horen als in genoemde zin. De kritiek die schrijver probeert te geven is nog wel ànders te formuleren dan zó, historischer misschien. Want het is voornamelijk de journalistieke onvolledigheid, die mijn irritatie oproept. Een onvolledigheid, die ons - naoorlogse generatie - misschien eigen is.

Debet aan onvolledigheid kan òòk de omvang van het artikel zijn: 6 pagina's, tegenover dat in Wending 14. (De Nieuwe Stem is - letterlijk genomen - iets smaller en langer, zodat we de bladvolumes als gelijk mogen rekenen.) Maar deze verontschuldigende berekening neemt toch niet de indruk weg, dat er met begrippen gespeeld is, die een evenwichtiger behandeling waard waren.

In het artikel van Mr. Dr. A.A. van Rhijn kunnen wij op pag. 305 lezen, dat de christelijk-sociale beweging in 1919 reeds een program van 5 punten vastlegde, waaronder het stimuleren van C.A.O.'s en het openen van de mogelijkheid tot verbindendverklaring van deze. Dat had de heer van Tijn niet gedacht! De vraag is dan ook niet, wat ‘christelijk’ überhaupt politiek gesproken betekent, maar wat het heden betekent. ‘Bestaat er in 1960 een christelijk-sociaal program?’ (pag. 306). Zò geformuleerd krijgt het recente woordgebruik ‘christelijk-sociaal’ wèrkelijk de noodzakelijke kritiek.

Wie christelijk sociale politiek wil verdedigen kan niet vasthouden aan het hanteren van arbeidsproductiviteit als enig kriterium voor loonbepaling. Hoe bepaalt een verpleegster haar productiviteit!? ‘Een oud ideaal (een rechtvaardig loon) der christelijk sociale beweging wordt hiermede ontkend.’ (pag. 314) Het recente woordgebruik ‘christelijk-sociaal’ ten goede zou warempel gezegd kunnen worden, dat juist aan dìt punt in de Troonrede aandacht is geschonken!

Geen enkele socialist (christen of niet) zal zich gelukkig voelen bij zulk woordgebruik, omdat het riekt

[p. 57]

naar een opgepoetste leuze. Het magere Nieuwe Stem-artikel echter wroet te veel overhoop, liet agressief de tanden zien bij een flauw (christelijk-sociaal) geritsel en snoof verachtelijk: wie vergeleek ooit de Troonrede met de Bergrede!? Dit is blasphemie. Juist een christen weet, dat hij steeds tekort schiet bij wat wèrkelijk christelijk zou moeten zijn. Elk handelen is een compromis. Ook christelijk handelen. Ook het woord ‘christelijk-sociaal’ kan niet anders verwerkelijkt worden dan binnen de perken van een compromis. Het is daarom misschien beter het woord ‘christelijk’ niet te laten vallen in de politiek. In de individuele beslissing speelt het een rol die van veel groter betekenis is. De heer van Tijn is dit mogelijk met mij eens, evenals ik kan meegaan met zijn misnoegen over traditionalisten die niet gestoord wensen te worden in hun rust. Misschien mag men van een tijdschrift dat gewijd is aan Cultuur en Politiek niet verwachten dat het een begrip als christelijk-sociaal zò delicaat-historisch zou behandelen als men dat mag verwachten van één, dat zich richt naar Evangelie en Cultuur.

De uitdrukking christelijk-sociaal is - politiek gezien - niet uit de lucht komen vallen. De vraag is wèl: wat betekent dit nù nog? Dit antwoord zou wel eens héél anders kunnen zijn dan iemand van ons nu nog vermoedt.

Nawoord:

Wat ‘Christelijk-sociaal’ ‘nu nog’ betekent, en wel in de mond van De Quay c.s., heb ik in het gewraakte artikel uiteengezet. Niet, waar het woord vandaan komt, wat het vroeger betekende; evenmin wat het betekenen kan voor doorbraaksocialisten of, blijkens haar stuk, voor inzendster. Wie, als zij, het Christendom ernstig neemt, óók als sociale opdracht, moet het hanteren van het begrip ‘Christelijk-sociaal’, zoals dat gebeurt door tegenwoordige Nederlandse politieke partijen en door de regering-De Quay, godslasterlijk vinden.

Een misverstand: de Troonrede koppelde loonsverhoging juist wél aan produktiviteitsstijging, in tegen-

[p. 58]

stelling tot wat inzendster meent. Overigens heeft de regering dit later weer ontkoppeld, uit angst voor de ‘zuigkracht’ van loonsverhogingen op groepen als... de verpleegsters, - zodoende zeer onchristelijk en onsociaal woordbreuk plegende.

Mevr. Granberg zal het, vermoed ik, met mij eens zijn dat in de West-Europese politiek de zich als ‘Christelijk-demokratisch’ of ‘Christelijk-sociaal’ aandienende partijen belangengroepen zijn, die kapitalistische belangen dienen maar daarbij onder valse vlag van Christelijkheid varen en steunen op ‘stilzwijgende of publieke aanbeveling van niet-politieke lichamen, i.c. de kerken’, zoals ik schreef. Deze praktijk keurde ik af.

Van Tijn