De Nieuwe Stem. Jaargang 15

[p. 703]

Albert Perdeck
Het schot van Zaratoestra

Op een avond klopte Doña Concepción Zumalacarregui aan mijn slaapkamerdeur. Er had zich een verlate gast gemeld, die de stad niet voor het vallen van de duisternis had kunnen halen, en nu bij ons wilde overnachten.

Zulk een onverwacht bezoek vond mij niet geheel onvoorbereid. Het was uitsluitend aan het bestaan van deze ene, mij destijds toegewezen kamer, dat de ‘casa de Zumalacarregui’ het recht ontleende zich ook fonda - hotel - te noemen, naast de meer wezenlijke functies van kroeg, restaurant, winkel en postkantoor, die het huis in ons haventje aan de Paraná-rivier binnen zijn houten wanden vervulde. Het tweede bed stond er tenslotte niet voor niets.

De pas aangekomene was een stevig gebouwde man van een jaar of dertig, met levendige, donkere ogen in een reeds verweerd gezicht. Gezeten op de rand van het bed begon hij zijn zware laarzen uit te trekken. Daarna haakte hij de beide revolvers uit zijn leren gordel, en legde ze op het tafeltje dat tussen de bedden stond. Het waren de toen algemeen gebruikte dubbelloops Colts, en zij getuigden van het feit dat ik met iemand te doen had wiens beroep het in het openbaar dragen van zulke formidabele wapens noodzakelijk, en dus officiëel geoorloofd maakte.

Aanstonds hoorde ik dan ook dat hij rechtstreeks uit de Chaco was gearriveerd, dat gebied vol gevaren van allerlei aard. Ik had er kort tevoren zelf iets van leren kennen toen ik in mijn hoedanigheid van haven- en riviertolk voor de een of andere transactie in de buurt van Corrientes, op de rand van de Chaco, moest zijn. Door wat ik gedurende die paar weken te horen en te zien kreeg was mij de herinnering aan een troosteloos en ongebaand land bijgebleven, bewoond door avonturiers die voor geen misdaad, in welke vorm ook, terugdeinsden.

[p. 704]

Hij had, vertelde hij mij, het grootste deel van de lange reis te paard afgelegd, liever dan gebruik te maken van de raderboten, die reeds een vrij geregelde dienst op zulke afgelegen streken van de republiek Argetinië onderhielden. Het leek mij een hele prestatie, maar hij lachte om mijn bewonderende verbazing, en zei dat het allemaal een bagatel was. Als opkoper van de quebracho, de kostbare rode houtsoort, die alleen in de Chaco groeide, had hij dergelijke reizen meerdere malen ondernomen; hij kende de route en wist waar hij de paarden kon wisselen en waar onderdak te vinden. Het was natuurlijk waar, legde hij uit, terwijl hij zich ondertussen bedaard van zijn bovenkleding ontdeed, dat men in de bossen daar boven vreemde ontmoetingen kon hebben, bijvoorbeeld met de laatste, verbitterde Indianen, of anderen die zich tegen het indringen van de beschaving bleven verzetten. Maar het ging tenslotte alleeen maar om bandieten - mierda, Señor! - voegde hij er lachend aan toe. Als je een kerel was hoefde je je daar niets van aan te trekken. Meer liet hij er zich niet over ontvallen, maar ik was nu al lang genoeg in dit land om te begrijen waar het om ging: een mensenleven, en vooral het leven van een Indio bravo (een niet onderworpen Indiaan) was er nog net zo goedkoop als in de jaren van Juan Manuel de Rosas.

Toen hij begreep dat hij met een gringo uit Noord-Europa te doen had, veranderde hij van thema en begon tot mijn niet geringe verbazing over een zekere Nie-ét-sjee, een Duitse schrijver met wie hij blijkbaar veel op had, te spreken. Of ik hem niet kende. Ik vermocht de naam, op deze manier verhaspeld, niet dadelijk thuis te brengen, maar na wat heen en weer gepraat werd het mij duidelijk dat hij Nietzsche bedoelde, van wie ik toen niet meer kende dan de rare naam.

Die nacht, in dat huis van Doña Concepción, in dat afgelegen en onbekende La Bajada Grande aan de Paraná-rivier, zou ik voor het eerst in mijn nog groene leven kennis maken met Also Sprach Zarathustra, in het Spaans, en, kan ik er beter aan toe voegen: op zijn Argentijns; uit de mond van een man, die in het boek

[p. 705]

kennelijk iets had gevonden dat hem in zijn sinistere bestaan tot geestelijke steun diende - iets stichtelijks zo te zeggen, dat hem bijvoorbeeld over het gebruik van zijn beide Colts kon heen helpen.

Wat hij er uit aanhaalde (hij kende de inhoud zoals een ander zijn bijbel kent) maakte op mij de indruk dat het allemaal en uitsluitend ging over het gebruik van geweld, het verheerlijken van een leven van gevaar, van oorlogvoeren, van onmeedogendheid en strijdlust.

Ik wist niet hoe ik het had. Dat was nu precies het tegengestelde van wat ik uit Europa aan idealen had meegebracht. Ik kon op dat ogenblik natuurlijk niet weten dat het hier om een ietwat eenzijdige voorstelling van Nietzsche's gedachten ging, een voorstelling waarin mijn Chacoman overigens niet alleen stond. Ik wist alleen dat ik dit alles nu als onchristelijk en onmenselijk verfoeide, hoe bekend mij deze muziek ook in de oren klonk. Want nog maar een vijftal jaren tevoren was ik zelf op Duitse scholen aan een opvoeding bloot gesteld geweest, waarvan de geest nauwelijks verschilde van wat men mij nu vertelde. Maar als trouwe discipel van Leo Tolstoy waande ik mij voor goed aan dit alles ontgroeid.

Geen wonder dat ik mij hoe langer hoe onrustiger voelde worden onder het gepraat van deze vreemde bezoeker. Aan de andere kant boezemde zulk een Old Shatterhand mij genoeg ontzag in om mij beschroomd te maken.

Totdat het mij toch te machtig werd.

Ik begon te protesteren, zonder nog direct Tolstoy zelf op de planken te brengen. Was dat wat hij daarnet over de oorlog aanhaalde niet eenvoudig idioot? ‘Een goede oorlog heiligt elke zaak’, of: ‘De oorlog heeft meer groots tot stand gebracht dan de naastenliefde.’ Hoe kon een oorlog ooit iets goeds tot stand brengen? vroeg ik Tolstoy na. En dat zich verheffen tot Bovenmens, was dat niet louter opschepperij en grootheidswaanzin? En zo ging ik dan een poosje door, puttend uit het arsenaal van verheven idealen, waaraan ik in Amsterdam mijn hart had verpand.

[p. 706]

Ik heb het schuchter genoeg gedaan, daarvan ben ik overtuigd. Hoe kon het anders, want zo verschrikkelijk zeker was ik nu toch ook weer niet van mijn opvattingen. Maar tot mijn schrik bleek alles wat ik tegenwierp hoogst irriterend op mijn kamergenoot te werken. Vooral het noemen van Leo Tolstoy scheen hem meer dan iets anders te ergeren. Nog liet hij mij een tijdje voortpraten, mij intussen alles behalve vriendelijk met zijn zwarte ogen fixerend. Toen opeens: ‘Wat? Geen geweld gebruiken? In een land als dit aankomen met de zoetsappigheid van Tolstoy, die op dit ogenblik in zijn seniele aftakeling eigen verleden aan het vergeten is - dat verleden toen hij uit vrije wil aan de oorlog deel nam, en een losbandig leven leidde, waarvan hij nu berouw beweert te hebben - nu hij tot zo iets niet meer in staat is?’

Hij moest goed op de hoogte zijn. Toch kon ik na zulke wrede aantijgingen van mijn vereerde Rus er het zwijgen niet toe doen, en zo is het gekomen dat wij in die tropische nacht, half hangend in het bed, met de klamboe over ons heen - povere bescherming tegen de ellendige muskieten die gonzend het debat accompagneerden - onze onverzoenbare levensopvattingen verdedigden, op een manier als mij nog niet eerder was overkomen. Met de twee dubbelloops revolvers op het nachttafeltje somber naar mijn hoofd gericht, heb ik mij met deze man in de vraag verdiept of wij ons door Nietzsche's heidense filosofie, met zijn Germaanse eigendunk en Wil-tot-de-Macht, op de ongebaande wegen van El Gran Chaco en van La Bajada Grande moesten laten leiden, of dat wij er beter aan deden ons aan het niet-weerstaan-van-het-kwaad-met-geweld te houden.

Plotseling weerklonk van dichtbij een schot, onmiddellijk gevolgd door een snerpende kreet van pijn.

‘Caramba!’, riep mijn Nietzscheaan, ‘Carajo!’, trok bliksemsnel zijn kleren aan en gelastte mij hetzelfde te doen. Hij greep een van de Colts, drukte mij de andere in de hand, en wij sprongen het raam uit. Wij kwamen nog net op tijd naar buiten om er getuige van te zijn hoe ze de arme peón Fernandez met een

[p. 707]

schampschot aan zijn hals en bloed over zijn kleren uit de greppel tilden, die het erf van Doña Concepción van het pad achter de woning scheidde. Daar had de arbeider zijn behoefte willen doen, maar een ruiter, na het voorval in de duisternis verdwenen, had op Fernandez zijn pistool afgevuurd, waarschijnlijk omdat het paard, geschrokken door de geluiden die de bezigheden in de greppel hadden begeleid, was gaan steigeren.

De wond bleek minder ernstig te zijn dan zich eerst liet aanzien. De vrouwen gingen het slachtoffer verbinden en verzorgen, en wij bleven in de gelagkamer napraten om van de opwinding te bekomen. Zowat alle mannelijke buren waren op de herrie af gekomen: de ploegbaas, een paar peones, anderen van de spoorweg, van de kade, en zo zaten wij daar in de zwoelte van het door een petroleumlamp karig verlichte vertrek, en ik hoorde ze over het voorval argumenteren als gold het een sportevenement.

Ik hield mij natuurlijk stil; Tolstoyaanse weerloosheid zou hier uit de toon vallen, dit was mij na het voorgaande gesprek samen met wat ik nu hoorde duidelijker dan ooit. Niemand van de aanwezigen veroordeelde het er-op-los-schieten van de ruiter. Integendeel, men bleek algemeen van opinie te zijn dat deze feitelijk geen blaam kon treffen. Een verstandig mens beseft nu eenmaal dat moordenaars graag uit greppels op je af springen, en moet je dan niet, wanneer je over een revolver of geweer beschikt, de eerste zijn die schiet? De andere geen kans geven, daar kwam alle strategie op neer. Toch was deze ruiter niet verstandig geweest. Als je schiet - dood! Schieten met als resultaat slechts een verwonding is dwaasheid. Daarvan kan alleen het gevolg zijn dat het slachtoffer zíjn beurt afwacht, om dan wraak te nemen, niet alleen op de dader van de aanslag maar zo mogelijk op zijn hele familie.

Mejor matarlos - je kunt ze beter dood maken - telkens weer had ik deze woorden uit de mond van mijn nieuwe landgenoten vernomen, en ook hier maakten ze opgang. Mejor matarlos, dit bleek de sleutel tot het ware Argentijnse leven te zijn, zonder dat er

[p. 708]

een Nietzsche of welke andere filosoferende Germaan aan te pas hoefde te komen. Eigenlijk ook geen slechte samenvatting van wat mijn Chacoman mij tevoren aan wijsheid had opgedist.

Ze moeten hem dierbaar zijn geweest. Want toen wij eindelijk weer onze kamer hadden opgezocht, en moeizaam de klamboe om de bedden schikten, hoorde ik ze hem nog eenmaal met grimmige overtuiging mompelen: Mejor matarlos!

Of waren ze, bedenk ik mij nu na een halve eeuw, ditmaal voor de vervloekte muskieten bedoeld? Ik kan het werkelijk niet meer zeggen.