De Nieuwe Stem. Jaargang 15

[p. 587]

Ex libris

Nederlandse poëzie in Engels en Duits

Aloud is de klacht over onverdiende onbekendheid van de Nederlandse literatuur in het buitenland. Nederland is daarin nog slechter bedeeld dan andere kleine landen, bleek enkele jaren geleden op een in Ierland gehouden P.E.N.-Congres, gewijd aan de belangen der literaturen van landen met geringe taalverbreiding. Greshoff en Hunningher hebben in vroegere jaren herhaaldelijk mededeling gedaan over de gebrekkige inlichtingen die buitenlandse encyclopedieën en algemene literatuurgeschiedenissen verschaffen. Het werk van de Nederlandse Stichting voor vertalingen vormt de laatste jaren een belangrijk tegenwicht, al heeft ze ook grote weerstanden te overwinnen, en het driemaandelijks bulletin (Literary Holland, Le courier littéraire des Pays-Bas) verschaft grondige inlichtingen. Voor de Nederlandse poëzie blijft de klacht echter gelden, ook al is men het er over eens, dat zij sinds vele decenniën voor die van de grote Europese landen niet onderdoet.

Dit jaar is hiertegenover de mogelijkheid van belangrijke verbetering geschapen door de verschijning van Poetry of the Netherlands in its European context, dat een tijdperk omvat van 1170 tot 1930. Het overzicht en de vertalingen zijn van de hand van Theodoor Weevers, professor in Nederlandse taal- en letterkunde aan London University, een leerling van Albert Verwey, die hij om zijn vorming tot dit werk ook met ere noemt. Het werk is het resultaat van een twintig jaren arbeid, het verenigt een aantal lezingen en artikelen, met name hoofdstuk VII over The Idea of Holland in Dutch Poetry was aan meer ingewijde landgenoten reeds lang met waardering bekend. Het boek is een uitgave van The Athlone Press (University of London, 1960). Het belangrijke van zijn ook op zichzelf te waarderen karakteristieken van Nederlandse dichters is dat hij hen met name plaatst tegen de achtergrond van wat reeds Verwey in een bundel vertaalde studies Europäische Literatur heeft genoemd, en daarmee een nieuwe vorm van studie der Nederlandse Letterkunde inluidt, die de ffiguren en verschijnselen ervan wil zien en begrijpen in Europees verband, een studie welke in de toekomst stellig nog meer en meer systematisch ondernomen zal gaan worden.

Met evenveel tact en bescheidenheid als goede smaak en bekwaamheid heeft de schrijver de voorbeelden in de Engelse taal behandeld. Zij tonen aan dat er op zijn minst drie soorten van vertalingen van gedichten voorkomen: de eerste komt het meest voor en is een gewoonlijk niet of gebrekkig geslaagde vertaling waarbij getracht werd ook het rijmschema te behouden, en bijna altijd zijn hiervan geforceerde wendingen het gevolg en min of meer ernstige

[p. 588]

afwijkingen van het origineel. De tweede soort zijn de meest geslaagde en natuurlijk ook de zeldzaamst voorkomende, zij zijn alleen weggelegd voor de grote dichters bij machte om het oorspronkelijke te herscheppen in een nieuw gedicht in een andere taal; maar een nieuw gedicht wil dan ook vaak zeggen een ander gedicht, en vaak met de dominerende kenmerken van de vertalende dichter zoals dat bij voorbeeld in de vertalingen van Boutens zo sterk het geval is. Nog zeldzamer is de ideale vertaling, waarbij het gedicht het oorspronkelijke getrouw blijft en tegelijk poëzie in een andere taal wordt, die dan ook tot de literatuur van die andere taal gaat behoren, eigenlijk dus tot het literatuurbezit van twee talen en toch eenenhetzelfde gedicht. De derde soort wordt veel te weinig beoefend, men grijpt er te vaak bovenuit en nog vaker blijft men er beneden, maar juist van deze daarom te weinig voorkomende soort bevat het werk van Weevers tal van gelukkige voorbeelden: In de inleiding verantwoordt hij zijn werkwijze en uit de praktijk blijkt dat hij ook inderdaad geen gedicht aan een geforceerde krachtsinspanning heeft gewaagd, waarbij de andere taal ook de rijmen moet opbrengen ten koste van een werkelijke weergave van wat er in het oorspronkelijk staat en bovendien ten koste van de natuurlijke beweging van de taal waarin het werd overgebracht. Zo heeft hij dus het origineel in de regel wel metrisch en rhythmisch gevolgd maar in het rijm alleen dan, wanneer het uitvoerbaar bleek, en juist deze respectvolle ingetogenheid is aan de resultaten ten goede gekomen. Een voorbeeld van deze juiste reserve vormt de aanhef van de rey van engelen uit het tweede bedrijf van Vondels Lucifer, volkomen getrouw weergegeven en zuiverder dan wanneer behalve het ene rijm ook nog een tweede geforceerd zou zijn:

Hoe zien de hoffelycke gevels
Zoo rood? hoe straelt het heiligh licht
Zoo root op ons gezicht,
Door wolcken en bedroefde gevels?

In de vertaling:

Why are the heavenly palace-gables
So red? why shines the holy light
So red upon our sight
Through nebulous and gloomy vapours?

Op vele plaatsen is op soortgelijke wijze een ongeschonden indruk van het origineel verkregen die verre te verkiezen valt boven geforceerde en onuitvoerbare pogingen om aan de andere taal de kunstvorm algeheel af te dwingen. Hoe ver hij het overigens juist door een voorzichtige klankbenadering van het rijm in de richting der adaequate weergave weet te brengen, blijkt op vele plaatsen, als voorbeeld ervan moge nog dienen de aanhef van het vermaarde gedicht van Henriëtte Roland Holst:

[p. 589]

 

Kleine paden slingren over de heide

 

en komen aan op de hutten der armen:

 

zij zijn de enigen die zich erbarmen

 

over 't verlatene van wie hier lijden.

In het Engels van de vertaler:

Little windings paths lead over the moor
and mark the way to the huts of the needy:
theirs is the only token of pity
for those who in loneliness bear their care.

In vele gevallen heeft de schrijver van het boek beroemde gedichten gekozen, dikwijls tegelijkertijd ook liefst zo karakteristiek mogelijke, waarvoor bij enkele dichters weleens één essentieel gedicht reeds alle kans biedt zoals van Gezelle Ego flos:

Ik ben een blomme

en bloeie voor uwe ogen,

geweldig zonnelicht

- - - - - -

I am a flower

and bloom before your eyes,

o mighty blazing sun.

Ruim tien jaren na Barnouws bloemlezing Coming after komt het boek van Weevers op gelukkige wijze de toegankelijkheid van de Nederlandse poëzie voor de lezers van Engelse taal opnieuw belangrijk verruimen en door zijn beschrijving het begrip ervoor verdiepen.

De West-Vlaming Dr. Jérôme Decroos is tientallen jaren lector in het Frans geweest aan de universiteit van Münster. Deze omgeving is aanleiding geworden tot zijn levenswerk, de vertaling van Franse en van Noord- en Zuid-Nederlandse poëzie in het Duits. De eerste vindt men in zijn bundel Was säumst Du, Seele?, van de tweede werd bij zijn leven een beperkte keus uitgegeven van religieuse poëzie uit de tijd voor 1880 onder de titel Niederländischer Psalter. Thans enkele jaren na zijn dood is het eindelijk mogelijk gebleken de uitgave van zijn levenswerk tot stand te brengen, een rijke keus van Nederlandse en Vlaamse poëzie: Jérôme Decroos, Niederländische Gedichte aus neun Jahrhunderten. (Herder, Freiburg, Basel, Wien, 1960). Eenvoud en zorgvuldigheid kenmerken zijn streven om gedichten uit onze taal in het Duits weer te geven, door grote liefde en toewijding en het vermijden van eigen vrijheden is hij daarin op een zeer te waarderen wijze in belangrijke mate in geslaagd.

De inleiding geeft beknopte karakteristieken van een groot aantal figuren, met hier en daar enige aanduiding van de algemene achtergrond der Europese of Nederlandse richtingen en stromingen in de literatuur. Aan het slot van de inleiding verdiept hij zich in de pro-

[p. 590]

blematiek van het vertalen van poëzie in het algemeen en in het bijzonder van die van het Nederlands in het Duits, waarvan hij opmerkt dat de eerste aan de Duitse lezer ‘infolge ihres grösseren Wirklichkeitsgehaltes nüchtern erscheinen mag’, maar groter probleem acht hij met Rudolf Pannwitz en Rilke, dat men door de verwantheid der talen eer aan de letterlijke tekst van het oorspronkelijke vasthoudt en daardoor soms juist vanwege betekenisnuances vertekening dreigt op te treden en vaker nog een zekere tweeslachtigheid. In Rilkes woorden: - ‘man ist immer irgend wie auf beiden Seiten, mehr vermittlend als stehend, in einer dem Kunstding nicht ganz gedeihlichen Situation’. Rilke verklaarde dit, naar aanleiding van een poging tot vertalen van een gedicht van Gezelle, in een brief aan zijn uitgever (1916). Van Gezelle is er ook hier het machtige Ego flos (ook door Rudolf Alexander Schröder vertaald) aanhangend met

Blume bin ich,
Erblüht vor deinen Blieken,
Gewaltiges Sonnenlicht.

Zoals men kon verwachten is er een ruime keuze uit de Vlaamse dichters, en voorts ook zijn er tal van vertalingen uit de moderne poëzie. Evenals Weevers in Barnouw heeft Decroos een voorganger van belang gehad met name voor de nieuwere poëzie in Rudolf Lonnes, wiens Niederland in 1932 verscheen. De inleiding vereenvoudigt op sommige plaatsen wat tezeer, als het van Verwey heet dat hij tot de kring van George behoorde en George de Duitse Nieuwe Gidser wordt genoemd, of waar Leopold slechts in één adem met Frans Bastiaanse en Bierens de Haan kort wordt vermeld.

Het is intussen te hopen dat de verbreiding van deze uitgave die een belangrijke bijdrage vormt tot de kennis van de Nederlandse poëzie in de Duits sprekende landen door onze hiervoor in aanmerking komende ambassades op ruime schaal bevorderd zal worden en de constante aandacht daartoe behouden mag, waardoor ook herdrukken zullen mogelijk worden!

Tegelijkertijd is een keuze van Flämische Lyriek verschenen (Max Hueber Verlag, München, 1959), met vertalingen van Heinz Graef en Wolfgang Cordan, Jérôme Decroos, Rud. Alex. Schröder, Ernst Schönwiese en Johannes Piron, bijeengebracht door de Vlaamse dichters J.L. de Belder en Jan Vercammen, een zeer gevarieerde dwarsdoorsnee der Vlaamse poëzie van Gezelle tot de jongsten (Hugo Claus, Paul Snoek). Het is te wensen dat mettertijd een parallel-uitgave van Noord-Nederlandse poëzie met werk van verschillende vertalers zal kunnen uitkomen.

A.D.