De Nieuwe Stem. Jaargang 15

[p. 527]

Ex libris

Dr. R.F. Beerling, De list der rede in de geschiedenisfilosofie van Hegel, van Loghum Slaterus, Arnhem 1959, 180 blz.

Dit boek geeft een interpretatie van Hegel op een centraal punt. Het punt is centraal, omdat voor Hegel de werkelijkheid geschiedenis is, zodat zijn ontologie dynamische interpretatie van de werkelijkheid. is. Het is daarenboven centraal, omdat Hegel hier de progressie in het gebeuren tracht te verzoenen met de fundamentele ontoereikendheid en boosheid van de mens en God met de wereld. De rede gebruikt tenslotte de individuele mens voor haar eigen doeleinden en bereikt zijn doel ondanks de mens. Daarmee kan reeds de vraag gesteld worden, die ook voor Marx geldt: hoe behoudt hier de menselijke vrijheid een zin?

Een der verdiensten van dit boek is, dat het bij de beschrijving van Hegels standpunt Marx nooit uit het oog verliest. Beider verwantschap wordt daardoor dieper belicht dan gewoonlijk gebeurt, als men geen andere lijn weet door te trekken dan die van de dialektische methode. Er wordt eveneens de aandacht op gevestigd, dat de kern van de probleemstelling al bij Kant aanwezig is. Jammer genoeg wordt de m.i. duidelijkste plaats niet geciteerd, namelijk uit het begin van Kants Idee zu einer allgemeinen Geschichte in weltbürgerlicher Ansicht: ‘Afzonderlijke mensen en zelfs hele volkeren beogen ieder volgens eigen zin en dikwijls tegen elkaar in hun eigen oogmerken. Zij denken er daarbij weinig aan, dat zij ongemerkt het oogmerk van de natuur, dat hunzelf onbekend is, als een leidraad volgen en aan zijn realisatie werken. Toch zou hun aan dit oogmerk weinig gelegen zijn, zelfs als het hun bekend was.’

B.D.

Esprit, Mars 1959, Parijs: L'homme standard

Behalve de gebruikelijke kronieken is dit nummer geheel aan Amerika gewijd en wel aan de tekening van de daar groeiende doorsnee-mens, die zijn autoritaire wil op wil leggen. Onder de titel L'homme standard beschrijft Sidney Lens de naoorlogse ontwikkeling in de V.S.A. Hij wijst daarbij o.a. op het verdwijnen van een ‘linkse’ politiek. In Europa denkt men meestal, dat dit verschijnsel samenhangt met het feit, dat de doorsnee-Amerikaan ‘het zo goed heeft’. Hij wijst erop, dat dit alleen opgaat voor bepaalde katego-

[p. 528]

rieën van gekwalificeerde arbeiders, b.v. in de staal en autoindustrie. Zeer grote groepen echter bewegen zich rondom het bestaansminimum (40 dollar per week). Hij noemt o.a. landarbeiders en kantoorpersoneel. Hij wijst op het conformisme, dat instand wordt gehouden door alle publiciteitsorganen, van krant tot televisie. Als machtig middel wordt daarbij de phobie voor het communisme gehanteerd. Wie verdacht wordt van enige sympathie voor het communisme, is daardoor maatschappelijk reeds onmogelijk.

Thomas Molnar wijst erop, hoe het conformisme samenhangt met het geloof van de Amerikanen ‘in een oneindige verbetering van het menselijk leven onder al zijn aspecten’ (blz. 401). Overigens ziet Molnar de Amerikaanse ontwikkeling veel positiever dan Lens. Hij stelt zelfs, ‘dat de Amerikaanse maatschappij een organisatievorm vertegenwoordigt, die zich vroeg of laat ook aan andere ontwikkelde gemeenschappen op zal leggen’ (blz. 422). Jean-Marie Domenach speurt er vooral de spanning tussen individuele vrijheid en menselijke solidariteit en vraagt zich af, of Amerika in staat zal zijn, deze spanning op te vangen.

B.D.