De Nieuwe Stem. Jaargang 15

[p. 223]

A. Marja
Greshoffelijkheden

Met zijn recente roman De Nikkers heeft de vlaamse schrijver Piet van Aken een genadeloos requisitoir geleverd tegen kolonialisme en rassendiscriminatie. Het boek speelt in Kongo en bevat het in de ik-vorm gestelde relaas van een bijzonder onguur individu, Robert Meermans, die niet alleen erg ‘handig’ met kleurlingen weet om te gaan, maar ook de sexuële frustratie vertoont, die bij rassenkwesties haast altijd een rol speelt, en waarzonder de lynchpartijen in Amerika voor de betrokken misdadigers heel wat minder opwindend zouden zijn! Hij is een man, die ‘nikkers’ haat en veracht, hen weet uit te buiten, en tegelijk zijn pleziertjes wel wil beleven met een mooi, donkerhuidig meisje, tegenover wie hij - hoe kan het anders? - als een ploert optreedt.

Het is een boek geworden dat mij beslist heel wat sterker lijkt dan Van Akens vorige roman De wilde jaren, waarin hij het ‘nozem-probleem’ stelde, zonder dat hem dit gelukte. Ik merk dit op, om niet de indruk te wekken à tort et à travers een bewonderaar van zijn werk te zijn.

Ik heb echter mijn ogen uitgewreven, toen ik in de haagse krant Het Vaderland d.d. 30-1-60 de uitvoerige kritiek las, die Greshoff aan De Nikkers heeft gewijd. Mijn ogen uitgewreven en niet alleen maar gelachen, zoals meestal bij Greshoff's schrijfsels in dit blad, die, geloof ik, alleen nog door ex-KNIL-officieren en een bepaald soort haagse dames au sérieux worden genomen. Met literatuur-kritiek hebben ze weinig te maken, maar in de loop der jaren heeft men er heel wat uit kunnen vernemen, bij voorbeeld dat de heer Greshoff een hekel heeft aan amsterdamse tramconducteurs, dat hij tegen sexuële voorlichting is en dat men de echtgenote van Adriaan van der Veen niet mag tutoyeren. Voorts dat hij Eenzaam maar niet alleen letterkundig een bijzonder waarde vol boek vindt. Wat dit laatste betreft: men mompelt, dat hij zo graag weer eens een ridderorde op de borst gespeld zou krij-

[p. 224]

gen, maar dat kan best vuige laster zijn.

Minder vuig en lasterlijk evenwel dan wat Greshoff zich in zijn artikel over Van Aken meent te kunnen permitteren! Om te beginnen beweert hij - en we zullen het nu maar niet hebben over zijn eigen houding ten aanzien van de Zuid-Afrikaanse apartheidspolitiek - dat hij alleen al bij het lezen van de titel ‘nikkers’ ‘moest strijden tegen een weerzin, welke mij noopte het boek ongelezen in de prullemand te werpen’, waarna hij een halve kolom volschrijft om te betogen dat nòch in Amerika, nòch in Zuid-Afrika een blanke dit woord ooit in de mond zal nemen, zo fatsoenlijk is men daar! Dit kan men voor kennisgeving aannemen, maar het boek speelt in Kongo, en nergens blijkt, dat Greshoff ten aanzien van de toestanden daar ook als ‘insider’ vermag te spreken. Wat hierop volgt is al erger: ‘Piet van Aken, die als rood bekend staat (cursi veringen in Greshoff's tekst van mij, A.M.) kan het niet over zijn hart verkrijgen over zijn tijdgenoten, medemensen, ja medeburgers, die een andere huidskleur vertonen dan hij, anders dan met schimp- en scheldwoorden te spreken’. Ik kan niet teveel citeren, maar hier gaat de kritikus bijna een hele kolom door met aan Piet van Aken toe te schrijven wat zijn abjekte hoofdfiguur denkt en doet! ‘Aha’, zeggen de KNIL-lezers en de haagse dames, ‘die Piet van Aken is rood èn hij is een neger-hater. We hebben het altijd wel gedacht!’ Om te bewijzen dat ik niet overdrijf toch nog één citaatje. Na over een met name genoemde kleurling te hebben gesproken, die doctor in de geschiedenis werd en nederlands consul, concludeert Greshoff: Deze man ‘zou ik voor geen vele tientallen Piet van Akens willen ruilen. Voor de Piet van Akens die van deze bekwame en hoogstaande man alleen maar met minachting zouden spreken als van de nikker-consul’.

Lachen kunnen we toch wel even als Greshoff vertelt: ‘Naar de Zuid-Afrikaanse minister van Buitenlandse Zaken mij persoonlijk aan een lunch meedeelde (ik had gedacht dat hij dat via de kellner zou doen! A.M.) wordt er door communistische agenten in Zuid-Afrika meer gestookt dan men elders schijnt te ver-

[p. 225]

moeden. De personen van Van Aken spelen dapper in de kaart van die agenten’. Hier kan ik alleen maar op zeggen dat ik aan een souper persoonlijk aan een van mijn hogere vriendjes bij onze roemruchte B.V.D. heb verzocht binnenkort toch vooral de rechercheur Klein eens naar Kongo te willen zenden, om deze gevaarlijke romanhelden duchtig in de gaten te houden en hen onmiddellijk op een zwarte lijst te plaatsen! Het lachen vergaat me echter weer bij het slot van Greshoff's artikel, waar hij de roman, die bij lezing eenvoudig niet verkeerd te begrijpen valt, als volgt durft te karakteriseren: ‘Hoe zulk een boek, in deze tijd, gedrukt en uitgegeven kan worden is mij een raadsel. Het had echter wonderwel in het Duitsland van Hitler gepast. Deze rassenhaat zou daar opgeld gedaan hebben.’ Verbazen doet mij dit overigens niet, want van Kongo moge Greshoff dan weinig benul hebben, ik heb altijd het gevoel gehad, dat hij het rijk van Hitler een beetje mee heeft helpen stichten! Schreef hij niet in het in 1925 verschenen boekje Dichters in het koffijhuis over een café in Leipzig: ‘Het is echter kenmerkend voor de “intellectualiteit” van de Leipziger “intellectuelen” dat de revolutionnaire, joodsche organen er vaker en liever geconsulteerd worden dan de uitingen van rede en recht’ en over de joodse schrijver Franz Werfel: ‘Toen werd hij belachelijk, de voordrager, met zijn roode, ronde hoofdje, met zijn kleffe krulhaartjes en zijn ongemakkelijke gebaren. Het succes was groot. Zooals te verwachten viel van een publiek gerecruteerd uit het Café des Westens en het “intellectueele” jodendom van Berlijn!’

Greshoff maakt zich bezorgd over de invloed van fiktieve figuren op de communistische spionnen in een ander werelddeel. Ik daarentegen, verheug mij over de hartverheffende wijze, waarop hier een nederlands kritikus de in onze tijd immers zo gewilde kulturele betrekkingen met onze zuiderburen en Benelux-partners stimuleert en verstevigt. Hij moet inderdaad weer eens een ridderorde hebben! Wat zeg ik? Hij moet in de adelstand worden verheven, met het recht voortaan de titel te voeren van Graaf Grunshoff van de Nikkers.