De Nieuwe Stem. Jaargang 15

[p. 164]

Het ‘portret’ van de maand
Salvador de Madariaga en de Koude Oorlog

De nu drieënzeventigjarige Spaanse geleerde en essayist, ex-diplomaat en dichter, die eenmaal in Genève de ontwapeningsconferentie van de Volkenbond voorzat (1926-'27), humanist en democraat, en briljant stylist, is de laatste jaren, wel anders dan zijn leeftijdgenoot Noel Baker, een hartstochtelijk prediker van het wantrouwen à tort et à travers in de Russische politiek en voorstander van een politiek der hardste onverzoenlijkheid geworden. Geregeld vindt men in de Neue Zürcher Zeitung, een der best geredigeerde kranten ter wereld, zijn spits en levendig geschreven filippica's waarin hij met een keur van vernuftige argumenten de westelijke wereld aanbeveelt zich op generlei wijze met de listen en lagen der Russische politiek in te laten. Salvador de Madariaga predikt daarmee de politiek van het dode punt en men vraagt zich af, hoe hij zich voorstelt dat de geschiedenis zich verder zal hebben te ontwikkelen, als de twee grootste machten in de wereld dus dienen voort te gaan met elkaar tot de tanden gewapend te monsteren, door de afschrikking der ten top gevoerde bewapening elkaar in bedwang te houden en het lot van de wereld aldus blijvend te laten afhangen van de koude oorlog - alsof die altijd ‘koud’ zou kunnen blijven en alsof de geschiedenis op een dood punt zou moeten en kunnen blijven verwijlen, een dood punt dat dit alleen maar door zijn dreigende stilstand is maar overigens juist door bestendiging van een voor de wereld ondraaglijke toestand meer meer een explosief punt wordt. Voor hem zijn de besprekingen en de reizen van een Eisenhower slechts koren op de molen van de Russische vijand, voor hem zijn zij een soort verraad van de westerse wereld aan de vrijheid en evenzovele tekenen van de zwakke en gevaarlijke politiek der westerse mogendheden. In een van zijn felle stukken heeft hij onlangs

[p. 165]

ook de internationale PEN-Club aangevallen, zonder echter van de langdurige en uiterst conscientieuse werkzaamheden van de internationale president (nu reglementair afgetreden) André Chamson en de internationale secretaris David Carver serieuze aandacht te geven, die sinds het congres in Tokio (1957) alle krachten in het werk hebben gesteld, om de status en gestie van het als geschorst beschouwde Hongaarse Centrum te onderzoeken en te beoordelen en na te gaan of het voorwaardelijk laten voortbestaan (benefit of the doubt) van dit centrum toch meer zin heeft voor de zaak van de volkerenverstandhouding en ook voor het lot van de nog gevangen Hongaarse schrijvers dan opheffing en uitstoting ervan; een beleid dat een ernstiger beoordeling verdient dan de heftige uitvallen van de Spaanse balling het van zijn invloedrijk spreekgestoelte gunnen, welke ook contrasteren met de zoveel waardiger houding waarop verschillen van zienswijze over dit netelige en ambivalente probleem op de congressen zelf behandeld konden worden o.a. tussen de vertegenwoordigers van het Londense centrum van schrijvers in ballingschap en het hoofdbestuur van de PEN. Men kan voor de tragische verbetenheid van een jarenlange balling als Salvador de Madariaga begrip hebben, maar juist de gelijktijdige protesthouding van de PEN tegen onderdrukking en censuur der Catalanen kon hem ervan weerhouden hebben zich te buiten te gaan aan verdachtmaking van juist die leiders van de PEN die met een onverdenkbare en moedig volgehouden integriteit naar de objectief beste houding hebben gezocht. Juist in het verwoed aanwakkeren van het koudvuur der starste onverzoenbaarheid ligt in wezen gevaar voor de reeds zo moeilijke vrede besloten, en dat stelt aan de schrijvers die een eigen en in wezen gecompliceerder roeping hebben dan de politici de vraag of zulk verscherpen der tegenstellingen niet juist de onheilen nader brengt waar zij tegen willen waarschuwen en tot het helpen bezweren waarvan het Charter van de PEN hen verplicht.

A.D.